Кубат Оторбаев:- Бүгүн биз Конституциялык реформа тууралуу сөз кылабыз. Студияга биз эки киши чакырдык. Парламенттин Конституциялык түзүлүш боюнча комитетинин төрагасы Исхак Масалиев жана депутат Каныбек Иманалиев.
- Исхак мырза, сизден баштасак, айтып өткөндөй сиз жанагы комитеттин төрагасысыз. Ошондуктан бул маселеге түздөн-түз тиешеңиз болду сиздин. Ушул Конституцияны кабыл алуу учурунда 9-ноябрда кабыл алынган Конституциянын 93-94-статьялары бузулду деген сөз бар. Ал жерде Конституциялык соттун бүтүмү керек, андан тышкары үч айдан эрте эмес алты айдан кеч эмес убакытта каралыш керек. Бир жолу коюлгандан кийин өтпөсө бир жылдан кийин келиш керек деген сөздөр болгон. Ошондуктан бул Конституция антиконституциялык жол менен мыйзамсыз кабыл алынды. Күчүнө кирбеш керек деген сөздөр бар. Буга эмне дейсиз?
Исхак Масалиев, Жогорку Кенештин депутаты, Конституциялык түзүлүш боюнча комитеттин төрагасы
И.М:- Эгерде жыйынтыкка келсек, анда биз 9-ноябрда кабыл алынган Конституцияны деле мыйзамсыз деп эсептешибиз керек. Себеби ошол эле мезгилде кайсы бир Конституцияга өзгөртүүлөр болгондо анда Конституциялык соттун кортундусу керек деп жазылган мурда. Бирок ошол мезгилде эсиңиздерде болсо 8-ноябрда биз барыбыз Жогорку Кеңеш жолун издеп тапканбыз. Биздин иштеп аткан регламент жөнүндөгү мыйзамга 16-пункт деп кошуп, мыйзам кабыл алдык. Ага президент кол койду. Бул Конституциянын жаңы редакциясы деп аталган. Чынын айтканда атын биз өзгөрттүк, мүмкүнчүлүк бердик кабыл алганга. Ал эми 30-декабрда ушул эле жол менен эч нерсени өзгөртпөй ушул эле законго таянып туруп жаңы редакция деп сунуш кылып кабыл алдык. Бул жерде Конституция бузулган деп айта албайм. Себеби биз жаңы Конституция эмес өзгөртүүлөр жана толуктоо эмес, жаңы редакция деген терминди пайдаланып кабыл алдык.
К.О:-Бирок Конституциялык соттун төрайымы деле өзү башында айтты го, Конституциялык соттун өзүнүн бүтүмү керек деп?
- Жок. Конституциялык соттун төрайымы айтты биздин жыйналышта, чечимди Жогорку Кеңеш кабыл алганга өзүңөрдүн укугуңар бар деп. Ал эми эгерде Конституцияга өзгөртүү жана толуктоо болсо заключение керек. Эгерде жаңы Конституция болсо анда сөзсүз биз Конституциялык соттун кортундусун алышыбыз керек.
К.О:- Каныбек мырза, сиз эмне дейсиз, мына 9-ноябрда дагы туура эмес жол менен кабыл алынган, өтө кемчиликтер көп болгон, ошондуктан бул карама-каршылыктарды жоюш үчүн ушул аргага, ушул чарага бардык деп айтып атышат. Сиздин пикириңиз?
К.И:- Биринчиден, 2002-жылы кабыл алынган редакция менен референумда Конституцияда Конституцияга өзгөртүү, толуктоо киргизүүнүн жобосу кабыл алынып, ал эми жаңы Конституция кабыл алуу жазылган эмес. Ошол себептен 8-ноябрда сессияда Текебаев сунуш киргизип, жаңы Конституцияны кабыл алуунун жобосун бекиттик укуктук негизин түзүп. Ошонун эсебинен биз жаңы Конституцияны кабыл алдык өтүп кеткен 2006-жылдын 9-ноябрында. Ошого 65 депутаттын 64ү добуш берди, ошого президент кол койду бүткүл дүйнөгө жарыялады. 30-декабрда кол коюлган азыр бизде жашап жаткан Конституциянын 93-статьясын бузду. Анда жазылган Конституцияга толуктоо же өзгөртүү киргизсе, же жаңы Конституция кабыл алынса, анда Конституциялык соттун кортундусу керек 3 айдан эрте эмес 6 айдан кеч эмес. 94-статьяда жазылган эгерде Конституциянын долбоору, же өзгөртүү, толуктоонун долбоору коюлса добушка өтпөй калса бир жылдан кийин гана коюлат деп. Ал эми биздин төрагабыз Марат Султанов адегенде жума күнү койду, 46 добуш алып калды, анан кийин ишемби күнү 30да койду 47 добуш алып калды, анан электронный деп 49 добуш алды. Төрт жолу Конституция бир күндө бузулду. Демек укуктук конфликт калды, ал эми моралдык жагынан келсек 52 депутаттын 50сү добуш берип, бирөөсү айтты, мен бул Конституцияга каршымын, себеби бул бүт принциптерди бузуп атат, аргасыздан добуш бердим деп. Конституция деген бул жалпы Кыргызстандын элинин эркин билгизет да. Бул эркин билгизбей эле зордукчулук, мажбурлоо жолу менен кабыл алынды.
К.О- Исхак мырза, кандай дейсиз ушул Конституция кабыл алынганы менен барыбир коомдогу ыплас, бири-бирине болгон ниеттерди жакшы консенсусу болдубу, же кайра чоң чатактын башы болдубу?
- Жок, чоң чатактын башы болбойт. Эгерде ким чатак чыгарам десе, ага Конституция барбы, жокпу айырмасы жок. Эгерде бирөө-жарымдын максаты башка болсо, бийликти алмаштырам деп, жеке же президент, же премьер-министр, же спикер жакпаса бул башка кеп. Ал жерде миң Конституция жассаң деле карабайт аны.
К.О:- Сиз эки ооз сөз менен айта аласызбы, ушул зарылчылык эмнеден улам келип чыгып атат. Чыныгы себеби?
