Туубаса шаңкылдаган тунук үндүү Жапардын ырчылык-аткаруучулук күчү, чыгармачылык жүзү 1957-жылы Москвада өткөн Бүткүл Дүйнөлүк жаштар менен студенттердин VI фестивалында көрүнөт. Жүздөгөн улан-кыздардын өнөр жарышында 25 жаштагы ырчынын аткаруучулук шыгы айрыкча бааланып, төшүнө алтын медаль тагылып, лауреаттыкты жеңип алат. Бул кыргыздын элдик музыкасынын тарыхында дүйнөлүк өнөр сынагындагы эл артисти Асек Жумабаевден кийинки экинчи калк ырчысынын чоң жеңиши эле.
Жапардын 114 өлкөнүн өнөрпоздору атсалышкан Бүткүл Дүйнөлүк жаштар менен студенттеринин VI фестивалынан алтын медаль тагынып, лауреат болуп келиши маданий коомчулукта, айрыкча өсүп өнгөн айылында өзүнчө майрамга айланат. Бул тууралу Жапар менен жашташ, кесиптеши маркум эл артисти Орозбек Кутманалиев бир жолку жолугушууда:
- Мен Жапар менен биринчи жолу 1957-жылы Бүткүл Дүйнөлүк жаштар менен студенттердин фестивалына кетип баратканда тааныштым. Ошондо “саламат барып, жеңиш менен аман кел” деп коштошуп жөнөттүм. Анан Жапар жеңиши менен келгенде бригадама кошуп алып өсүп өнгөн айылы Сарууга алып бардым. Саруу айылына жеткенче оюн коюп бардык. Алгач концертибизди Көкмойноктон баштадык. Эми Жапардын жүргөн-турганы, келбети ушунчалык келишимдүү сонун жигит эле. Жапар экөөбүздүн жашыбыз да тең эле. Анча-мынча айыбыздан гана айырмабыз бар эле. Жапардын айылына бардык. Ар жактан – Караколдон музыкалык драма театрдын артисттери келишти. Ал кезде Гүлжан Сейиткулова областтык драма театрында иштөөчү. Ошентип, караколдук шайырлар менен Жапардын атасы Чабалдайдын үйүнөн жолугушуп калдык. Ак дасторкон жайылып, чай ичилип, Жапарды, атасын куттуктап ырдап, күүлдөп отурабыз. Бир убакта Гүлжан Сейиткулова Чабалдай аксакалды карап:
Эки тал көрсөң ээ кыйбай жүр,
Ата элиңе келдим сыйлай жүр,
Элиңден алыс кеткенде
Эрмегим деп ырдай жүр, - деп тийишип ырдап атса, Жапар: “Ай Гүлжан, атамдын эки катыны бар. Сен ырыңды мага арнап ырдагың”, - деп атасы менен теңтуштай тамашалашып сүйлөшөт экен. Жапардын алтын медаль алышына карата атасы тай союп тосуп алды. Ошол кезде Бүткүл Дүйнөлүк фестивалдын алтын медалын жеңип алышы Кыргыз Республикасынын эл артистинен да жогорку баа эле. Чабалдайдын үйүндө таңаткыча отурдук. Жапар экөөбүз эшикке чыгып, күрөшө кеттик. Экөөбүз бири-бирибизди жыгыша албай күрөшүп атсак, бир убакта Чабалдай аксакал келип: “Эй, жиндилер жазында келсеңер огородумду айдатып алмак экемин”, - деп бизди карап турду. Жапар менин бутумду оң жагынан чалып алды. Мен Жапардын сол бутун чалып алсам Чабалдай абам: “Эй келесоолор, силер эмес, кытайдын 20 жигитине алдырган эмесмин. Билбесеңер мен Чабалдай деген болом”, - деп экөөбүздү сүзүштүрүп коюп басып кетти. Таң атты. Эртеси мурда министр болуп иштеген колхоздун башкармасы Токсобаев Жапардын чоң өнөр жарышынан жеңиш менен келгенине арнап бир жылкы сойду. Чоң той болду. Маркум Жапар менен бир бригадада бирге иштеп