Бул темага кайрылууга Согушту жана тынчтыкты чагылдыруу институту ноябрь айында жарыялаган макала түрткү болду. Көл боюндагы Бостери айылынын жашоочусунун жылдык ашына 9 жылкы жана 10 кой союлган. Көкбөрү ойнолуп, 1000 доллар байге сайылган. Астра Садыбакасованын жазышынча, ашка бардыгы 100 миң доллар чыгымдалган.
Көзү өткөн адамды эл катарында узатабыз деп, карызга баткандар да жок эмес.
Нарындын тургуну Нуржамал Алсейитова атасын жайга бергенде 1, 5 миң доллар карыз болгон.
Албетте, ким да болбосун жакын адамын жоготкондо, өзү жашаган жерде же өз элинде тутулган каада-салтты аткарганга умтулат. Салт-адаттар коомго жараша өзгөрүп, жаңыланып турганы талашсыз. Совет мезгилинде айрым жерлерде өлүк чыгарганда сөзсүз ичимдик кошо берилсе, акыркы 10-15 жылда ислам каада-салттары дыкат аткарыла баштаганы байкалат.
Ашта же маркумду жайга берген учурда, бештеп-ондоп кара мал союу жөрөлгөсүнө Ислам эмне дейт? Суроого Ооганстандык таанымал диниятчы Максым ага мындай деп түшүндүрмө берди:
-Ислам дининде бул сындуу нерселер маскарачылык жана жаңылыштык деп саналат. Ислам чоң той өткөрүп, ысырап эткенден көрө, ошол тойго сарпталчу чыгымдарды өз мамлекетинин, же жашаган шаар-кыштагынын муктаждыгына жумшоону ташбыйкаттайт. Айтсак, кедей-кембагалдарга тамак-аш же кийим кече, болбосо керегине жарачу заттарды алып берсин деп көрсөтүлөт шариятта. Паланча кой союп, же түкүнчө жылкы сойуп ысырапчылык кылууну ислаи дини кабыл этпейт. Кураны Керимде ысырапчылык бүтүндөй арам деп айтылат.
Бишкектеги социологиялык изилдөөлөр борбору өткөргөн сурамжылоого караганда, респонденттердин 80 проценти өлүм-житим болсо, акыркы сыйырын сатып болсо да каада сактоого даяр. Кыргыздар акыр сапарга узатууга орточо 2 миң доллардан 10 миң долларга чейин сарпташат. Андан тышкары үчтүгүнө, жетилигине, кыркына да мал союлуп, тамак-аш берилет.
Ислам диндүү Мисир мусулмандары маркумду жайга койгондө жана андан кийинки күндөрү мал союп, тамак беришеби? Каирдеги атактуу ал-Асхар университетинин талабасы, нечен жылдан бери Мисирде жашап жаткан Исаков Акбараалы ажы кеп салат:
-Биринчи күнү каза болгон адамдын үйүнө жакын туугандары чогулушуп, жаназасы окулат да, сөөк жайга узатылат. Маркумду акыр сапарга узатып келишкенден кийин алар таркап кетишет. Тааныш-жакындар, көргөн-билгендер үч күн арасында сөөк узаткан үйгө келип, куран окутушуп турат. Үч күндөн кийин, демейде, шам намаз менен куптан намаздын ортосунда, бир саат убакытка жарыя боюнча эл чогулат. Батаага келгендер мечиттин жанындагы атайын той-аштар өткөрүлчү жайга келишет. Ошол мусаваттар өткөрчү үйдө жалдап чакырылган шейх бир саат бою токтобостон Куран окуп отурат. Батаа кылганы келген эки кишиби же үчөөбү, 5 –10 мүнөт аятты угушуп, өзүнчө батаа кылып, маркумдун үй-бүлөсүнө көңүл айтып, кете беришет. Өтө сыйлуу дегенде, батаачыларга бир пияладан чай сунулат. Мисирликтер өлүк узатканда кыргыздардай мал союп, тамак жана кийит берип, той кылышпайт.
Мисирликтер эмне үчүн мындай салтты карманат? Акбараалы ажынын айтышынча:
- Бир ирет казаватта жүргөндө Абу Талиптин уулу Жаафар шейит болот. Пайгамбарыбыз Мухаммед алейсалам казаттан келгенден кийин айланасындагы үммөттөрүнө кайрылып: “силер Жаафардын үй-бүлөсүн убаракерчиликке салбагыла. Алар аза күтүшүүдө. Ошон үчүн аларга тамак бышырып, жеткирип тургула”,-деп осуят кылган. Ошон үчүн Мисирде маркумдун үйүндө үч күнгө чейин тамак жасашпайт. Тамакты коңшулары колдон келишинче жасап, аза күткөн үйгө жеткирип турушат. А үч күндөн кийин аза күтүү бүтөт. Үч күндөн соң маркумга арнап Куран окулат да, омийин, ал үйгө башка келишпейт. Аларда Кыргызстандагыдай “кыркы”, “элүүсү” жана “жылдыгы” деген жок.