- Бул зарылчылык азыркы иштеп аткан Конституцияны 9-ноябрда кабыл алганыбыз, мойнубузга алышыбыз керек, шашылыш мезгилде бир топ каталар, кемчиликтер калган. Учурда булар өзүн көрсөтөт деп өкмөт отставкага кеткенде биринчи проблема чыкты. Эртеси күнү парламент түзүлгөндө экинчи проблема чыгат, кийин сот системасы түзүлгөндө үчүнчү проблема чыгат. Бул жерде ички проблемалар калды. Ошондуктан зарылчылыгы бар деп мен терең ишенем. Ал эми оңдоп коёюн Каныбек Иманалиев кичине ката кетирип атат. 8-марттагы регламент жөнүндөгү толуктоо мыйзамды Марат Султанов киргизип, президент кол коюп, жол ачканбыз. Бул жерде 30-декабрда кабыл алган долбоордо депутат Темир Сариев, Өмүрбек Чиркешовичтин колдору бар. Кээ бир өзгөртүүлөр боюнча алар кызыгып мазмунуна аралашып, сунуштарды берген, ал сунуштар кабыл алынган. Кандай түшүнөбүз, эгерде мыйзмсыз болсо, анда эмне себептен киргизип атат сунуштарды.
- Чыныгы түпкү себеби, түпкү максат президентке ыйгарым укуктарын күчөтүп, ага бийликти кайра алып бериш керек деген сөз болбодубу?
- Таптакыр кошулбайм. Бизге айтып атат, силер президентке кошумча бийлик бердиңер деп. Андай эмес. Жергиликтүү мамлекеттик администрацияны дайындоону бердик деп атабыз. Бүгүнкү күндө деле мыйзам боюнча ошондой. Азыркы Конституция боюнча аткаруу бийлигине кирсе деле иштеп аткан мыйзам менен администрациянын башчыларын губернаторлорду президент өзү дайындайт.
- 9-ноябрда сиздер демилгечи болдуңуздар эле. Ушул маселе боюнча айтсаңыз эң негизгиси?
- 9-ноябрдагы жана 30-декабрдагы окуя экөө эки башка бийиктиктеги окуя. 2-ноябрдан 9-ноябрга чейин бир жума бою Кыргызстандын эли бүт региондон, 25 депутат бүт Кыргызстандагы бийлик философиясын реформалайлы деп келдик. Анын ичинде укук коргоо органдары, өкмөт, партия, президент. Ал эми 30-декабрдагы окуя бир эле нерсеге байланышкан президенттин укугун кеңейтели деп. Үч фактор биз сот системасынын укугун президентке берип койдук. Ошондо жазылды президент өкмөттүн токтомдорун, буйруктарын жокко чыгара алат деп. Муну сот гана жокко чыгарыш керек. Парламенттин да укугу жок. Президентке берип койдук. Бул бийликти узурпациялоого биринчи кадам. Экинчи, өкмөт премьер министр өзү парламент менен макулдашып өкмөттү түптөйт дедик дагы аскерий министрликтерди, анын ичинде ички иштер министрлиги, коопсуздук кызматын президентке бердик. Үчүнчү, акимдерди, губернаторлорду мурункуда өкмөттө калган, эгерде Конституциялык өкмөт жөнүндөгү мыйзамга өзгөртүү киргизбесек бул нукта калмак болчу. Ошондуктан ката кетип калган деген бул жөн эле ошонун терисин жамынып алып, түпкү максат президентке мурункудан дагы көбүрөк полномочие бердик. Демек Конституциялык конфликт чечилген жок.
Каныбек Иманалиев, ЖК депутаты
- Каныбек мырза, сиз учурунда Аскар Акаев менен иштеген кишисиз, ал кишини колдоп, анын командасында болгон кишисиз. Эмне себептен ошол Конституцияны мисалы Аскар Акаев бийликте турганда азыркыдай каршы болуп туруп президенттин бийлигин азайталы деген маселелерди көтөргөн эмессиз?
- Ал учурда мен иштегеним чын. Ал учурда кээ бири өмүрлүк жубайы менен кошулуп иштегендер да бар. Мен бир да секунд өкүнбөйм ошол учурда иштегениме. Мен анда чоң мектептен өттүм. Ал учурда биринчиден, мамлекеттин түптөлүү мезгили эле. Экнчиден, азыркыга караганда стабилдүүлүк эле. Азыр мына бир жылда үчтөн депутатты атып кетип атат, криминал көчөдө жүрөт. Анчалык болгон эмес да. Ооба, коррупция болгон. Коррупция азыр андан эки эсе ашып кетпедиби. Ооба үй-бүлөлүк кийлигишүү болгон. Азыр андан эки эсе ашып кетпедиби. Кеп ошондо кеткен кемчиликти кайталабоо керек эле. Бир адамдын бийлигин кайталабоо керек эле. Биз ал кишинин айкөлдүгүнө ишендик эле. Бирок ситема акыры ошол кишинин курмандыгына айланды. Биз мындан кийин кыргыздын тарыхында жакшы саясатчы калтыра алабызбы аны бир Кудай билет. Бирок биз азыркы саясатчылар жакшы система калытырышыбыз керек. Ошон үчүн күрөшүп атабыз.
- Исхак мырза, комитеттин төрагасы катары, акимдер, губеранторлор боюнча сиздин позицияңыз түшүнүктү болду. Берки маселе боюнча, мисалы өкмөттүн чыгарган токтомдорун президент өзү жокко чыгара алат деген маселе?
- Кубат, мен бир нерсеге таң калам. Бир топ саясатчылар, депутаттар биз кабыл алган мыйзамдын мазмунун окубай туруп жанагыдай сөздөрдү божомол кылып жалган сүйлөп атат. Бул жерде президентке мүмкүнчүлүк берилген долбоорунда болчу. Анан Өмүрбек Чиркешович Текебаев, башка депутаттар карыш болгондо биз ошол жобону алып ташкаганбыз. Мыйзам чыгаруучу функцияны алып таштадык президенттен. Экинчи, президент вправе приостанавливать и отменять решение исполнительной власти дегенде биз отменять дегенди алып таштадык. Приостанавливает, гарант болгондон кийин ал укук бериши керек. Эгерде токтом, распоряжение туура эмес кабыл алынса президент токтотуп турат, ал эми отменанын өзүнүн жолу болот. Ошондуктан акыркы вариантты окуп туруп анан айтыш керек. Ал эми куралдуу күч министрлигин айтсак, мурунку Конституцияда да, андан мурунку Конституцияда да дайыма президент башкы командачы, бүт куралдуу күчтөрдү башкарат ошол киши. Эгерде ушул башкаруучу болгондон кийин кантип коргоо министрди талашып отурат. Бакиев Куловдун ортосунда ушул маселе боюнча кичине чыр чыккан. Биз ойлодук эгерде верховный главнокомандующий президент болсо анда эч бул жерде уялыштын кереги жок. Бирок ал министрлик өкмөттүн курамында калат.
