“Булбул үнү так кайтпайт” дегендей 30 жылдан бери мукам үндүү ырчы-аткаруучу, Кыргыз Республикасынын эл артисти, мамлекеттик Токтогул атындагы сыйлыктын лауреаты, Казак Республикасынын эмгек сиңирген артисти Саламат Садыкова бүтүндөй күлгүндөй чыгармачылыгын, өмүрүн кыргыздын нукура элдик салттуу ырларын калың калктын катмарына жайылтууга арнап келүүдө. Ал ырларды комуздун, фольклордук, эстрадалык топтордун, оркестрдин коштоосунда ырдайт. Элдик ырчынын жаркын шыгы Кыргыз Улуттук филармониясынын “Камбаркан” этнографиялык-фольклордук ансамблинин босогосун аттаган күндөн жанар тоодой жалбырттай жанат. Ал бул жаматта 20 жылдан ашык иштеди. Таанымал ырчы аталган жылдардын аралыгында кыргыз эле эмес, ондогон чет өлкөлөрдүн угармандарына өзүн гана эмес, кыргыз деген улутту да таанытты.
Саламат башка ырчылардан айырмаланып өздүк репертуарын улуттук салт ырларынын уюткусун түзгөндөн аваздык көркөм боекторго сугарылган терең обондуу бийик мазмундуу ырлар менен байытып, такай изденүүнүн сапарында чабак уруп, тигил же бул угуучунун руханий жан дүйнөсүн асылдантууда.
- Саламат айым, өзүң теңдүү профессионалдык, элдик ырчылардан айырмаланып, өздүк репертуарыңды такай жаңы чыгармалар менен байытып, ар дайым изденип жүрөсүң. Соңку кезде чыгармачылыгыңда кандай жаңылануулар, кандай жаңылыктар бар? Ошолор тууралу угармандар менен ой бөлүшө кетсеңиз?
- Ырахмат агай. Акыркы кездеги жаңылыгым сизге маалым. Үстүбүздөгү жылдын жаз айында америкалык музыка изилдөөчү Марк Хамфри Бишкекке келип менин аткаруумдагы он тогуз чыгарманы М.Күрөңкөев атындагы музыкалык окуу жайынын алдындагы студиядан СДге жаздырдым. Бул жаңы альбом. Азыркы кезде альбом Америкадан чыкканы турат. “Кыргыз үнү” деген ат менен жарык көргөн. Аны дагы Марк Хамфри чыгарган эле. Быйыл мен эки клип тарттырдым. Биринчиси Р.Абдыкадыровдун “Периштем” аттуу ыры. Аны режиссер Сагын Ниязалиева тартты. Экинчиси “Ак сүйүү сенин көзүң жок” деген лирикалык ырды Оштогу “Двиди” деген студия тартты. Аны дагы телекөрүүчүлөр көрүп жатышат. Булардан сырткары Рыспай Абдыкадыровдун “Жолугарым билгемин” аттуу ырын үчүнчү жолу жаңы өң, түс берип, жаңы оранжировка менен ырдап чыктым. Аны “Акмарал” бий ансамблинин оркестринин дирижеру Чолпонкул Райымкулов иштеп чыкты.
Саламат айым, америкалык музыка изилдөөчү Марк Хамфри чыгара турган альбомго кимдердин ырлары кирди?
- Адам «көрө-көрө көсөл болот» дегендей бара-бара тажрыйба топтоп бышып калат экенсиң. Жаңыдан чыга турган аьбомума элдик классикалык ырларга көбүрөөк орун бердим. Себеби чет өлкөлүк угуучуларга жана чет өлкөлөрдө жашаган кыргыздарды эске алдым. Атайдын “Эсимдесин”, Ж.Шералиевдин “Түшүмдөсүн”, Муратбек Бегалиевдин “Тагдырым болчу сен менин”, Бектемир Эгинчиевдин “Алымканын” ж.б. кыргыз угармандары уга элек ырларды киргиздим.
