Ислам Каримов соңку он беш жыл ичинде жогорку бийликтеги адамдарды каалагандай калчап,бир орунда көпкө отурганга мүмкүндүк бербей, муну менен тизгин талашканга жарайт деген атаандаштарын жыдытып келди. Ошол эле учурда ал өлкөдөгү айрым таасирдүү кландардын саясий жана экономикалык жигер-жиңкинин курутканга да үлгүрүп турду.
Лондондогу Chatham House аналитикалык борборунун Россия жана Евразия программасынын башчысы Жеймс Никсей жакында Каримов кландарга дагы бир жолу өзөртө сокку уруп, ушу тушта өзгөчө күчтөнүп алды деген ойдо. Никсейдин баамында, жогорку бийлик тепкичтериндеги өзгөртүүлөр министрлерди которуштуруп, эч кимге күчтөнүп алганга жол бербеген эски ыкманын эле өзү. Бул ыкма Каримовдун көзү тирүү турганда анын режими улана берерине чындап эле кепилдик берет. Былтыр коңшулаш Кыргызстанда болгон окуядай элдик козголуш чыгып кетерине да Никсей көп ишенбейт. Никсейдин айтымында, Анжиандагы калаймандан соң өзбек калкы катуу коркуп калды.
Эң кызыгы – Каримовго теңата болгусу келгендер президенттин өз кланынан – Самаркан жаатынан чыкканында. Исмаил Журабеков президенттин кеңешчиси болуп турганда аны көбү Каримовдун атаандашы деп санай баштаган эле. Бирок мындан эки жыл мурда анын кыңыр-кыйшыны чукулуп, кызматтан куулуп ташталды. Былтыр кеч күздө ден соолугуна шылтоолоп Зокир Алматов да ички иштер министрлик кызматынан кетти, ал көп жылдар бою өкмөттө иштеп,самаркан жаатынан атан төөдөй өкүлүнө айлана баштаган эле. Каримов анын ордуна ташкен кланын өкүлү, коопсуздук кызматынын директорунун орунбасарын дайындады. Ошол эле учурда ташкендиктердин таасирдүү башка бир өкүлү Гадыр Гуламовду былтыр коргоо министринен алып, кызмат абалын кыянат пайдаланганы үчүн узак мөөнөткө түрмөгө кестирип жиберди.
Британиянын Ташкендеги мурдагы элчиси Крейг Мюррейдин эсебинде,Өзбекстанда олигархия жамаатына кошулганды жакшы көргөн кишилер көп. Чириген бай деп айткыдай бир нече жүз үй-бүлө болгон,алар чындап эле режимдин үзүрүн көрүшкөн. Эми ошол чөйрө тарыгандан тарып баратат,Каримов аларды өз үй-бүлөсүнүн пайдасын көздөп чектей баштады, дейт Мюррей.
Мюррейдин айтымында, экономикалык капитал азыр Каримовдун чоң кызынын колуна топтолду. Гулнора Каримованы Өзбекстандагы эң кирешелүү тармактарды,анын ичинде мунай, газ жана телекоммуникация чөйрөсүн көзөмөлдөйт дешет. Мындай абал, экс-элчинин айтымында, өктөөсүн ичине каткан саясий лидерлердин көбөйүшүнө алып келди, алар эми удулу келсе Каримовдун өзүн кулатууну көздөп калышты. Башка байкоочулардан айрымаланып, Мюррей Өзбекстанда козголоң чыгып кетиши ажеп эмес деген ойдо. ”Ичинен кекенген көп адамдар бар,аларды мен “жаңы утулгандар” деп атаар элем. Эгер жакшылап баам салып көрсөңөр, кечээ эле Каримовдун жанында жүрүп, эми чийинден тышкары калган көп кишилерди байкаса болот, көбүнүн экономикалык кызыкчылыктары, активдери Гулноранын энчисине ооп кетти. Өнөгүн тарттырган ошол өзбектердин баары мартабалуу болгонду өтө жакшы көрүшөт,кокус бир удулу келип калса,алар азыркы режимди төңкөрүп салгандан кайра тартпайт, дейт Мюррей.