- Сиз комитеттин төрагасы катары, дагы бир башка топ, дагы бир күчтөр бир Конституциянын долбоорун алып чыкса жанагы нерселерди алып таштайбыз, туура эмес болуп калды деп. Ошого дагы сиз өзүңүз бүтүмүңүздү берип, комитеттен чечим чыгарып сессияга койсо болобу? Ошондой дагы учурлар болуп атат да?
- Теорияда 38 депутаттан ашык кол коюп сунуш берсе кайсы бир мыйзамдын долбоору боюнча, анда биз караганга милдеттүү болобуз. Ал эми кабыл алыш бул башка кеп. Биз азыр кабыл алган Конституцияда так жазып койдук. Жаңы редакция деген да сөздү кошуп койдук. Кайсы өзгөртүү болсо мындан ары Конституциялык соттон кортунду алыш керек. Ал эми Конституцияда 3төн кем эмес 6дан ашык эмес деген бул Конституциялык сотто каралбайт. Керек болсо Конституциялык сот бир күндө эле карап берет. Ал эми депутаттар 3 айдан кем эмес, 6 айдан ашык эмес мөөнөттө караш керек. Ошондуктан эгерде ушундай мыйзам болсо, мисалы бир комитеттин төрагасы ар бир мыйзамды караганга милдеттүү болом.
- Сиздердин мындан аркы кадамыңыздар кандай болот. Ушуну менен сиздер бүтөсүздөрбү, же дагы эл арасында сөздөр бар депутаттар өздөрү деле жашырышпайт, мындан да күчтүүрөк кадамдарга барабыз, пикет, митингдер мындан ары уланышы мүмкүн деген пикирлер бар. Конституциялык сотко кайрылабыз деген сөздөрдү айттыңыздар?
- "Реформа" кыймылынын негизги өкүлдөрү чогулуп сүйлөштүк. Бир бүтүмгө келүүгө дагы убакыт бар. Саясий күрөш эми бөлөк формада, бөлөк жол менен кетет. Бул жөн эле 20 депутаттын амбициясы эмес, ушуга тарых өзү алып келген. Мына 20 кылымдын башында бүт монархиялык мамлекеттер адегенде монархиядан президенттик мамлекетке өткөн. Италиядагы, Германиядагы диктатурадан кийин бүтүм чыгарып, бийликти тең бөлүшкөн. Азыр дүйнөдө 41 демократиялык мамлекет болсо ошонун 36 парламенттик мамлекет, бешөө гана Финляндия, Франция, Италия, Америка, Германия президенттик мамлекеттер. Бирок президенттин полномочиеси өтө аз. Эгерде бийликти 100 пайыз акционердик коом деп эсептесек, 33 пайызы аткаруу бийлигине, 33 пайызы парламентке, 33 пайызы сот менен татыктуу болуш керек. Бирок бизде азыркы өзгөртүүдөн кийин бийликтин контролдук пакетинен көбүрөгү, 50 пайыздан ашыгы президентке өтүп кетти.
- Мындан ары эмне кыласыздар?
- “Реформа үчүн” кыймылы жаңы жылдан кийин жолугуп сүйлөшөт. Биз негизинен эл менен иштейбиз. Мен 1-январда өзүмдүн шайлоочуларым менен болдум Акдөбө айыл өкмөтүндө. Алар бул Конституцияга биз добуш берген эмеспиз. Биз 2нен 9на чейин мурунку редакцияны колдоп ошол жака барганбыз дешүүдө. Демек, муну толук камдуу элдин таанышы, кабыл алышы жүрөгү менен күмөн.
- Парламент өзүн өзү таратуудан коркуп, бийлик тарабынан колун бурагандан кийин ушундай абалга барышты, эки айдын ичинде эки Конституция кабыл алганга аргасыз болду деген сөздөр бар. Сиз кандай ойдосуз парламенттин өзүндө ошондойбу?
- Балким сөздүн негизи бардыр. Кээ бир депутаттар ушул коркунучту карап туруп добуш бергендир. Жеке менин өзүмдүн позициям биз 9-ноябрдагы кабыл алган негизги Баш мыйзамды катачылык болгонун мойнубузга алып, биз ушуну оңдошубуз керек деген позицияда турам. Ал эми дагы бир жолу кайталап коёюн, керек болсо анализ кылып туруп иштеп аткан жаңы кабыл алган Конституцияны салыштырып көрөлү, юристтер карап пикирин айтсын. Мен кошулбайм мазмунун окубай туруп эле кайра-кайра биз карашыбыз дегендерге. 2003-жылы жаңы редакция кабыл алганда ошол эле биздин депутаттар азыркы маңдайымда отурган депутаттар эң жакшы Конституция түздөп атышкан. Ал супер президентский болчу. Мазмуну боюнча негизги багыты өзгөргөн жок.
- Тогузунан кийин деле президент деле, мамлекеттик катчы Адахан Мадумаров деле, мыкты, консенсуска жеткен Конституция болду, эми ушуну менен жашайлы деп айтышты эле?
- Туура, консесуска алып келген Конституция деп эки тарап тең ыраазы болгон. Бирок аз киши билет, ошол түнү биз суранганбыз, бир күн бергиле юридика жагын тактаганга деп. Мына маңдайымда отурган авторлордун бири макул болгон. Бирок эки тарап тең 10 миң адам турат деп ситуацияга карашкан. 30-декабрь менен айырмасы эмне. Болуптур 20 миң адамды алып келсек эмне өзгөрүлүп кетет. Негизги чечим болуп атат. Ошондуктан мен суранат элем, ким сын пикир айтса, биринчи окуп туруп анан сын пикир айтса жакыш болот эле.
- Негизи макул боло аласызбы, мисалы өкмөт капысынан отставкага кетип калган учурда ошонун чечүү жолдору каралбаптыр да чындыгында?