Кураны Керимге кайрылсак, анын “Арааф” сүрөөсүнүн 31-аятында, Алла таала ашыкча ысырапкорлукту сүйбөгөнү айтылат. Максым ажы белгилегендей:
-Кудай таала ысырап этпең дейт. Жегиле, ичкиле, ысырапкорлукка барбагыла. Алла Таала ысырапкерчиликти жакшы көрбөйт.
Көзү өткөн адамды эл катарында узатабыз деп, карызга баткандар да жок эмес.
Нарындын тургуну Нуржамал Алсейитова атасын жайга бергенде 1, 5 миң доллар карыз болгон.
Албетте, ким да болбосун жакын адамын жоготкондо, өзү жашаган жерде же өз элинде тутулган каада-салтты аткарганга умтулат. Салт-адаттар коомго жараша өзгөрүп, жаңыланып турганы талашсыз. Совет мезгилинде айрым жерлерде өлүк чыгарганда сөзсүз ичимдик кошо берилсе, акыркы 10-15 жылда ислам каада-салттары дыкат аткарыла баштаганы байкалат.
Ашта же маркумду жайга берген учурда, бештеп-ондоп кара мал союу жөрөлгөсүнө Ислам эмне дейт? Суроого Ооганстандык таанымал диниятчы Максым ага мындай деп түшүндүрмө берди:
-Ислам дининде бул сындуу нерселер маскарачылык жана жаңылыштык деп саналат. Ислам чоң той өткөрүп, ысырап эткенден көрө, ошол тойго сарпталчу чыгымдарды өз мамлекетинин, же жашаган шаар-кыштагынын муктаждыгына жумшоону ташбыйкаттайт. Айтсак, кедей-кембагалдарга тамак-аш же кийим кече, болбосо керегине жарачу заттарды алып берсин деп көрсөтүлөт шариятта. Паланча кой союп, же түкүнчө жылкы сойуп ысырапчылык кылууну ислаи дини кабыл этпейт. Кураны Керимде ысырапчылык бүтүндөй арам деп айтылат.
Бишкектеги социологиялык изилдөөлөр борбору өткөргөн сурамжылоого караганда, респонденттердин 80 проценти өлүм-житим болсо, акыркы сыйырын сатып болсо да каада сактоого даяр. Кыргыздар акыр сапарга узатууга орточо 2 миң доллардан 10 миң долларга чейин сарпташат. Андан тышкары үчтүгүнө, жетилигине, кыркына да мал союлуп, тамак-аш берилет.
Ислам диндүү Мисир мусулмандары маркумду жайга койгондө жана андан кийинки күндөрү мал союп, тамак беришеби? Каирдеги атактуу ал-Асхар университетинин талабасы, нечен жылдан бери Мисирде жашап жаткан Исаков Акбараалы ажы кеп салат:
-Биринчи күнү каза болгон адамдын үйүнө жакын туугандары чогулушуп, жаназасы окулат да, сөөк жайга узатылат. Маркумду акыр сапарга узатып келишкенден кийин алар таркап кетишет. Тааныш-жакындар, көргөн-билгендер үч күн арасында сөөк узаткан үйгө келип, куран окутушуп турат. Үч күндөн кийин, демейде, шам намаз менен куптан намаздын ортосунда, бир саат убакытка жарыя боюнча эл чогулат. Батаага келгендер мечиттин жанындагы атайын той-аштар өткөрүлчү жайга келишет. Ошол мусаваттар өткөрчү үйдө жалдап чакырылган шейх бир саат бою токтобостон Куран окуп отурат. Батаа кылганы келген эки кишиби же үчөөбү, 5 –10 мүнөт аятты угушуп, өзүнчө батаа кылып, маркумдун үй-бүлөсүнө көңүл айтып, кете беришет. Өтө сыйлуу дегенде, батаачыларга бир пияладан чай сунулат. Мисирликтер өлүк узатканда кыргыздардай мал союп, тамак жана кийит берип, той кылышпайт.
Мисирликтер эмне үчүн мындай салтты карманат? Акбараалы ажынын айтышынча:
- Бир ирет казаватта жүргөндө Абу Талиптин уулу Жаафар шейит болот. Пайгамбарыбыз Мухаммед алейсалам казаттан келгенден кийин айланасындагы үммөттөрүнө кайрылып: “силер Жаафардын үй-бүлөсүн убаракерчиликке салбагыла. Алар аза күтүшүүдө. Ошон үчүн аларга тамак бышырып, жеткирип тургула”,-деп осуят кылган. Ошон үчүн Мисирде маркумдун үйүндө үч күнгө чейин тамак жасашпайт. Тамакты коңшулары колдон келишинче жасап, аза күткөн үйгө жеткирип турушат. А үч күндөн кийин аза күтүү бүтөт. Үч күндөн соң маркумга арнап Куран окулат да, омийин, ал үйгө башка келишпейт. Аларда Кыргызстандагыдай “кыркы”, “элүүсү” жана “жылдыгы” деген жок.
Кураны Керимге кайрылсак, анын “Арааф” сүрөөсүнүн 31-аятында, Алла таала ашыкча ысырапкорлукту сүйбөгөнү айтылат. Максым ажы белгилегендей:
-Кудай таала ысырап этпең дейт. Жегиле, ичкиле, ысырапкорлукка барбагыла. Алла Таала ысырапкерчиликти жакшы көрбөйт.