- Ар жыл сайын чет өлкөгө гастролго чыгып жүрөсүң. Быйыл да бардыңбы?
- Ооба, кудая шүгүр! Быйылкы жыл мен үчүн жемиштүү жыл болду десем жаңылышпайм. Казакстандын Астана шаарында биринчи жолу эл аралык улуттук кийимдерди даңазалоо боюнча модельерлер менен Бүткүл дүйнөлүк фестиваль болду. Мен ага улуттук кийимдерди өзүнө жарашыктуу кийип жүргөн ырчы катары Астанадан чакыруу алып катыштым. Өзүмдүн костюмдарым менен Р.Абдыкадыровдун “Жолугарым билгемин” аттуу ыры менен сахнада өз өнөрүмдү тартууладым. Казак туугандар чет өлкөлүк меймандар абдан жылуу кабыл алышты. Кипр өлкөсүндө болдум. Үрүмчү шаарындагы телевидениенин жетекчилеринин чакыруусу менен ал жакта сапарда болдум. Ырчы, аялзаты катары жакшы кабыл алышты. Булардан сырткары Кореянын Сеулунда дүйнөлүк чеберлери аттуу фестивалында резюме тапшырдым. Ага катышуу үчүн 90 өлкөнүн чеберлери резюме тапшырыптыр. Алардын ичинен өзүнүн өлкөсүн тааныта билишкен 30 өлкөнүн музыканттары, ырчылары ж.б. катышышты. Эң жогорку шкалага 20 мүнөт бериптир. Калгандары 10-15 мүнөт экен. Мен 20 мүнөткө туура келип, кыргыздын ырларын даңазалоого мүмкүнчүлүк алдым. Угуучулар өтө жогорку деңгээлде кабыл алышты десем жаңылышпайм.
- Саламат айым, Кыргыз Улуттук филармониясынан иштеп кеткениңе 5-6 айдын жүзү болуп калды. Иштен кетишиңе эмне себеп болду?
- «Оруну жашырса өлүм ашкерелейт» дейт экен. Ачык айтсам өзүмдү анча-мынча арзан кишилерге теңелбей иштен кетпей койсом деп ойлогомун. Бирок чечкиндүү чечим кабыл алууга мажбур болдум. Менин чыгармачылыгыма, тагдырыма кызыгып сурап отурганыңызга чоң ырахмат. Бүгүнкү күндө менин тагдырыма кызыккандар көп болуп жатат. Мен май айынан бери Улуттук филармониядан иштен кетип жумушсуз жүрөм. Акыркы бир жылда эч бир концерттерге катышпай эле филармониядан кирип чыгып калгамын. 2-3 жолу филармониянын директору мырза Керим Тураповго: -Эмне үчүн концерттерде ырдабай калдым – деп сабырдуулук менен кайрылып, - Өзүңүз деле ырчысыз, эмне үчүн филармониянын ичиндеги концерттерге кошулбайм, десем: - Мен билбейм, мен билбейм деп сүйлөшкүсү келбей, ушундай текеберленип, жетекчилик абалын, бийлигин ашкере пайдаланды. Мен Эл артисти деген наамды бекеринен албасам керек. Керимдин адам менен адамдай сүйлөшпөгөнүнө моралдык жактан аябай басмырланып калдым. Себеби мен жогорку жетекчилерге жакпайт экемин. Андай болбошу мүмкүн. Бардык балээнин баары өзүңдүн ичиңден чыгат тура. Керимдин мага болгон ичинин таза эместигин далилдеди да. Ачыгын айтсам, менин чыгармачылымды көрө албастыктын, ич күйдүүлүктүн кесепетинен келип чыкты.
- Мына май айынан тартып филармониядан иштен кеткенден бери Маданият жана маалымат министрлиги, же жогорку Акүйдө отурушкан жетекчилер тарабынан сенин тагдырыңа кызыккандар болдубу?