- Бул мурунтан ойлонулган. Текебаев экөөбүз ушул Конституцянын долбоорун алып кетип атканда Сооронбай Жээнбеков, Исхак Масалиевдер болуп ушуну 96-95-статьяларга киргизгенбиз. Эгерде 2010-жылга чейин өкмөт отставкага кетип калса депутаттардын жарымынан көбү көрсөтүлгөн кандидаттарына президент бекитип берет деп. Булар атайын алып салган. Мурунтан эле ойлонгон саясий акция. Исхак Масалиев айтып атпайбы, экөөнүн айырмасы кайсы 9-ноябрь менен 30-декабрдын деп. Айырмасы асман менен жердей. Себеби 2-ноябрдан 9-ноябрга чейин ушул жерде тургандар демократиялык принцип менен гана зордук зомбулукту, моюн толгоп, кол бураганды колдонбой, мисалы, биз барып кайсы депутаттын карточкасын алып койдук. 30да көрбөдүңөрбү, депутаттар бири-биринин карточкасын алып атты. Депутаттын укугун тепсеп, Конституцияны тепсеп, шайлоочулардын укугун тепсеп кабыл алынды. Анда эл жалпы Кыргызстанда реформа кылалы деп чыгышкан. 30да президентке көбүрөк полномочие берели деп чыгышты. Экөөнүн максаты эки башка.
- Исхак мырза, жалган сөз десеңиз айтыңыз.
- Бул жалган сөз. Эки редакцияны гезитке бастыралы. Убакыт берели, адситер окуп чыксын. Анан кийин көпчүлүк берген деп атат, берилген жок эч нерсе. Ачык айтканда депутаттарга көбүрөк мүмкүнчүлүк берип атат. Мына роспуск дегенде сиздердин Өмүрбек Чиркешовичтин сунушу боюнча парламенттин роспускасын алып таштадык. Бүгүнкү күндө эгер парламент өкмөттү бекитпесе, же самороспустан тышкары башка бир себеп менен роспускага барбайт. Шайлоо дайындайт. Депутаттар толугу значогу менен кол тийбестиги сакталып шайлоого барат. Экинчи, парламенттин мүмкүнчүлүктөрү кеңейтилди. Биз ойлоп атабыз, паралменттик республикага өтүп аткандан кийин биз ошол багытты кылып атабыз. Эмне үчүн бийликти берди, мамлекеттик администрация дайындаш керек деген эң негизги биздин себебибиз, эгерде премьер партиялык көпчүлүктүн өкүлү болгондон кийин госадминистрацияны башкара албайт ал. Анда партиялык түзүлүшү вертикаль болуп калат да. Ошондуктан президентти жалпы эл шайлагандан кийин ошолорду дайындаш керек.
- Бир партиянын монополиесин сактайлы деп атасыздарбы?
- Биз азчылыкты ойлонушубуз керек да. Окуп туруп анан айтыш керек, тескерисинче бүгүнкү күндө Жогорку Кеңештин иши менимче демократиялык, эки кадам алдыга жылды.
- Исхак мырза, дагы бир маселе. Мына 30да кабыл алынган Конституция азыркы өкмөттүн абалын чече алабы. Азыр милдетин аткаруучу болуп турушат. Мындан ары кандай жол бар? Өкмөт болсо кеттик деп кетип калышты. Сиздерге отчет бербей калды, мисалы бюджет жана башка маселелер боюнча?
- 9-ноябрда Конституция кабыл алганда мен ойлогом бир эле нерсе бизге проблема түзөт, эгер өкмөт өз ыктыяры менен кетсе. Себеби ошондо биз жазып салганбыз, мен деле Каныбекке окшоп өкүнүп атам. Акырында редакция кылганда көп авторлор бар болчу. Мен да ушул сунушту колдойт элем, өкмөттү азыркы парламент дайындай берсин деп. Биринчи себеп, ага мүмкүнүлүк жок, 70-статьяда сунуш менен жазылып калыптыр, азыркы күндө президент түзгөн өкмөт жаңы парламент түзмөйүнчө милдеттерин аткара берет деп. Экинчиден, Жогорку Кеңеш жөнүндө жазылып калыптыр, депутаттар мөөнөтүнүн аягына чейин өзүнүн полномочиесин сактайт деп. Бирок депутат деген Жогорку Кеңеш эмес да, бул эки башка чоң нерсе. Депутат деген жеке бир адам, Жогорку Кеңеш деген бул иштеп аткан орган. Ошондуктан ушундай кемчиликтер бүгүнкү күндө өкмөттүн тагдырын чече албай турган мүмкүнчүлүк болуп атат.
- 30да чечеби эми. Кандай жол бар?
- Биз дагы бир мыйзам кабыл алдык. Конституциялык мыйзамга өзгөртүү киргиздик. 7-статьяны башкача жаздык. Бүгүнкү күндө, өкмөт башчысын президент алып келет, депутаттар макулдук берет, анан премьер министр министрлерди президент менен экөө чечет.
- Бул жөн эле себеп болуп калды. Алар бузчу учурда Конституцияны буза беришет. Былтыркы өкмөт мартта даярдалып декабрга чейин 9 ай өкмөттүн милдетин аткаруучу болгон. Конституцияда андай бир дагы положение жок. Азыркы болсо атайын ошондой пробелди калтырып коюшкан. Бирок өкмөт жөнүндө Конституциялык мыйзамдын негизинде президент алып келип кандидатураны көрсөтүүгө акысы бар эле. Ал эми жаңы Конституция боюнча партиялык көпчүлүк дейин десе, бизде 22 партиядан өтүп келгендер бар. Ошол кол топтоп көрсөтүүгө акысы бар эле юрилдикалык формалдуулук үчүн. Үчүнчү, бул өкмөттүн милдетин аткаруучу кылып дайындап, бирок алты айдын ичинде Конституцияга киргизип, укуктук негизде даярдап койсо болот эле. Демек, мунун саясий максаты такыр бөлөк болчу. Ушунун негизинен булар ойлошкон парламентти коркутуп, силер эми таркайсыңар деп президенттин полномочиесин кеңейтип алуу жолу болчу. Булар ал максатына жетишти.
- Эмнеден кеңейтти айтып берсеңиз?
- Өзүңүз кайталабадыңызбы. Укуктук өлкөлөрдө өкмөтпү, парламентпи, президентпи, алардын чечимдери мыйзамды бузса, прокуратуранын протести менен сот гана отмена кыла алат. Бизде ошол полномочиени, ойлоп көрсөңүз, азыр өкмөттө энергетика, телеком приватизация боюнча чечимдери чыкса, кыргыз алтын финансылык. Мына жазылып турат 47-статьяда, президент вправе приостановить нормативных правовых актов правительства и других органов исполнительной власти деп. Мына бул Аскар Акавдин учурда дагы мынчалык анын полномочиеси жок болчу. Ушунун негизинде кайсы гана кадырлык, финансылык, уюштуруучулук маселе болсун ушуну менен барын жокко чыгарып салышы мүмкүн.
