XIX к. экинчи жарымында Кытайда дыйкандардын көтөрүлүшү башталган. 1862-ж. көтөрүлүшкө Кытайдын түндүк провинцияларында жашаган дунгандар тартылышкан. Шэньси жана Таньсу провинцияларында 35 млн. чамалуу дунган калкы жашап, аларга бардар турмуш курганга жер жетпей, башка жагынан маньчжурдук бийликтин эзүүсү дунган көтөрүлүшүнүн чыгышына себеп болгон. Көтөрүлүштүн көрүнүктүү жетекчилеринин бири Баянь-ху аталып, дунгандар аны калкты кыргындан сактап калган каарман катары баалашат. Тарыхий адабияттарда жана архивдик документтерде ал – Баянь-ху, Бянь-ху, Биянху, Биянхур, Бо Яньху – деп түрдүүчө белгиленип келет.
Анткен менен анын анык аты Байсу болгон. Кийин көтөрүлүштө көрсөткөн эрдиги үчүн эл ага Баянь-ху, же тактап айтканда”жолдуу жолборс” деген ысым ыйгарышкан.
Баянь-хунун туулган жылы жана теги туурасында так маалымат жок. Айрым окумуштуулар аны шаар башчынын баласы болгон дешсе, кээлери Баянь-ху дыйкандын үй-бүлөсүндө жарык дүйнөгө келген деп жазышат. Канткен менен ал дунган калкынын муң, кайгысын ичтен билген жана элдин эркин коргойм деп күйгөн инсан болуп тарбияланган.
Көтөрүлүштүн башталышынан тарта эле Баянь-хунун баатырдык касиети жана уюштургуч жөндөмү, жоодон тайманбаган эрдиги эл тарабынан бааланып, ал кыймылдын жетекчилигине көрсөтүлгөн. Аскер камылгасы жана анын саны боюнча артыкчылык абалда турган бийлик менен күрөшүүдө күчү жетпестигин туйган Баянь-ху, көтөрүлүшкө Шэньси провинциясын түп көтөрүүгө аракет кылган. Анын жалындуу чакырыгы жана жоо жүрөк эрдиги калкты шыктандырып, көтөрүлүшкө жалаң эле дунган дыйкандары эмес, жергиликтүү кытай калкы да тартылган болчу. Бирок мерчемделген программасы жок жана уюшуу маселесинен өксүгөн дунган көтөрүлүшү маньчжурдук бийликтен жеңилип, дунгандар жерин таштап батышка багыт алып качкан.
Үч топко бөлүнгөн дунгандардын бирин Баянь-ху баштап Кашгардан Нарынга келген. Бул окуя 1877-ж. 22-декабрында болуп, кычыраган кышта азып-тозгон дунгандар Нарындан Токмокко келишкен. Дунган калкынын толук кырылбай калышына да алардын Кыргызстанда орун алышына да Баянь-хунун зор салымы бар. Орус бийлиги аны Кытай мамлекети менен болгон саясатта ийкемдүү пайдаланып, Баянь-ху баштаган дунгандарды Токмок жана Бишкек шаарларына жайгаштырган. Баянь-ху 1882-жылдын 26-июлунда узак жылдарга созулган оорунун айынан көз жумуп, анын сөөгү Бишкектин жанындагы дунган көрүстөнүнө коюлган. Бирок анын мүрзөсүнүн мазакталышынан сестенген дунгандар, Баянь-хунун сөөгүн Токмокко жашыруун алып келишип, ошондой эле шартта коюшкан.
Анткен менен анын анык аты Байсу болгон. Кийин көтөрүлүштө көрсөткөн эрдиги үчүн эл ага Баянь-ху, же тактап айтканда”жолдуу жолборс” деген ысым ыйгарышкан.
Баянь-хунун туулган жылы жана теги туурасында так маалымат жок. Айрым окумуштуулар аны шаар башчынын баласы болгон дешсе, кээлери Баянь-ху дыйкандын үй-бүлөсүндө жарык дүйнөгө келген деп жазышат. Канткен менен ал дунган калкынын муң, кайгысын ичтен билген жана элдин эркин коргойм деп күйгөн инсан болуп тарбияланган.
Көтөрүлүштүн башталышынан тарта эле Баянь-хунун баатырдык касиети жана уюштургуч жөндөмү, жоодон тайманбаган эрдиги эл тарабынан бааланып, ал кыймылдын жетекчилигине көрсөтүлгөн. Аскер камылгасы жана анын саны боюнча артыкчылык абалда турган бийлик менен күрөшүүдө күчү жетпестигин туйган Баянь-ху, көтөрүлүшкө Шэньси провинциясын түп көтөрүүгө аракет кылган. Анын жалындуу чакырыгы жана жоо жүрөк эрдиги калкты шыктандырып, көтөрүлүшкө жалаң эле дунган дыйкандары эмес, жергиликтүү кытай калкы да тартылган болчу. Бирок мерчемделген программасы жок жана уюшуу маселесинен өксүгөн дунган көтөрүлүшү маньчжурдук бийликтен жеңилип, дунгандар жерин таштап батышка багыт алып качкан.
Үч топко бөлүнгөн дунгандардын бирин Баянь-ху баштап Кашгардан Нарынга келген. Бул окуя 1877-ж. 22-декабрында болуп, кычыраган кышта азып-тозгон дунгандар Нарындан Токмокко келишкен. Дунган калкынын толук кырылбай калышына да алардын Кыргызстанда орун алышына да Баянь-хунун зор салымы бар. Орус бийлиги аны Кытай мамлекети менен болгон саясатта ийкемдүү пайдаланып, Баянь-ху баштаган дунгандарды Токмок жана Бишкек шаарларына жайгаштырган. Баянь-ху 1882-жылдын 26-июлунда узак жылдарга созулган оорунун айынан көз жумуп, анын сөөгү Бишкектин жанындагы дунган көрүстөнүнө коюлган. Бирок анын мүрзөсүнүн мазакталышынан сестенген дунгандар, Баянь-хунун сөөгүн Токмокко жашыруун алып келишип, ошондой эле шартта коюшкан.
