Өлкөдөгү бир катар саясатчылар азыркы учурда Кыргызстанга туура келген мамлекеттик башкаруу – президенттик-парламенттик башкаруу деген көз карашта. Мындай пикирин саясат таануучу Жолборс Жоробеков төмөнкүдөй билдирди:
Кыргызстандагы мамлекеттик бакшаруунун жана жарандык коомдун өнүгүшүн тажрыйбасы көрсөткөндөй, бизде президенттик-парламенттик республиканы өнүктүрүү жана күчөтүү үчүн бардык шарттар бар. Биздин Конституцияда президенттик-парламенттик башкаруу каралышы мүмкүн .
Буга чейин президент Курманбек Бакиев мамлекеттик башкарууга байланыштуу Конституцияга киргизиле турган озгөрүүлөргө байланыштуу Кыргызстанга жакынкы жылдары президенттик-парламенттик башкаруу ылайык деген пикирин айткан:
Кыргызстандын азыркы шартында ага президенттик-парламенттик башкаруу туура келет. Анткени, азыр өлкөдө көптөгөн экономикалык кыйынчылыктар бар, элдин турмушу оор. Мындай абалда президентке көбүрөөк ыйгарым укуктар берилиши керек. Анткени, ыкчам чечилиши зарыл болгон көптөгөн маселелер күн тартипке коюлуп калышы мүмкүн. Ал эми парламенттик башкарууда болсо, парламентке кобүрөөк ыйгарым укуктар берилип, мындай маселелер парламент аркылуу өткөрүлүшү керек болуп калат .
Бирок, президенттин мындай пикирине Конституциялык кеңешменин айрым мүчөлөрү жана бир катар саясий партиялар макул эмес. Мисалы, Демократиялык күчтөрдүн биримдиги партиясы Кыргызстан 2010-жылдан тарта парламенттик башкарууга өтүшү каралган долбоорду сунуштоодо. Партиянын өкүлдөрү белгилешкендей, өлкөдө чыныгы элдик башкарууну орнотуу үчүн пропорционалдык системанын негизинде парламент шайланып, өлкө парламенттик башкарууга өтүшү керек. Мындай пикирди башка партиялар да карманышууда.
Мен Кыргызстан мүмкүн болушунча эртерээк парламенттик башкарууга өтүшү зарыл деп эсептейм. Анткени, азыркы бийликтин аракеттери ушундай маанайда өнүгө берсе, мамлекетке коркунуч келтирилип калышы да мүмкүн. Азыр өлкөнү парламенттик башкаруудан башка мамлекеттик башкаруу куткара албайт дейм. Ошондуктан, парламенттик башкарууга өтүүнү көп создуктурбай эле, Конституциянын жаңы долбоору кабыл алынышы менен баштоо керек,- дейт «Акыйкат» партиясынын төрагасы Кеңешбек Дүйшөбаев.
Коомчулукта ошондой эле президент өкмөттү башкарышы керек деген да пикирлер айтылууда. Бул жөнүндө Конституциялык Кеңештин мүчөсү, Жогорку Кеңештин экс-депутаты Шергазы Мамбетов буга чейин мындай деп айткан:
Президент өкмөттү башкарышы керек. Жаңы Конституцияда бул жөнүндө так белгилениши зарыл. Ал эми парламент мыйзам чыгаруу ишин жүргүзүшү керек .
Шергазы Мамбетов белгилегендей, президент өкмөттү жетектегенде гана анын жоопкерчилиги күчөйт жана өкмөттү бат-бат алмаштыруулар токтотулуп, өлкөнүн экономикасынын өнүгүшүнө шарттар түзүлөт.
Ал эми өлкөдөгү бир катар саясий партиялар менен коомдук уюмдар, алардын ичинде “Улуу Биримдик” улутчул-демократиялык, «Асаба» улуттук саясий партиялары, «Ашар» козголушу, «Улут ордо-Кут» коомдук уюмдары мамлекетти башкарууга элдик курултай институтун киргизүүнү сунуштап жатышат. Алардын пикиринде, мындай институттун киргизилиши мамлекеттик бийликтин жоопкерчилигин арттырып, парламенттик түзүлүшкө да каршы келбейт. Бирок, Кыргызстандын мамлекеттик башкаруу системасында Элдик курултайдын зарылдыгы жок деген пикирлер да бар.
Өлкөдөгү бир катар партиялар болсо, Кыргызстанга кандай башкаруу ыкмасы ылайыктуулугу Конституцияга өзгөртүүлөр менен толуктоолорду киргизүүдөн мурда элдик рефендум аркылуу аныкталышы керек деп эсептешет.