- Сиздерге ырахмат.
- Исхак мырза, сизден баштасак, айтып өткөндөй сиз жанагы комитеттин төрагасысыз. Ошондуктан бул маселеге түздөн-түз тиешеңиз болду сиздин. Ушул Конституцияны кабыл алуу учурунда 9-ноябрда кабыл алынган Конституциянын 93-94-статьялары бузулду деген сөз бар. Ал жерде Конституциялык соттун бүтүмү керек, андан тышкары үч айдан эрте эмес алты айдан кеч эмес убакытта каралыш керек. Бир жолу коюлгандан кийин өтпөсө бир жылдан кийин келиш керек деген сөздөр болгон. Ошондуктан бул Конституция антиконституциялык жол менен мыйзамсыз кабыл алынды. Күчүнө кирбеш керек деген сөздөр бар. Буга эмне дейсиз?
Исхак Масалиев, Жогорку Кенештин депутаты, Конституциялык түзүлүш боюнча комитеттин төрагасы
И.М:- Эгерде жыйынтыкка келсек, анда биз 9-ноябрда кабыл алынган Конституцияны деле мыйзамсыз деп эсептешибиз керек. Себеби ошол эле мезгилде кайсы бир Конституцияга өзгөртүүлөр болгондо анда Конституциялык соттун кортундусу керек деп жазылган мурда. Бирок ошол мезгилде эсиңиздерде болсо 8-ноябрда биз барыбыз Жогорку Кеңеш жолун издеп тапканбыз. Биздин иштеп аткан регламент жөнүндөгү мыйзамга 16-пункт деп кошуп, мыйзам кабыл алдык. Ага президент кол койду. Бул Конституциянын жаңы редакциясы деп аталган. Чынын айтканда атын биз өзгөрттүк, мүмкүнчүлүк бердик кабыл алганга. Ал эми 30-декабрда ушул эле жол менен эч нерсени өзгөртпөй ушул эле законго таянып туруп жаңы редакция деп сунуш кылып кабыл алдык. Бул жерде Конституция бузулган деп айта албайм. Себеби биз жаңы Конституция эмес өзгөртүүлөр жана толуктоо эмес, жаңы редакция деген терминди пайдаланып кабыл алдык.
К.О:-Бирок Конституциялык соттун төрайымы деле өзү башында айтты го, Конституциялык соттун өзүнүн бүтүмү керек деп?
- Жок. Конституциялык соттун төрайымы айтты биздин жыйналышта, чечимди Жогорку Кеңеш кабыл алганга өзүңөрдүн укугуңар бар деп. Ал эми эгерде Конституцияга өзгөртүү жана толуктоо болсо заключение керек. Эгерде жаңы Конституция болсо анда сөзсүз биз Конституциялык соттун кортундусун алышыбыз керек.
К.О:- Каныбек мырза, сиз эмне дейсиз, мына 9-ноябрда дагы туура эмес жол менен кабыл алынган, өтө кемчиликтер көп болгон, ошондуктан бул карама-каршылыктарды жоюш үчүн ушул аргага, ушул чарага бардык деп айтып атышат. Сиздин пикириңиз?
К.И:- Биринчиден, 2002-жылы кабыл алынган редакция менен референумда Конституцияда Конституцияга өзгөртүү, толуктоо киргизүүнүн жобосу кабыл алынып, ал эми жаңы Конституция кабыл алуу жазылган эмес. Ошол себептен 8-ноябрда сессияда Текебаев сунуш киргизип, жаңы Конституцияны кабыл алуунун жобосун бекиттик укуктук негизин түзүп. Ошонун эсебинен биз жаңы Конституцияны кабыл алдык өтүп кеткен 2006-жылдын 9-ноябрында. Ошого 65 депутаттын 64ү добуш берди, ошого президент кол койду бүткүл дүйнөгө жарыялады. 30-декабрда кол коюлган азыр бизде жашап жаткан Конституциянын 93-статьясын бузду. Анда жазылган Конституцияга толуктоо же өзгөртүү киргизсе, же жаңы Конституция кабыл алынса, анда Конституциялык соттун кортундусу керек 3 айдан эрте эмес 6 айдан кеч эмес. 94-статьяда жазылган эгерде Конституциянын долбоору, же өзгөртүү, толуктоонун долбоору коюлса добушка өтпөй калса бир жылдан кийин гана коюлат деп. Ал эми биздин төрагабыз Марат Султанов адегенде жума күнү койду, 46 добуш алып калды, анан кийин ишемби күнү 30да койду 47 добуш алып калды, анан электронный деп 49 добуш алды. Төрт жолу Конституция бир күндө бузулду. Демек укуктук конфликт калды, ал эми моралдык жагынан келсек 52 депутаттын 50сү добуш берип, бирөөсү айтты, мен бул Конституцияга каршымын, себеби бул бүт принциптерди бузуп атат, аргасыздан добуш бердим деп. Конституция деген бул жалпы Кыргызстандын элинин эркин билгизет да. Бул эркин билгизбей эле зордукчулук, мажбурлоо жолу менен кабыл алынды.
К.О- Исхак мырза, кандай дейсиз ушул Конституция кабыл алынганы менен барыбир коомдогу ыплас, бири-бирине болгон ниеттерди жакшы консенсусу болдубу, же кайра чоң чатактын башы болдубу?
- Жок, чоң чатактын башы болбойт. Эгерде ким чатак чыгарам десе, ага Конституция барбы, жокпу айырмасы жок. Эгерде бирөө-жарымдын максаты башка болсо, бийликти алмаштырам деп, жеке же президент, же премьер-министр, же спикер жакпаса бул башка кеп. Ал жерде миң Конституция жассаң деле карабайт аны.
К.О:- Сиз эки ооз сөз менен айта аласызбы, ушул зарылчылык эмнеден улам келип чыгып атат. Чыныгы себеби?