Ташкендик көз карандысыз социолог Баходир Мусаев болсо Каримовдун режими элге өтө жек көрүндү болуп калганын белгиледи. “Иш жүзүндө Каримов коколой жалгыз калган адам, аны эч кимдин көргүсү жок. Кокус ден соолугу солкулдай түшсө, анын үй-бүлөсүн эл тытып кетиши мүмкүн”, - дейт Мусаев.
Лондондогу Chatham House аналитикалык борборунун Россия жана Евразия программасынын башчысы Жеймс Никсей жакында Каримов кландарга дагы бир жолу өзөртө сокку уруп, ушу тушта өзгөчө күчтөнүп алды деген ойдо. Никсейдин баамында, жогорку бийлик тепкичтериндеги өзгөртүүлөр министрлерди которуштуруп, эч кимге күчтөнүп алганга жол бербеген эски ыкманын эле өзү. Бул ыкма Каримовдун көзү тирүү турганда анын режими улана берерине чындап эле кепилдик берет. Былтыр коңшулаш Кыргызстанда болгон окуядай элдик козголуш чыгып кетерине да Никсей көп ишенбейт. Никсейдин айтымында, Анжиандагы калаймандан соң өзбек калкы катуу коркуп калды.
Эң кызыгы – Каримовго теңата болгусу келгендер президенттин өз кланынан – Самаркан жаатынан чыкканында. Исмаил Журабеков президенттин кеңешчиси болуп турганда аны көбү Каримовдун атаандашы деп санай баштаган эле. Бирок мындан эки жыл мурда анын кыңыр-кыйшыны чукулуп, кызматтан куулуп ташталды. Былтыр кеч күздө ден соолугуна шылтоолоп Зокир Алматов да ички иштер министрлик кызматынан кетти, ал көп жылдар бою өкмөттө иштеп,самаркан жаатынан атан төөдөй өкүлүнө айлана баштаган эле. Каримов анын ордуна ташкен кланын өкүлү, коопсуздук кызматынын директорунун орунбасарын дайындады. Ошол эле учурда ташкендиктердин таасирдүү башка бир өкүлү Гадыр Гуламовду былтыр коргоо министринен алып, кызмат абалын кыянат пайдаланганы үчүн узак мөөнөткө түрмөгө кестирип жиберди.
Британиянын Ташкендеги мурдагы элчиси Крейг Мюррейдин эсебинде,Өзбекстанда олигархия жамаатына кошулганды жакшы көргөн кишилер көп. Чириген бай деп айткыдай бир нече жүз үй-бүлө болгон,алар чындап эле режимдин үзүрүн көрүшкөн. Эми ошол чөйрө тарыгандан тарып баратат,Каримов аларды өз үй-бүлөсүнүн пайдасын көздөп чектей баштады, дейт Мюррей.
Мюррейдин айтымында, экономикалык капитал азыр Каримовдун чоң кызынын колуна топтолду. Гулнора Каримованы Өзбекстандагы эң кирешелүү тармактарды,анын ичинде мунай, газ жана телекоммуникация чөйрөсүн көзөмөлдөйт дешет. Мындай абал, экс-элчинин айтымында, өктөөсүн ичине каткан саясий лидерлердин көбөйүшүнө алып келди, алар эми удулу келсе Каримовдун өзүн кулатууну көздөп калышты. Башка байкоочулардан айрымаланып, Мюррей Өзбекстанда козголоң чыгып кетиши ажеп эмес деген ойдо. ”Ичинен кекенген көп адамдар бар,аларды мен “жаңы утулгандар” деп атаар элем. Эгер жакшылап баам салып көрсөңөр, кечээ эле Каримовдун жанында жүрүп, эми чийинден тышкары калган көп кишилерди байкаса болот, көбүнүн экономикалык кызыкчылыктары, активдери Гулноранын энчисине ооп кетти. Өнөгүн тарттырган ошол өзбектердин баары мартабалуу болгонду өтө жакшы көрүшөт,кокус бир удулу келип калса,алар азыркы режимди төңкөрүп салгандан кайра тартпайт, дейт Мюррей.
Ташкендик көз карандысыз социолог Баходир Мусаев болсо Каримовдун режими элге өтө жек көрүндү болуп калганын белгиледи. “Иш жүзүндө Каримов коколой жалгыз калган адам, аны эч кимдин көргүсү жок. Кокус ден соолугу солкулдай түшсө, анын үй-бүлөсүн эл тытып кетиши мүмкүн”, - дейт Мусаев.