- Чынын айтсам билсе да билмексен, көрсө да көрмөксөн, укса да укмаксан болуп, кулактарын жаап коюп отурушат. Мен болсом аманчылыкты, ден-соолукту тилеп калдым. Бардыгын аманчылык көрсөтөт, жеңет. “Замандын күзгүсү замандаш” дегендей азыркы маданияттын чылбырын мыкчып отурушкан замандаштарымдын адамдык аброюна, абийирине койдум.
Саламаттай булбул таңшык ырчынын тагдырына кызыгышпай “колдо бар алтындын баркы жок”,- дешип угушса да укмаксанга салышып келе жатканын атка минер жетекчилердин жоруктары жолдо калсын дегенден башка эмне демекчибиз.
Саламат башка ырчылардан айырмаланып өздүк репертуарын улуттук салт ырларынын уюткусун түзгөндөн аваздык көркөм боекторго сугарылган терең обондуу бийик мазмундуу ырлар менен байытып, такай изденүүнүн сапарында чабак уруп, тигил же бул угуучунун руханий жан дүйнөсүн асылдантууда.
- Саламат айым, өзүң теңдүү профессионалдык, элдик ырчылардан айырмаланып, өздүк репертуарыңды такай жаңы чыгармалар менен байытып, ар дайым изденип жүрөсүң. Соңку кезде чыгармачылыгыңда кандай жаңылануулар, кандай жаңылыктар бар? Ошолор тууралу угармандар менен ой бөлүшө кетсеңиз?
- Ырахмат агай. Акыркы кездеги жаңылыгым сизге маалым. Үстүбүздөгү жылдын жаз айында америкалык музыка изилдөөчү Марк Хамфри Бишкекке келип менин аткаруумдагы он тогуз чыгарманы М.Күрөңкөев атындагы музыкалык окуу жайынын алдындагы студиядан СДге жаздырдым. Бул жаңы альбом. Азыркы кезде альбом Америкадан чыкканы турат. “Кыргыз үнү” деген ат менен жарык көргөн. Аны дагы Марк Хамфри чыгарган эле. Быйыл мен эки клип тарттырдым. Биринчиси Р.Абдыкадыровдун “Периштем” аттуу ыры. Аны режиссер Сагын Ниязалиева тартты. Экинчиси “Ак сүйүү сенин көзүң жок” деген лирикалык ырды Оштогу “Двиди” деген студия тартты. Аны дагы телекөрүүчүлөр көрүп жатышат. Булардан сырткары Рыспай Абдыкадыровдун “Жолугарым билгемин” аттуу ырын үчүнчү жолу жаңы өң, түс берип, жаңы оранжировка менен ырдап чыктым. Аны “Акмарал” бий ансамблинин оркестринин дирижеру Чолпонкул Райымкулов иштеп чыкты.
Саламат айым, америкалык музыка изилдөөчү Марк Хамфри чыгара турган альбомго кимдердин ырлары кирди?
- Адам «көрө-көрө көсөл болот» дегендей бара-бара тажрыйба топтоп бышып калат экенсиң. Жаңыдан чыга турган аьбомума элдик классикалык ырларга көбүрөөк орун бердим. Себеби чет өлкөлүк угуучуларга жана чет өлкөлөрдө жашаган кыргыздарды эске алдым. Атайдын “Эсимдесин”, Ж.Шералиевдин “Түшүмдөсүн”, Муратбек Бегалиевдин “Тагдырым болчу сен менин”, Бектемир Эгинчиевдин “Алымканын” ж.б. кыргыз угармандары уга элек ырларды киргиздим.
- Ар жыл сайын чет өлкөгө гастролго чыгып жүрөсүң. Быйыл да бардыңбы?