- Бул зарылчылык азыркы иштеп аткан Конституцияны 9-ноябрда кабыл алганыбыз, мойнубузга алышыбыз керек, шашылыш мезгилде бир топ каталар, кемчиликтер калган. Учурда булар өзүн көрсөтөт деп өкмөт отставкага кеткенде биринчи проблема чыкты. Эртеси күнү парламент түзүлгөндө экинчи проблема чыгат, кийин сот системасы түзүлгөндө үчүнчү проблема чыгат. Бул жерде ички проблемалар калды. Ошондуктан зарылчылыгы бар деп мен терең ишенем. Ал эми оңдоп коёюн Каныбек Иманалиев кичине ката кетирип атат. 8-марттагы регламент жөнүндөгү толуктоо мыйзамды Марат Султанов киргизип, президент кол коюп, жол ачканбыз. Бул жерде 30-декабрда кабыл алган долбоордо депутат Темир Сариев, Өмүрбек Чиркешовичтин колдору бар. Кээ бир өзгөртүүлөр боюнча алар кызыгып мазмунуна аралашып, сунуштарды берген, ал сунуштар кабыл алынган. Кандай түшүнөбүз, эгерде мыйзмсыз болсо, анда эмне себептен киргизип атат сунуштарды.
- Чыныгы түпкү себеби, түпкү максат президентке ыйгарым укуктарын күчөтүп, ага бийликти кайра алып бериш керек деген сөз болбодубу?
- Таптакыр кошулбайм. Бизге айтып атат, силер президентке кошумча бийлик бердиңер деп. Андай эмес. Жергиликтүү мамлекеттик администрацияны дайындоону бердик деп атабыз. Бүгүнкү күндө деле мыйзам боюнча ошондой. Азыркы Конституция боюнча аткаруу бийлигине кирсе деле иштеп аткан мыйзам менен администрациянын башчыларын губернаторлорду президент өзү дайындайт.
- 9-ноябрда сиздер демилгечи болдуңуздар эле. Ушул маселе боюнча айтсаңыз эң негизгиси?
- 9-ноябрдагы жана 30-декабрдагы окуя экөө эки башка бийиктиктеги окуя. 2-ноябрдан 9-ноябрга чейин бир жума бою Кыргызстандын эли бүт региондон, 25 депутат бүт Кыргызстандагы бийлик философиясын реформалайлы деп келдик. Анын ичинде укук коргоо органдары, өкмөт, партия, президент. Ал эми 30-декабрдагы окуя бир эле нерсеге байланышкан президенттин укугун кеңейтели деп. Үч фактор биз сот системасынын укугун президентке берип койдук. Ошондо жазылды президент өкмөттүн токтомдорун, буйруктарын жокко чыгара алат деп. Муну сот гана жокко чыгарыш керек. Парламенттин да укугу жок. Президентке берип койдук. Бул бийликти узурпациялоого биринчи кадам. Экинчи, өкмөт премьер министр өзү парламент менен макулдашып өкмөттү түптөйт дедик дагы аскерий министрликтерди, анын ичинде ички иштер министрлиги, коопсуздук кызматын президентке бердик. Үчүнчү, акимдерди, губернаторлорду мурункуда өкмөттө калган, эгерде Конституциялык өкмөт жөнүндөгү мыйзамга өзгөртүү киргизбесек бул нукта калмак болчу. Ошондуктан ката кетип калган деген бул жөн эле ошонун терисин жамынып алып, түпкү максат президентке мурункудан дагы көбүрөк полномочие бердик. Демек Конституциялык конфликт чечилген жок.
Каныбек Иманалиев, ЖК депутаты
- Каныбек мырза, сиз учурунда Аскар Акаев менен иштеген кишисиз, ал кишини колдоп, анын командасында болгон кишисиз. Эмне себептен ошол Конституцияны мисалы Аскар Акаев бийликте турганда азыркыдай каршы болуп туруп президенттин бийлигин азайталы деген маселелерди көтөргөн эмессиз?
- Ал учурда мен иштегеним чын. Ал учурда кээ бири өмүрлүк жубайы менен кошулуп иштегендер да бар. Мен бир да секунд өкүнбөйм ошол учурда иштегениме. Мен анда чоң мектептен өттүм. Ал учурда биринчиден, мамлекеттин түптөлүү мезгили эле. Экнчиден, азыркыга караганда стабилдүүлүк эле. Азыр мына бир жылда үчтөн депутатты атып кетип атат, криминал көчөдө жүрөт. Анчалык болгон эмес да. Ооба, коррупция болгон. Коррупция азыр андан эки эсе ашып кетпедиби. Ооба үй-бүлөлүк кийлигишүү болгон. Азыр андан эки эсе ашып кетпедиби. Кеп ошондо кеткен кемчиликти кайталабоо керек эле. Бир адамдын бийлигин кайталабоо керек эле. Биз ал кишинин айкөлдүгүнө ишендик эле. Бирок ситема акыры ошол кишинин курмандыгына айланды. Биз мындан кийин кыргыздын тарыхында жакшы саясатчы калтыра алабызбы аны бир Кудай билет. Бирок биз азыркы саясатчылар жакшы система калытырышыбыз керек. Ошон үчүн күрөшүп атабыз.
- Исхак мырза, комитеттин төрагасы катары, акимдер, губеранторлор боюнча сиздин позицияңыз түшүнүктү болду. Берки маселе боюнча, мисалы өкмөттүн чыгарган токтомдорун президент өзү жокко чыгара алат деген маселе?
- Кубат, мен бир нерсеге таң калам. Бир топ саясатчылар, депутаттар биз кабыл алган мыйзамдын мазмунун окубай туруп жанагыдай сөздөрдү божомол кылып жалган сүйлөп атат. Бул жерде президентке мүмкүнчүлүк берилген долбоорунда болчу. Анан Өмүрбек Чиркешович Текебаев, башка депутаттар карыш болгондо биз ошол жобону алып ташкаганбыз. Мыйзам чыгаруучу функцияны алып таштадык президенттен. Экинчи, президент вправе приостанавливать и отменять решение исполнительной власти дегенде биз отменять дегенди алып таштадык. Приостанавливает, гарант болгондон кийин ал укук бериши керек. Эгерде токтом, распоряжение туура эмес кабыл алынса президент токтотуп турат, ал эми отменанын өзүнүн жолу болот. Ошондуктан акыркы вариантты окуп туруп анан айтыш керек. Ал эми куралдуу күч министрлигин айтсак, мурунку Конституцияда да, андан мурунку Конституцияда да дайыма президент башкы командачы, бүт куралдуу күчтөрдү башкарат ошол киши. Эгерде ушул башкаруучу болгондон кийин кантип коргоо министрди талашып отурат. Бакиев Куловдун ортосунда ушул маселе боюнча кичине чыр чыккан. Биз ойлодук эгерде верховный главнокомандующий президент болсо анда эч бул жерде уялыштын кереги жок. Бирок ал министрлик өкмөттүн курамында калат.