жүрдүм. Жапардын үнү өзүнчө бир шумдук үн болчу. Мына, Мусанын үнү, Жапардын үнү. Азыр Жапарга окшоп ырдагандар көп. Бирок, аларда Жапардай ырдоо жетпейт. Мына, Асек Мусанын ырларын ырдап жүрөт. Бирок, ал Мусага анча-мынча окшошот. Тилекке каршы дал Мусанын үнүндөй мукамдуу үн жок. Ошол сыяктуу Жапардын үнүндөй үн жок. Арчалар деле жаш бойдон. Жапардын жигитчилиги, Жапардын адамкерчилиги, сөздүн ток этер жерин айтканда Жапар дегендей эле бар болчу. Өлөрдүн алдында бирге болуп калдык. Катуу ооруп жүргөн. Ошондо үнү корулдап калган эле. Мен айттым тамекиңди ташта десем, тамекисин да таштап койду. Жапар экөөбүз ушунчалык өтө ынак элек. Мен Кыргыз мамлекеттик университетинде сыртан окуучумун. Бир жылы Таласка командировкага бардык. Мен концерттик топтун жетекчиси элем. Жапарга угуучуларга сатыла турган белеттеримди, бүтүндөй ишимди таштап кеттим. Он күндө кайра бригадама бардым. Ошондо Жапар: - “Ой, айнайын Окен бул ишиң такыр азаптуу иш экен” деп, көрүүчүлөргө, угуучуларга сатыла турган билеттеримди кайра берди. Таластыктар Жапардын уруусу саруу экен, өзүбүздүн балабыз дешип өтө жакшы көрүшчү, өзгөчө сыйлашчу. Жапар кишилерге алымдуу, кишиликтүү, сүйлөсө сөзү, ырдаса ыры, баскан турганы, күлкүсү өзгөчө эле. Мен Жапардын бүтүндөй кыялын сагынам, көрсөм деп эңсейм. Жапардын ырдаган ырлары, жанда жок жаадырган жайнаган келбети ар дайым көз алдымда элестейт. - деген эле эл артисти Орозбек Кутманалиев.
- Жапар эмне үчүн өз учурунда бааланбай кетти?
- Эми Жапардын бааланбай кеткени өтө армандуу. Кыргыз баалабаса баалабай эле койсун. Менин оюмча Бүткүл Дйнөлүк жаштардын VI фестивалынын лауреаты деген наам кыргыздын Токтогул атындагы сыйлыгынан, эл артисти деген наамдардан да жогору турат деп эсептейм. Кийин Жапардын туулган күнүнүн 60 жылдыгында Саруудагы мектепке атын коёбуз дегенде айрым билермандар сыйлыгы, наамы жок деп гезитке жазыптыр. Ошондо мен: - Ой, айланайындар кыргыздын тиги-бу деген сыйлыктарынан Бүткүл Дйнөлүк жаштардын фестивалынын лауреаты деген наам жогору турат. Каяктагы наамы жок, - деп гезитке жаздым эле. Кийин Жапардын ысымы өзү окуп бүткөн мектебине коюлду. Жапакемди сыйлаган элине ырахмат. Арбагы ыраазы болсун! - деген эле Орозбек Кутманалиев.
- Дүйшөнбек мырза бала чагыңдан “көрсөм, таалим алсам” – деп көксөп жүргөн маркум агайың менен 1967-жылдан Кыргыз Улуттук филармониясында көзү өткөнгө чейин бирге иштешипсиң. Сенин ырчылыгыңа, аткаруучулугуңа кандай баа берер эле?
- Агайым мени өз баласындай көрчү. Мени Дүйшөнбек, Дүйшөке деп айтпастан, балам деп, өзүнүн карачечекей баласындай урматтоо мамиле кылуучу. Анан сен турганда мен ырдабай эле коёюн – деп, экөөбүздүн үнүбүздүн, аткаруучулук ырдоо манерабыздын окшоштугуна аябай таң да калуучу жана сыймыктанчу. Радиодон менин, же Жапар агайдын аткаруусунда ыр бериплип калса: - Ой, сен ырдап атасыңбы, же мен ырдап атамбы” – деп аябай таң калуучу.
