- Түркмөнстан үчүн бүгүнкү күндү айрымдар тагдыр чечээр күн деп жатышат. Кандай дейсиз, бул өлкөдө кандайдыр бир өзгөрүүлөр күтүлөбү?
- Эң туура айтып атасыз. Анткени Ниязов кеткенден кийин Түркмөнстанда жаңы кырдаал жана жаңы турмуштун жолу ачылат деген пикирлер бар. Бирок, экинчи да ой бар. Анткени бизди көп укук коргоочулар менен Түркмөнстандан эбактан бери кетип калган, куугунтукталган укук коргоочулардын көз карашы дагы тынчсыздандырып атат. Балким, ушул кырдаал эч нерсе алып келбеши мүмкүн деген да ойлор бар. Анткени, бүгүнкү күнгө чейин туруктуу Түркмөнстан оппозициясы дагы калыптана элек. Мыйзам жагынан караганда дагы мамлекеттик эмес уюмдардын мыйзамын аябай курчуткан. Анткени, эч кандай активисттер жашагандай акыбал түзүлгөн эмес сөз эркиндиги боюнча. Чет мамлекетте жүргөн миңдеген оппозиция азыр күтүп атат, реабилитация мыйзамы керек деп. Кайра ошол өлкөгө келгенге мүмкүнчүлүк болуш керек деген дагы ой бар. Ошон үчүн бүгүнкү күндө таза, чын, жакшы шайлоо болуш үчүн мыйзамдуу платформа түзүлө элек. Ошондуктан эгерде капысынан эки айдын ичинде бүгүн жанагы жыйын чечим алып, эки айдан кийин шайлоо боло турган болсо, бул дүйнөгө, түркмөн элине жөн эле шайлоо болду деген кур сөз болот деген ойлор бар.
- Сиз айткандай Ниязовдун доорунда анын бийлигине каршы чыккандар же түрмөгө түшкөн, же четке кетүүгө аргасыз болгон. Түркмөн коопсуздук күчтөрү четте жүргөн оппозиционерлерге эскертүү жасашты. Бул тууралуу маалымат агенттиктери билдирип жатышат. Эгер кокус алар өлкөгө келе турган болсо дароо камакка алынаары эскертилиптир. Демек, сүргүндөгү оппозициянын саясий процесстерге аралышуу мүмкүнчүлүгү азырынча түзүлбөйт го дейм. Оппозиция өкүлдөрү эми Европаны, АКШны, Орусияны өлкөдө демократия орнотууга шарт түзүүгө көмөктөшүүгө чакырды. Бирок айтылгандардын ар биринин энергетикалык кызыкчылыктары бар, Түркмөнстан газ жагынан дүйнөдө бешинчи орунда турган өлкө эмеспи. Демократияга көмөктөшүү чакырыктары маркум Ниязовдун учурда да айтылчу. Эми бул жааттагы иш аракеттер көбүнесе эмнеге көз каранды болот дейсиз?
- Сиз көз карандысыз эксперт катары туура айтып атасыз акыбалды. Анткени, кечээ дагы ушундай сөз болуп атат, түркмөн эли тике туруп, атабыз кетти деп ыйлап атат деп. Бирок тарыхты карап көрсөк, Сталин, Ленин кеткенде дагы эл аябай ыйлаган, бүгүнкүгө чейин айтып атышат. Ошол убакта столубузда токочубуз да, чайыбыз да бар болчу деп. Ошон үчүн караңгы элди ушундай акыбалга алып келген, койлорду семирткендей чайы да, газы да, наны да бекер болуп. Бирок атуулдук духун, же атуулдук жүрөгүн алып койгон диктаторлорго мен ойлом тарых өзү да баасын берет. Түркмөн эли жабык коомдо жашап, үңкүрөп калган эл болгондон кийин, сиз туура айтып атасыз, балким оппозиция келе албас бүгүн, бирок ошондо дагы миңдеген адамдар сыртта жүргөндөн кийин, мен ойлойм, биз эңсегендей эле ачык коомду, ачык терезени, жакшы турмушту каалаган эл бар түркмөн элинин ичинде. Ошон үчүн караңгы курчалган коомдон кетиш үчүн бардык аракеттерди жасап атышат.