Кыргызстандагы мамлекеттик бакшаруунун жана жарандык коомдун өнүгүшүн тажрыйбасы көрсөткөндөй, бизде президенттик-парламенттик республиканы өнүктүрүү жана күчөтүү үчүн бардык шарттар бар. Биздин Конституцияда президенттик-парламенттик башкаруу каралышы мүмкүн .
Буга чейин президент Курманбек Бакиев мамлекеттик башкарууга байланыштуу Конституцияга киргизиле турган озгөрүүлөргө байланыштуу Кыргызстанга жакынкы жылдары президенттик-парламенттик башкаруу ылайык деген пикирин айткан:
Кыргызстандын азыркы шартында ага президенттик-парламенттик башкаруу туура келет. Анткени, азыр өлкөдө көптөгөн экономикалык кыйынчылыктар бар, элдин турмушу оор. Мындай абалда президентке көбүрөөк ыйгарым укуктар берилиши керек. Анткени, ыкчам чечилиши зарыл болгон көптөгөн маселелер күн тартипке коюлуп калышы мүмкүн. Ал эми парламенттик башкарууда болсо, парламентке кобүрөөк ыйгарым укуктар берилип, мындай маселелер парламент аркылуу өткөрүлүшү керек болуп калат .
Бирок, президенттин мындай пикирине Конституциялык кеңешменин айрым мүчөлөрү жана бир катар саясий партиялар макул эмес. Мисалы, Демократиялык күчтөрдүн биримдиги партиясы Кыргызстан 2010-жылдан тарта парламенттик башкарууга өтүшү каралган долбоорду сунуштоодо. Партиянын өкүлдөрү белгилешкендей, өлкөдө чыныгы элдик башкарууну орнотуу үчүн пропорционалдык системанын негизинде парламент шайланып, өлкө парламенттик башкарууга өтүшү керек. Мындай пикирди башка партиялар да карманышууда.
Мен Кыргызстан мүмкүн болушунча эртерээк парламенттик башкарууга өтүшү зарыл деп эсептейм. Анткени, азыркы бийликтин аракеттери ушундай маанайда өнүгө берсе, мамлекетке коркунуч келтирилип калышы да мүмкүн. Азыр өлкөнү парламенттик башкаруудан башка мамлекеттик башкаруу куткара албайт дейм. Ошондуктан, парламенттик башкарууга өтүүнү көп создуктурбай эле, Конституциянын жаңы долбоору кабыл алынышы менен баштоо керек,- дейт «Акыйкат» партиясынын төрагасы Кеңешбек Дүйшөбаев.
Коомчулукта ошондой эле президент өкмөттү башкарышы керек деген да пикирлер айтылууда. Бул жөнүндө Конституциялык Кеңештин мүчөсү, Жогорку Кеңештин экс-депутаты Шергазы Мамбетов буга чейин мындай деп айткан:
Президент өкмөттү башкарышы керек. Жаңы Конституцияда бул жөнүндө так белгилениши зарыл. Ал эми парламент мыйзам чыгаруу ишин жүргүзүшү керек .
Шергазы Мамбетов белгилегендей, президент өкмөттү жетектегенде гана анын жоопкерчилиги күчөйт жана өкмөттү бат-бат алмаштыруулар токтотулуп, өлкөнүн экономикасынын өнүгүшүнө шарттар түзүлөт.
Ал эми өлкөдөгү бир катар саясий партиялар менен коомдук уюмдар, алардын ичинде “Улуу Биримдик” улутчул-демократиялык, «Асаба» улуттук саясий партиялары, «Ашар» козголушу, «Улут ордо-Кут» коомдук уюмдары мамлекетти башкарууга элдик курултай институтун киргизүүнү сунуштап жатышат. Алардын пикиринде, мындай институттун киргизилиши мамлекеттик бийликтин жоопкерчилигин арттырып, парламенттик түзүлүшкө да каршы келбейт. Бирок, Кыргызстандын мамлекеттик башкаруу системасында Элдик курултайдын зарылдыгы жок деген пикирлер да бар.
Өлкөдөгү бир катар партиялар болсо, Кыргызстанга кандай башкаруу ыкмасы ылайыктуулугу Конституцияга өзгөртүүлөр менен толуктоолорду киргизүүдөн мурда элдик рефендум аркылуу аныкталышы керек деп эсептешет.