- Дүйшөнбек мырза, өзүн айткандай Жапар менен үнүңөр, ырдоо, аткаруучулук манераңар кандай окшош болсо да, деги бир жериңерде, маселен комузду чертүүдө, ырларды созуп ырдаганда айырмачылыгыңар барбы?
- Үнүбүз, ырдоо, аткаруучулук жагынан опокшош болсо да, комузду черткенден айырмалануучубуз. Мен ырдаганда Жапар абам сүйүнгөнүнөн отуруп алып ыйлай берүүчү. Балким маркум устатым өлөөрүн билип жүргөнбү, “мен ырдабай кеткен ырды, сен улап элге жеткиришиң керек” деп, такай айтар эле. Менин оюмча, бүгүнкү күндө элдик ырларды аткаруу жагынан Жапар абамдай ырчы жок деп ойлойм.
- Эми, Дүйшөнбек мырза устатыңдын аткаруусундагы кайсыл ырды эң биринчи жолу эл алдына ырдап чыктың эле. Эсиңде болсо ошону аткарып берсең?
- Жакшы болот. Устатым Жапар агайымдын ошол кездеги ар дайым кумарлана ырдап жүргөн популярдуу “Сага” аттуу ырын биринчи жолу мектепте окуп жүргөндө эл алдына ырдап чыккан элем. Азыр ошону аткарып берейин. Обону элдики. Сөзү акын Мидин Алыбаевдики. Ал ырды:
Кыйнабачы жүрөктөгү жарадай,
Кылгырбачы, койчу мени карабай,
Үн сөз жок томсоросуң, турасың,
Ыйлап, ыйлап улутунган баладай.
Лирикадан килем согуп талганча,
Суусандырба, суктандырба карганча ээ, эй,
Өкүнтөрмүн эрдин кесе тиштендирип,
Жүрөк токтоп, жүрөк сокпой калбаса.
Жаш кылгырат кирпигимди ирмесем,
Аза күтөм эгер түшкө кирбесең,
Мен шаар суусун кулагымды тундурган
Кантмек элем какшаганды билбесең.
Саламат жүр табыйгаттан суранам,
Жетпесе да кол берүүдөн эринбей,
Какшык кошуп күлгөнүңө кубанам.
Жүрөт элем караныңа жалынып,
Менде болсо жүрөктөгү бурамаң,
Сүйбөсөң да кол берүүдөн эринбей,
Какшык кошуп күлгөнүңө кубанам, - деп ырдап, угуучулардын алкоосуна татыган элем.
- Ашыке азыр кезинде Жапардын аткаруусунда элге кеңири тараган “Сага” аттуу ырдан үзүндү шакирти Д.Үкүевдин аткаруусунда укуктук. Жашыңыз улуу болсо да Жапар менен жан курбу элеңиз. Маркум кандай инсан, кандай ырчы эле?
- Жапар менен бирге иштештик, бирге жүрдүк, бирге ырдап, бирге ойноп-күлүп жүрдүк. Жапар Муса, Калмурат, Сыртбай, Атайдай чанда чыга турган шайырдын шайыры эле. Жапардын үнү сейрек кезиге, сейрек учурай турган үн эле. Маркум 1957-жылы Москвага Бүткүл дүйнөлүк жаштардын фестивалына барганда менин “Жылкычынын ырын”, Мусанын “Сагынамын” аттуу ырларды ырдап барды. 114 өлкөдөн канчалаган элдик өнөрдүн устаттары келди. Ошолордун ичинен биринчиликти жеңип алыш оңой эмес эле Баке. Жапар Москвага жөнөрдүн алдында менден 7-8 күн бирге отуруп “Жылкычынын ырын” үйрөндү. Жапар кетип баратканда айтат: - “Мен биринчиликти алып келем” – деп. Ой буюрса- деп айтсаң боло десем. Буюрса да, буюрбаса да биринчиликти алып келем деп кетти. Айткандай эле бириничликти жеңип келди. Жапар келгенче казактар “биздин лауреат” деп сүрөтү менен гезитке жарыялап өзүнчө бир кызык тамаша болгон. Жапар жаш кетти. Ал рак менен ооруп атып, өлөр