- Сиз комитеттин төрагасы катары, дагы бир башка топ, дагы бир күчтөр бир Конституциянын долбоорун алып чыкса жанагы нерселерди алып таштайбыз, туура эмес болуп калды деп. Ошого дагы сиз өзүңүз бүтүмүңүздү берип, комитеттен чечим чыгарып сессияга койсо болобу? Ошондой дагы учурлар болуп атат да?
- Теорияда 38 депутаттан ашык кол коюп сунуш берсе кайсы бир мыйзамдын долбоору боюнча, анда биз караганга милдеттүү болобуз. Ал эми кабыл алыш бул башка кеп. Биз азыр кабыл алган Конституцияда так жазып койдук. Жаңы редакция деген да сөздү кошуп койдук. Кайсы өзгөртүү болсо мындан ары Конституциялык соттон кортунду алыш керек. Ал эми Конституцияда 3төн кем эмес 6дан ашык эмес деген бул Конституциялык сотто каралбайт. Керек болсо Конституциялык сот бир күндө эле карап берет. Ал эми депутаттар 3 айдан кем эмес, 6 айдан ашык эмес мөөнөттө караш керек. Ошондуктан эгерде ушундай мыйзам болсо, мисалы бир комитеттин төрагасы ар бир мыйзамды караганга милдеттүү болом.
- Сиздердин мындан аркы кадамыңыздар кандай болот. Ушуну менен сиздер бүтөсүздөрбү, же дагы эл арасында сөздөр бар депутаттар өздөрү деле жашырышпайт, мындан да күчтүүрөк кадамдарга барабыз, пикет, митингдер мындан ары уланышы мүмкүн деген пикирлер бар. Конституциялык сотко кайрылабыз деген сөздөрдү айттыңыздар?
- "Реформа" кыймылынын негизги өкүлдөрү чогулуп сүйлөштүк. Бир бүтүмгө келүүгө дагы убакыт бар. Саясий күрөш эми бөлөк формада, бөлөк жол менен кетет. Бул жөн эле 20 депутаттын амбициясы эмес, ушуга тарых өзү алып келген. Мына 20 кылымдын башында бүт монархиялык мамлекеттер адегенде монархиядан президенттик мамлекетке өткөн. Италиядагы, Германиядагы диктатурадан кийин бүтүм чыгарып, бийликти тең бөлүшкөн. Азыр дүйнөдө 41 демократиялык мамлекет болсо ошонун 36 парламенттик мамлекет, бешөө гана Финляндия, Франция, Италия, Америка, Германия президенттик мамлекеттер. Бирок президенттин полномочиеси өтө аз. Эгерде бийликти 100 пайыз акционердик коом деп эсептесек, 33 пайызы аткаруу бийлигине, 33 пайызы парламентке, 33 пайызы сот менен татыктуу болуш керек. Бирок бизде азыркы өзгөртүүдөн кийин бийликтин контролдук пакетинен көбүрөгү, 50 пайыздан ашыгы президентке өтүп кетти.
- Мындан ары эмне кыласыздар?
- “Реформа үчүн” кыймылы жаңы жылдан кийин жолугуп сүйлөшөт. Биз негизинен эл менен иштейбиз. Мен 1-январда өзүмдүн шайлоочуларым менен болдум Акдөбө айыл өкмөтүндө. Алар бул Конституцияга биз добуш берген эмеспиз. Биз 2нен 9на чейин мурунку редакцияны колдоп ошол жака барганбыз дешүүдө. Демек, муну толук камдуу элдин таанышы, кабыл алышы жүрөгү менен күмөн.
- Парламент өзүн өзү таратуудан коркуп, бийлик тарабынан колун бурагандан кийин ушундай абалга барышты, эки айдын ичинде эки Конституция кабыл алганга аргасыз болду деген сөздөр бар. Сиз кандай ойдосуз парламенттин өзүндө ошондойбу?
- Балким сөздүн негизи бардыр. Кээ бир депутаттар ушул коркунучту карап туруп добуш бергендир. Жеке менин өзүмдүн позициям биз 9-ноябрдагы кабыл алган негизги Баш мыйзамды катачылык болгонун мойнубузга алып, биз ушуну оңдошубуз керек деген позицияда турам. Ал эми дагы бир жолу кайталап коёюн, керек болсо анализ кылып туруп иштеп аткан жаңы кабыл алган Конституцияны салыштырып көрөлү, юристтер карап пикирин айтсын. Мен кошулбайм мазмунун окубай туруп эле кайра-кайра биз карашыбыз дегендерге. 2003-жылы жаңы редакция кабыл алганда ошол эле биздин депутаттар азыркы маңдайымда отурган депутаттар эң жакшы Конституция түздөп атышкан. Ал супер президентский болчу. Мазмуну боюнча негизги багыты өзгөргөн жок.
- Тогузунан кийин деле президент деле, мамлекеттик катчы Адахан Мадумаров деле, мыкты, консенсуска жеткен Конституция болду, эми ушуну менен жашайлы деп айтышты эле?
- Туура, консесуска алып келген Конституция деп эки тарап тең ыраазы болгон. Бирок аз киши билет, ошол түнү биз суранганбыз, бир күн бергиле юридика жагын тактаганга деп. Мына маңдайымда отурган авторлордун бири макул болгон. Бирок эки тарап тең 10 миң адам турат деп ситуацияга карашкан. 30-декабрь менен айырмасы эмне. Болуптур 20 миң адамды алып келсек эмне өзгөрүлүп кетет. Негизги чечим болуп атат. Ошондуктан мен суранат элем, ким сын пикир айтса, биринчи окуп туруп анан сын пикир айтса жакыш болот эле.
- Негизи макул боло аласызбы, мисалы өкмөт капысынан отставкага кетип калган учурда ошонун чечүү жолдору каралбаптыр да чындыгында?