Маектешкен Улан Эшматов
- Эң туура айтып атасыз. Анткени Ниязов кеткенден кийин Түркмөнстанда жаңы кырдаал жана жаңы турмуштун жолу ачылат деген пикирлер бар. Бирок, экинчи да ой бар. Анткени бизди көп укук коргоочулар менен Түркмөнстандан эбактан бери кетип калган, куугунтукталган укук коргоочулардын көз карашы дагы тынчсыздандырып атат. Балким, ушул кырдаал эч нерсе алып келбеши мүмкүн деген да ойлор бар. Анткени, бүгүнкү күнгө чейин туруктуу Түркмөнстан оппозициясы дагы калыптана элек. Мыйзам жагынан караганда дагы мамлекеттик эмес уюмдардын мыйзамын аябай курчуткан. Анткени, эч кандай активисттер жашагандай акыбал түзүлгөн эмес сөз эркиндиги боюнча. Чет мамлекетте жүргөн миңдеген оппозиция азыр күтүп атат, реабилитация мыйзамы керек деп. Кайра ошол өлкөгө келгенге мүмкүнчүлүк болуш керек деген дагы ой бар. Ошон үчүн бүгүнкү күндө таза, чын, жакшы шайлоо болуш үчүн мыйзамдуу платформа түзүлө элек. Ошондуктан эгерде капысынан эки айдын ичинде бүгүн жанагы жыйын чечим алып, эки айдан кийин шайлоо боло турган болсо, бул дүйнөгө, түркмөн элине жөн эле шайлоо болду деген кур сөз болот деген ойлор бар.
- Сиз айткандай Ниязовдун доорунда анын бийлигине каршы чыккандар же түрмөгө түшкөн, же четке кетүүгө аргасыз болгон. Түркмөн коопсуздук күчтөрү четте жүргөн оппозиционерлерге эскертүү жасашты. Бул тууралуу маалымат агенттиктери билдирип жатышат. Эгер кокус алар өлкөгө келе турган болсо дароо камакка алынаары эскертилиптир. Демек, сүргүндөгү оппозициянын саясий процесстерге аралышуу мүмкүнчүлүгү азырынча түзүлбөйт го дейм. Оппозиция өкүлдөрү эми Европаны, АКШны, Орусияны өлкөдө демократия орнотууга шарт түзүүгө көмөктөшүүгө чакырды. Бирок айтылгандардын ар биринин энергетикалык кызыкчылыктары бар, Түркмөнстан газ жагынан дүйнөдө бешинчи орунда турган өлкө эмеспи. Демократияга көмөктөшүү чакырыктары маркум Ниязовдун учурда да айтылчу. Эми бул жааттагы иш аракеттер көбүнесе эмнеге көз каранды болот дейсиз?
- Сиз көз карандысыз эксперт катары туура айтып атасыз акыбалды. Анткени, кечээ дагы ушундай сөз болуп атат, түркмөн эли тике туруп, атабыз кетти деп ыйлап атат деп. Бирок тарыхты карап көрсөк, Сталин, Ленин кеткенде дагы эл аябай ыйлаган, бүгүнкүгө чейин айтып атышат. Ошол убакта столубузда токочубуз да, чайыбыз да бар болчу деп. Ошон үчүн караңгы элди ушундай акыбалга алып келген, койлорду семирткендей чайы да, газы да, наны да бекер болуп. Бирок атуулдук духун, же атуулдук жүрөгүн алып койгон диктаторлорго мен ойлом тарых өзү да баасын берет. Түркмөн эли жабык коомдо жашап, үңкүрөп калган эл болгондон кийин, сиз туура айтып атасыз, балким оппозиция келе албас бүгүн, бирок ошондо дагы миңдеген адамдар сыртта жүргөндөн кийин, мен ойлойм, биз эңсегендей эле ачык коомду, ачык терезени, жакшы турмушту каалаган эл бар түркмөн элинин ичинде. Ошон үчүн караңгы курчалган коомдон кетиш үчүн бардык аракеттерди жасап атышат.
Маектешкен Улан Эшматов