өлгөнчө ырдап, биз менен командировкаларда бирге ырдап жүрдү. Мен айтам: - Ой Жапаке балдарыңдын, кыздарыңдын турмушу жаман эмес, гастролго чыкпай эле үйүңдө тынч жата бербейсиңби – десем, - Үйдө отурганда тумчугуп жаман болуп кетип атам. Үйдө баары эле бар. Силер менен каңырт-күрт болуп жүргөн мен үчүн жакшы болуп атат – дечү. Акырында Ошто командировкада жүргөндө Жапардын тамагынан сүт өтпөй калды. Ушунчалык катуу кыйналып “Алай” мейманканасында бир бөлмөдө өзү жалгыз жатты. Ошондо чиркин ай бир кырың деп онтоп койбойт. Ушунчалык чыдамкай киши экен. Ачка, күнүнө бир уртам сүт ичет. Кечинде болсо концертте ырдайт. Ошентип, жан дили менен ырга берилген киши өтүп кетти. Жапар дүйнөдөн өткөндө биз Ульяновский шаарында гастролдо элек. Ошентип маркумга топурак сала албай калдым. Жапар деген кез-кезде, чанда-чанда гана чыга турган табылбас эң таланттуу ырчы эле. Эмне кылабыз арты кайрылуу, топурагы торкоо болсун демекчимин, - деди төкмө акын, эл артисти Ашыраалы Айталиев.
Таанымал ырчы Чабалдаев кайсы гана жерде, кандай гана тилдеги элдердин арасында ырдабасын ар бир ырдаган ырын тилден дилге котормосуз жеткендей чеберчиликте, тереңдикте, кенендикте, мукамдыкта жан дүйнөсүн таштап, жалбыртай жана ырдоочу. Жапардын бүтүндөй өздүк репертуары ар кыл курактагы обончулардын эң бир ыйык, эң бир асыл, эң бир карыбыгын, арыбаган махабатты даңктаган мөлтүр лирикалык ырлардан турган. Ошондуктан, угуучулар Жапарды махабат ырларынын жарчысы, талыкпаган жайылтуучусу дешчү.
Жапар толкунда калган кайыктай турмуштун да ар кандай толкундарында удургуса да, шайырлар алган ардактуу наамдарды албаса да, чөкпөй, оозунан ырын түшүрбөй ырдап жүрүп жалп этти. Элинде болсо Жапардын жаркын элеси, аргендей үнү, аткарган ырлары өлбөс болуп калды.
Жапардын 114 өлкөнүн өнөрпоздору атсалышкан Бүткүл Дүйнөлүк жаштар менен студенттеринин VI фестивалынан алтын медаль тагынып, лауреат болуп келиши маданий коомчулукта, айрыкча өсүп өнгөн айылында өзүнчө майрамга айланат. Бул тууралу Жапар менен жашташ, кесиптеши маркум эл артисти Орозбек Кутманалиев бир жолку жолугушууда:
- Мен Жапар менен биринчи жолу 1957-жылы Бүткүл Дүйнөлүк жаштар менен студенттердин фестивалына кетип баратканда тааныштым. Ошондо “саламат барып, жеңиш менен аман кел” деп коштошуп жөнөттүм. Анан Жапар жеңиши менен келгенде бригадама кошуп алып өсүп өнгөн айылы Сарууга алып бардым. Саруу айылына жеткенче оюн коюп бардык. Алгач концертибизди Көкмойноктон баштадык. Эми Жапардын жүргөн-турганы, келбети ушунчалык келишимдүү сонун жигит эле. Жапар экөөбүздүн жашыбыз да тең эле. Анча-мынча айыбыздан гана айырмабыз бар эле. Жапардын айылына бардык. Ар жактан – Караколдон музыкалык драма театрдын артисттери келишти. Ал кезде Гүлжан Сейиткулова областтык драма театрында иштөөчү. Ошентип, караколдук шайырлар менен Жапардын атасы Чабалдайдын үйүнөн жолугушуп калдык. Ак дасторкон жайылып, чай ичилип, Жапарды, атасын куттуктап ырдап, күүлдөп отурабыз. Бир убакта Гүлжан Сейиткулова Чабалдай аксакалды карап:
Эки тал көрсөң ээ кыйбай жүр,
Ата элиңе келдим сыйлай жүр,
Элиңден алыс кеткенде
Эрмегим деп ырдай жүр, - деп тийишип ырдап атса, Жапар: “Ай Гүлжан, атамдын эки катыны бар. Сен ырыңды мага арнап ырдагың”, - деп атасы менен теңтуштай тамашалашып сүйлөшөт экен. Жапардын алтын медаль алышына карата атасы тай союп тосуп алды. Ошол кезде Бүткүл Дүйнөлүк фестивалдын алтын медалын жеңип алышы Кыргыз Республикасынын эл артистинен да жогорку баа эле. Чабалдайдын үйүндө таңаткыча отурдук. Жапар экөөбүз эшикке чыгып, күрөшө кеттик. Экөөбүз бири-бирибизди жыгыша албай күрөшүп атсак, бир убакта Чабалдай аксакал келип: “Эй, жиндилер жазында келсеңер огородумду айдатып алмак экемин”, - деп бизди карап турду. Жапар менин бутумду оң жагынан чалып алды. Мен Жапардын сол бутун чалып алсам Чабалдай абам: “Эй келесоолор, силер эмес, кытайдын 20 жигитине алдырган эмесмин. Билбесеңер мен Чабалдай деген болом”, - деп экөөбүздү сүзүштүрүп коюп басып кетти. Таң атты. Эртеси мурда министр болуп иштеген колхоздун башкармасы Токсобаев Жапардын чоң өнөр жарышынан жеңиш менен келгенине арнап бир жылкы сойду. Чоң той болду. Маркум Жапар менен бир бригадада бирге иштеп жүрдүм. Жапардын үнү өзүнчө бир шумдук үн болчу. Мына, Мусанын үнү, Жапардын үнү. Азыр Жапарга окшоп ырдагандар көп. Бирок, аларда Жапардай ырдоо жетпейт. Мына, Асек Мусанын ырларын ырдап жүрөт. Бирок, ал Мусага анча-мынча окшошот. Тилекке каршы дал Мусанын үнүндөй мукамдуу үн жок. Ошол сыяктуу Жапардын үнүндөй үн жок. Арчалар деле жаш бойдон. Жапардын жигитчилиги, Жапардын адамкерчилиги, сөздүн ток этер жерин айтканда Жапар дегендей эле бар болчу. Өлөрдүн алдында бирге болуп калдык. Катуу ооруп жүргөн. Ошондо үнү корулдап калган эле. Мен айттым тамекиңди ташта десем, тамекисин да таштап койду. Жапар экөөбүз ушунчалык өтө ынак элек. Мен Кыргыз мамлекеттик университетинде сыртан окуучумун. Бир жылы Таласка командировкага бардык. Мен концерттик топтун жетекчиси элем. Жапарга угуучуларга сатыла турган белеттеримди, бүтүндөй ишимди таштап кеттим. Он күндө кайра бригадама бардым. Ошондо Жапар: - “Ой, айнайын Окен бул ишиң такыр азаптуу иш экен” деп, көрүүчүлөргө, угуучуларга сатыла турган билеттеримди кайра берди. Таластыктар Жапардын уруусу саруу экен, өзүбүздүн балабыз дешип өтө жакшы көрүшчү, өзгөчө сыйлашчу. Жапар кишилерге алымдуу, кишиликтүү, сүйлөсө сөзү, ырдаса ыры, баскан турганы, күлкүсү өзгөчө эле. Мен Жапардын бүтүндөй кыялын сагынам, көрсөм деп эңсейм. Жапардын ырдаган ырлары, жанда жок жаадырган жайнаган келбети ар дайым көз алдымда элестейт. - деген эле эл артисти Орозбек Кутманалиев.
- Жапар эмне үчүн өз учурунда бааланбай кетти?