- Бул мурунтан ойлонулган. Текебаев экөөбүз ушул Конституцянын долбоорун алып кетип атканда Сооронбай Жээнбеков, Исхак Масалиевдер болуп ушуну 96-95-статьяларга киргизгенбиз. Эгерде 2010-жылга чейин өкмөт отставкага кетип калса депутаттардын жарымынан көбү көрсөтүлгөн кандидаттарына президент бекитип берет деп. Булар атайын алып салган. Мурунтан эле ойлонгон саясий акция. Исхак Масалиев айтып атпайбы, экөөнүн айырмасы кайсы 9-ноябрь менен 30-декабрдын деп. Айырмасы асман менен жердей. Себеби 2-ноябрдан 9-ноябрга чейин ушул жерде тургандар демократиялык принцип менен гана зордук зомбулукту, моюн толгоп, кол бураганды колдонбой, мисалы, биз барып кайсы депутаттын карточкасын алып койдук. 30да көрбөдүңөрбү, депутаттар бири-биринин карточкасын алып атты. Депутаттын укугун тепсеп, Конституцияны тепсеп, шайлоочулардын укугун тепсеп кабыл алынды. Анда эл жалпы Кыргызстанда реформа кылалы деп чыгышкан. 30да президентке көбүрөк полномочие берели деп чыгышты. Экөөнүн максаты эки башка.
- Исхак мырза, жалган сөз десеңиз айтыңыз.
- Бул жалган сөз. Эки редакцияны гезитке бастыралы. Убакыт берели, адситер окуп чыксын. Анан кийин көпчүлүк берген деп атат, берилген жок эч нерсе. Ачык айтканда депутаттарга көбүрөк мүмкүнчүлүк берип атат. Мына роспуск дегенде сиздердин Өмүрбек Чиркешовичтин сунушу боюнча парламенттин роспускасын алып таштадык. Бүгүнкү күндө эгер парламент өкмөттү бекитпесе, же самороспустан тышкары башка бир себеп менен роспускага барбайт. Шайлоо дайындайт. Депутаттар толугу значогу менен кол тийбестиги сакталып шайлоого барат. Экинчи, парламенттин мүмкүнчүлүктөрү кеңейтилди. Биз ойлоп атабыз, паралменттик республикага өтүп аткандан кийин биз ошол багытты кылып атабыз. Эмне үчүн бийликти берди, мамлекеттик администрация дайындаш керек деген эң негизги биздин себебибиз, эгерде премьер партиялык көпчүлүктүн өкүлү болгондон кийин госадминистрацияны башкара албайт ал. Анда партиялык түзүлүшү вертикаль болуп калат да. Ошондуктан президентти жалпы эл шайлагандан кийин ошолорду дайындаш керек.
- Бир партиянын монополиесин сактайлы деп атасыздарбы?
- Биз азчылыкты ойлонушубуз керек да. Окуп туруп анан айтыш керек, тескерисинче бүгүнкү күндө Жогорку Кеңештин иши менимче демократиялык, эки кадам алдыга жылды.
- Исхак мырза, дагы бир маселе. Мына 30да кабыл алынган Конституция азыркы өкмөттүн абалын чече алабы. Азыр милдетин аткаруучу болуп турушат. Мындан ары кандай жол бар? Өкмөт болсо кеттик деп кетип калышты. Сиздерге отчет бербей калды, мисалы бюджет жана башка маселелер боюнча?
- 9-ноябрда Конституция кабыл алганда мен ойлогом бир эле нерсе бизге проблема түзөт, эгер өкмөт өз ыктыяры менен кетсе. Себеби ошондо биз жазып салганбыз, мен деле Каныбекке окшоп өкүнүп атам. Акырында редакция кылганда көп авторлор бар болчу. Мен да ушул сунушту колдойт элем, өкмөттү азыркы парламент дайындай берсин деп. Биринчи себеп, ага мүмкүнүлүк жок, 70-статьяда сунуш менен жазылып калыптыр, азыркы күндө президент түзгөн өкмөт жаңы парламент түзмөйүнчө милдеттерин аткара берет деп. Экинчиден, Жогорку Кеңеш жөнүндө жазылып калыптыр, депутаттар мөөнөтүнүн аягына чейин өзүнүн полномочиесин сактайт деп. Бирок депутат деген Жогорку Кеңеш эмес да, бул эки башка чоң нерсе. Депутат деген жеке бир адам, Жогорку Кеңеш деген бул иштеп аткан орган. Ошондуктан ушундай кемчиликтер бүгүнкү күндө өкмөттүн тагдырын чече албай турган мүмкүнчүлүк болуп атат.
- 30да чечеби эми. Кандай жол бар?
- Биз дагы бир мыйзам кабыл алдык. Конституциялык мыйзамга өзгөртүү киргиздик. 7-статьяны башкача жаздык. Бүгүнкү күндө, өкмөт башчысын президент алып келет, депутаттар макулдук берет, анан премьер министр министрлерди президент менен экөө чечет.
- Бул жөн эле себеп болуп калды. Алар бузчу учурда Конституцияны буза беришет. Былтыркы өкмөт мартта даярдалып декабрга чейин 9 ай өкмөттүн милдетин аткаруучу болгон. Конституцияда андай бир дагы положение жок. Азыркы болсо атайын ошондой пробелди калтырып коюшкан. Бирок өкмөт жөнүндө Конституциялык мыйзамдын негизинде президент алып келип кандидатураны көрсөтүүгө акысы бар эле. Ал эми жаңы Конституция боюнча партиялык көпчүлүк дейин десе, бизде 22 партиядан өтүп келгендер бар. Ошол кол топтоп көрсөтүүгө акысы бар эле юрилдикалык формалдуулук үчүн. Үчүнчү, бул өкмөттүн милдетин аткаруучу кылып дайындап, бирок алты айдын ичинде Конституцияга киргизип, укуктук негизде даярдап койсо болот эле. Демек, мунун саясий максаты такыр бөлөк болчу. Ушунун негизинен булар ойлошкон парламентти коркутуп, силер эми таркайсыңар деп президенттин полномочиесин кеңейтип алуу жолу болчу. Булар ал максатына жетишти.
- Эмнеден кеңейтти айтып берсеңиз?
- Өзүңүз кайталабадыңызбы. Укуктук өлкөлөрдө өкмөтпү, парламентпи, президентпи, алардын чечимдери мыйзамды бузса, прокуратуранын протести менен сот гана отмена кыла алат. Бизде ошол полномочиени, ойлоп көрсөңүз, азыр өкмөттө энергетика, телеком приватизация боюнча чечимдери чыкса, кыргыз алтын финансылык. Мына жазылып турат 47-статьяда, президент вправе приостановить нормативных правовых актов правительства и других органов исполнительной власти деп. Мына бул Аскар Акавдин учурда дагы мынчалык анын полномочиеси жок болчу. Ушунун негизинде кайсы гана кадырлык, финансылык, уюштуруучулук маселе болсун ушуну менен барын жокко чыгарып салышы мүмкүн.
- Сиздерге ырахмат.