- Ооба, кудая шүгүр! Быйылкы жыл мен үчүн жемиштүү жыл болду десем жаңылышпайм. Казакстандын Астана шаарында биринчи жолу эл аралык улуттук кийимдерди даңазалоо боюнча модельерлер менен Бүткүл дүйнөлүк фестиваль болду. Мен ага улуттук кийимдерди өзүнө жарашыктуу кийип жүргөн ырчы катары Астанадан чакыруу алып катыштым. Өзүмдүн костюмдарым менен Р.Абдыкадыровдун “Жолугарым билгемин” аттуу ыры менен сахнада өз өнөрүмдү тартууладым. Казак туугандар чет өлкөлүк меймандар абдан жылуу кабыл алышты. Кипр өлкөсүндө болдум. Үрүмчү шаарындагы телевидениенин жетекчилеринин чакыруусу менен ал жакта сапарда болдум. Ырчы, аялзаты катары жакшы кабыл алышты. Булардан сырткары Кореянын Сеулунда дүйнөлүк чеберлери аттуу фестивалында резюме тапшырдым. Ага катышуу үчүн 90 өлкөнүн чеберлери резюме тапшырыптыр. Алардын ичинен өзүнүн өлкөсүн тааныта билишкен 30 өлкөнүн музыканттары, ырчылары ж.б. катышышты. Эң жогорку шкалага 20 мүнөт бериптир. Калгандары 10-15 мүнөт экен. Мен 20 мүнөткө туура келип, кыргыздын ырларын даңазалоого мүмкүнчүлүк алдым. Угуучулар өтө жогорку деңгээлде кабыл алышты десем жаңылышпайм.
- Саламат айым, Кыргыз Улуттук филармониясынан иштеп кеткениңе 5-6 айдын жүзү болуп калды. Иштен кетишиңе эмне себеп болду?
- «Оруну жашырса өлүм ашкерелейт» дейт экен. Ачык айтсам өзүмдү анча-мынча арзан кишилерге теңелбей иштен кетпей койсом деп ойлогомун. Бирок чечкиндүү чечим кабыл алууга мажбур болдум. Менин чыгармачылыгыма, тагдырыма кызыгып сурап отурганыңызга чоң ырахмат. Бүгүнкү күндө менин тагдырыма кызыккандар көп болуп жатат. Мен май айынан бери Улуттук филармониядан иштен кетип жумушсуз жүрөм. Акыркы бир жылда эч бир концерттерге катышпай эле филармониядан кирип чыгып калгамын. 2-3 жолу филармониянын директору мырза Керим Тураповго: -Эмне үчүн концерттерде ырдабай калдым – деп сабырдуулук менен кайрылып, - Өзүңүз деле ырчысыз, эмне үчүн филармониянын ичиндеги концерттерге кошулбайм, десем: - Мен билбейм, мен билбейм деп сүйлөшкүсү келбей, ушундай текеберленип, жетекчилик абалын, бийлигин ашкере пайдаланды. Мен Эл артисти деген наамды бекеринен албасам керек. Керимдин адам менен адамдай сүйлөшпөгөнүнө моралдык жактан аябай басмырланып калдым. Себеби мен жогорку жетекчилерге жакпайт экемин. Андай болбошу мүмкүн. Бардык балээнин баары өзүңдүн ичиңден чыгат тура. Керимдин мага болгон ичинин таза эместигин далилдеди да. Ачыгын айтсам, менин чыгармачылымды көрө албастыктын, ич күйдүүлүктүн кесепетинен келип чыкты.
- Мына май айынан тартып филармониядан иштен кеткенден бери Маданият жана маалымат министрлиги, же жогорку Акүйдө отурушкан жетекчилер тарабынан сенин тагдырыңа кызыккандар болдубу?
- Чынын айтсам билсе да билмексен, көрсө да көрмөксөн, укса да укмаксан болуп, кулактарын жаап коюп отурушат. Мен болсом аманчылыкты, ден-соолукту тилеп калдым. Бардыгын аманчылык көрсөтөт, жеңет. “Замандын күзгүсү замандаш” дегендей азыркы маданияттын чылбырын мыкчып отурушкан замандаштарымдын адамдык аброюна, абийирине койдум.
Саламаттай булбул таңшык ырчынын тагдырына кызыгышпай “колдо бар алтындын баркы жок”,- дешип угушса да укмаксанга салышып келе жатканын атка минер жетекчилердин жоруктары жолдо калсын дегенден башка эмне демекчибиз.