- Эми Жапардын бааланбай кеткени өтө армандуу. Кыргыз баалабаса баалабай эле койсун. Менин оюмча Бүткүл Дйнөлүк жаштардын VI фестивалынын лауреаты деген наам кыргыздын Токтогул атындагы сыйлыгынан, эл артисти деген наамдардан да жогору турат деп эсептейм. Кийин Жапардын туулган күнүнүн 60 жылдыгында Саруудагы мектепке атын коёбуз дегенде айрым билермандар сыйлыгы, наамы жок деп гезитке жазыптыр. Ошондо мен: - Ой, айланайындар кыргыздын тиги-бу деген сыйлыктарынан Бүткүл Дйнөлүк жаштардын фестивалынын лауреаты деген наам жогору турат. Каяктагы наамы жок, - деп гезитке жаздым эле. Кийин Жапардын ысымы өзү окуп бүткөн мектебине коюлду. Жапакемди сыйлаган элине ырахмат. Арбагы ыраазы болсун! - деген эле Орозбек Кутманалиев.
- Дүйшөнбек мырза бала чагыңдан “көрсөм, таалим алсам” – деп көксөп жүргөн маркум агайың менен 1967-жылдан Кыргыз Улуттук филармониясында көзү өткөнгө чейин бирге иштешипсиң. Сенин ырчылыгыңа, аткаруучулугуңа кандай баа берер эле?
- Агайым мени өз баласындай көрчү. Мени Дүйшөнбек, Дүйшөке деп айтпастан, балам деп, өзүнүн карачечекей баласындай урматтоо мамиле кылуучу. Анан сен турганда мен ырдабай эле коёюн – деп, экөөбүздүн үнүбүздүн, аткаруучулук ырдоо манерабыздын окшоштугуна аябай таң да калуучу жана сыймыктанчу. Радиодон менин, же Жапар агайдын аткаруусунда ыр бериплип калса: - Ой, сен ырдап атасыңбы, же мен ырдап атамбы” – деп аябай таң калуучу.
- Дүйшөнбек мырза, өзүн айткандай Жапар менен үнүңөр, ырдоо, аткаруучулук манераңар кандай окшош болсо да, деги бир жериңерде, маселен комузду чертүүдө, ырларды созуп ырдаганда айырмачылыгыңар барбы?
- Үнүбүз, ырдоо, аткаруучулук жагынан опокшош болсо да, комузду черткенден айырмалануучубуз. Мен ырдаганда Жапар абам сүйүнгөнүнөн отуруп алып ыйлай берүүчү. Балким маркум устатым өлөөрүн билип жүргөнбү, “мен ырдабай кеткен ырды, сен улап элге жеткиришиң керек” деп, такай айтар эле. Менин оюмча, бүгүнкү күндө элдик ырларды аткаруу жагынан Жапар абамдай ырчы жок деп ойлойм.
- Эми, Дүйшөнбек мырза устатыңдын аткаруусундагы кайсыл ырды эң биринчи жолу эл алдына ырдап чыктың эле. Эсиңде болсо ошону аткарып берсең?
- Жакшы болот. Устатым Жапар агайымдын ошол кездеги ар дайым кумарлана ырдап жүргөн популярдуу “Сага” аттуу ырын биринчи жолу мектепте окуп жүргөндө эл алдына ырдап чыккан элем. Азыр ошону аткарып берейин. Обону элдики. Сөзү акын Мидин Алыбаевдики. Ал ырды:
Кыйнабачы жүрөктөгү жарадай,
Кылгырбачы, койчу мени карабай,
Үн сөз жок томсоросуң, турасың,
Ыйлап, ыйлап улутунган баладай.
Лирикадан килем согуп талганча,
Суусандырба, суктандырба карганча ээ, эй,
Өкүнтөрмүн эрдин кесе тиштендирип,
Жүрөк токтоп, жүрөк сокпой калбаса.
Жаш кылгырат кирпигимди ирмесем,
Аза күтөм эгер түшкө кирбесең,
Мен шаар суусун кулагымды тундурган
Кантмек элем какшаганды билбесең.
Саламат жүр табыйгаттан суранам,
Жетпесе да кол берүүдөн эринбей,
Какшык кошуп күлгөнүңө кубанам.
Жүрөт элем караныңа жалынып,
Менде болсо жүрөктөгү бурамаң,
Сүйбөсөң да кол берүүдөн эринбей,
Какшык кошуп күлгөнүңө кубанам, - деп ырдап, угуучулардын алкоосуна татыган элем.
- Ашыке азыр кезинде Жапардын аткаруусунда элге кеңири тараган “Сага” аттуу ырдан үзүндү шакирти Д.Үкүевдин аткаруусунда укуктук. Жашыңыз улуу болсо да Жапар менен жан курбу элеңиз. Маркум кандай инсан, кандай ырчы эле?
- Жапар менен бирге иштештик, бирге жүрдүк, бирге ырдап, бирге ойноп-күлүп жүрдүк. Жапар Муса, Калмурат, Сыртбай, Атайдай чанда чыга турган шайырдын шайыры эле. Жапардын үнү сейрек кезиге, сейрек учурай турган үн эле. Маркум 1957-жылы Москвага Бүткүл дүйнөлүк жаштардын фестивалына барганда менин “Жылкычынын ырын”, Мусанын “Сагынамын” аттуу ырларды ырдап барды. 114 өлкөдөн канчалаган элдик өнөрдүн устаттары келди. Ошолордун ичинен биринчиликти жеңип алыш оңой эмес эле Баке. Жапар Москвага жөнөрдүн алдында менден 7-8 күн бирге отуруп “Жылкычынын ырын” үйрөндү. Жапар кетип баратканда айтат: - “Мен биринчиликти алып келем” – деп. Ой буюрса- деп айтсаң боло десем. Буюрса да, буюрбаса да биринчиликти алып келем деп кетти. Айткандай эле бириничликти жеңип келди. Жапар келгенче казактар “биздин лауреат” деп сүрөтү менен гезитке жарыялап өзүнчө бир кызык тамаша болгон. Жапар жаш кетти. Ал рак менен ооруп атып, өлөр өлгөнчө ырдап, биз менен командировкаларда бирге ырдап жүрдү. Мен айтам: - Ой Жапаке балдарыңдын, кыздарыңдын турмушу жаман эмес, гастролго чыкпай эле үйүңдө тынч жата бербейсиңби – десем, - Үйдө отурганда тумчугуп жаман болуп кетип атам. Үйдө баары эле бар. Силер менен каңырт-күрт болуп жүргөн мен үчүн жакшы болуп атат – дечү. Акырында Ошто командировкада жүргөндө Жапардын тамагынан сүт өтпөй калды. Ушунчалык катуу кыйналып “Алай” мейманканасында бир бөлмөдө өзү жалгыз жатты. Ошондо чиркин ай бир кырың деп онтоп койбойт. Ушунчалык чыдамкай киши экен. Ачка, күнүнө бир уртам сүт ичет. Кечинде болсо концертте ырдайт. Ошентип, жан дили менен ырга берилген киши өтүп кетти. Жапар дүйнөдөн өткөндө биз Ульяновский шаарында гастролдо элек. Ошентип маркумга топурак сала албай калдым. Жапар деген кез-кезде, чанда-чанда гана чыга турган табылбас эң таланттуу ырчы эле. Эмне кылабыз арты кайрылуу, топурагы торкоо болсун демекчимин, - деди төкмө акын, эл артисти Ашыраалы Айталиев.
Таанымал ырчы Чабалдаев кайсы гана жерде, кандай гана тилдеги элдердин арасында ырдабасын ар бир ырдаган ырын тилден дилге котормосуз жеткендей чеберчиликте, тереңдикте, кенендикте, мукамдыкта жан дүйнөсүн таштап, жалбыртай жана ырдоочу. Жапардын бүтүндөй өздүк репертуары ар кыл курактагы обончулардын эң бир ыйык, эң бир асыл, эң бир карыбыгын, арыбаган махабатты даңктаган мөлтүр лирикалык ырлардан турган. Ошондуктан, угуучулар Жапарды махабат ырларынын жарчысы, талыкпаган жайылтуучусу дешчү.
Жапар толкунда калган кайыктай турмуштун да ар кандай толкундарында удургуса да, шайырлар алган ардактуу наамдарды албаса да, чөкпөй, оозунан ырын түшүрбөй ырдап жүрүп жалп этти. Элинде болсо Жапардын жаркын элеси, аргендей үнү, аткарган ырлары өлбөс болуп калды.
