- Эсеп палатасында өткөн жылдын соңунда структуралык өзгөрүүлөр болду эле, ал кандай ишке ашты?
- Сентябрь айында бул боюнча мыйзамдык өзгөртүүлөрдү Жогорку Кеңешке жөнөткөн болчубуз. Мыйзам кабыл алынып, президент тарабынан октябрь айында кол коюлган. 2004-жылы Эсептөө палатасы боюнча мыйзам чыккан, бирок эл аралык талаптарга ылайык жазылган бул мыйзамдын көп маселелери ишке ашпай жүргөн. Ошон үчүн биз биринчиден стуктуралык реформага бардык. Биринчиси - аудиторлордун санын кыскартуу. Кыргызстанда 14 аудитор иштеп келген. Биз КМШ мамлекеттерин карап чыкканда эң чоң делген Россияда 12, Казакстанда 8, башка мамлекеттерде 6-7ден эле аудитор бар экен. Андан кийин чоң эмес бюджеттке эсептеп чыгарып Кыргызстанга 3 аудитор жетет деген жыйынтыкка келгенбиз. Ошону парламент колдоп берди.
- Мындай өзгөрүү палатанын ишинин натыйжалуу болушуна кандай шарт түзүп бере алат?
- Биз мурда текшерүү менен гана токтолчубуз да. Азыр бюджеттен бөлүнгөн акчанын натыйжалуу иштелиши боюнча көбүрөөк аудит жүргүзүүгө токтололу деп жатабыз. Ошол себептен көп жумушубузду аналитикалык жумушка буруп жатабыз. Азыр үч аудитордун алдында үч башкармалык бар. Ар бир башкармалык ошол министрликтерде жүргүзүлүп жаткан иштердин, ошолорго бөлүнүп жаткан чыгымдардын натыйжалуу иштеши боюнча иштерди жүргүзөт. Андан кийин биз текшерүүгө барганда ал жерде акча максатсыз, максаттуу колдонду деген маселени гана карабастан ошол акчанын эффективдүү иштелиши боюнча, ошол бюджеттен берилген чыгымдар эффективдүү болуп жатабы, жокпу деген маселеге баа берүүнү негизги максат кылуудабыз.
- Энергетика тармагын комплекстүү текшерүү талабы көп коюлуп келе жатат. Айрыкча “Кыргызгазга”, энергетика тармагына бюджеттен насыялар бөлүнүп келет ар кандай зарыл шарттарда, айрыкча кышка даярдык мезгилдеринде. Ушул тармакты комплекстүү текшерүү Эсеп палатасынын планында барбы?
- Азыр 2007-жылкы жумуштары боюнча жыйынтыкты бүтүрүп, материалдардын баарын Жогорку Кеңешке жиберип жатабыз. Бул маселе боюнча биз Мүлк комитетине да материалдарды жөнөткөнбүз.
- Жалпылап айтканда кайсы тармакта көбүрөөк бюджеттик каражаттарды максатсыз пайдалануу орун алып жатат?
- Өткөн жылдын жыйынтыгы боюнча айтсак, негизинен баардык министрликтерде капиталдык салымга бөлүнгөн акчаларды максатсыз пайдалануу көп чыгып жатат. Ошондой эле сатып алууларда да мындайча айтканда эки беренеден көбүрөөк максатсыз чыгып жатат. Биринчиден курулуш иштерин жүргүзүүдө атайын тендер өткөргөн көлөмдөрдү чоң көрсөтүп, ошол жерден көбүрөөк максатсыз иштеткен акчаларды таап жатканыбыз байкалууда. Андан кийин министрликтерде иш сапарлары боюнча чыгымдарда да максатсыз пайдалануулар чыкты. Мындай көрүнүштөр текшерилген бардык эле министрликтерде бар.
- Бизде мурда 17 миллиард сомдук бюджетибиз болсо, азыр 45-46 миллиардга жетип калды. Аудиторлордун азайышы ушундай шартта терс таасирин тийгизбейби сиздердин ишиңиздерге?
- Жок, бул боюнча эч кандай терс таасирин тийгизбейт. Текшерүүгө барганда ал сумманын көлөмүндө эмес, сумма көбөйгөнү менен ошол эле мурдагы документтер каралат. Бул жерде чыгымдын көлөмү гана чоңоюп жатат да. Мисалы курулушка илгери 100 миллион акча бөлүнуп жатса азыр 250-300 миллион сом акча ошол эле багытта бөлүнүп жатат. Мындайча айтканда, текшерүүчүгө оордук келчү жагы жок. Экинчиден, биз көбүрөөк текшерүүдөн кетип, натыйжалуу иш жүргүзөлү деп жатабыз. Ошол жерде бөлүнгөн акча максаттуубу, ошол акчадан биздин мамлекетке пайда чыгып жатабы, жокпу деген маселеге көбүрөөк иштешибиз керек болуп жатат. Илгери болгону акчаны туура пайдаландыбы, туура эмеспи, бир беренеден экинчиге өткөрүп койбодубу деген гана максаттар болчу.
- Сентябрь айында бул боюнча мыйзамдык өзгөртүүлөрдү Жогорку Кеңешке жөнөткөн болчубуз. Мыйзам кабыл алынып, президент тарабынан октябрь айында кол коюлган. 2004-жылы Эсептөө палатасы боюнча мыйзам чыккан, бирок эл аралык талаптарга ылайык жазылган бул мыйзамдын көп маселелери ишке ашпай жүргөн. Ошон үчүн биз биринчиден стуктуралык реформага бардык. Биринчиси - аудиторлордун санын кыскартуу. Кыргызстанда 14 аудитор иштеп келген. Биз КМШ мамлекеттерин карап чыкканда эң чоң делген Россияда 12, Казакстанда 8, башка мамлекеттерде 6-7ден эле аудитор бар экен. Андан кийин чоң эмес бюджеттке эсептеп чыгарып Кыргызстанга 3 аудитор жетет деген жыйынтыкка келгенбиз. Ошону парламент колдоп берди.
- Мындай өзгөрүү палатанын ишинин натыйжалуу болушуна кандай шарт түзүп бере алат?
- Биз мурда текшерүү менен гана токтолчубуз да. Азыр бюджеттен бөлүнгөн акчанын натыйжалуу иштелиши боюнча көбүрөөк аудит жүргүзүүгө токтололу деп жатабыз. Ошол себептен көп жумушубузду аналитикалык жумушка буруп жатабыз. Азыр үч аудитордун алдында үч башкармалык бар. Ар бир башкармалык ошол министрликтерде жүргүзүлүп жаткан иштердин, ошолорго бөлүнүп жаткан чыгымдардын натыйжалуу иштеши боюнча иштерди жүргүзөт. Андан кийин биз текшерүүгө барганда ал жерде акча максатсыз, максаттуу колдонду деген маселени гана карабастан ошол акчанын эффективдүү иштелиши боюнча, ошол бюджеттен берилген чыгымдар эффективдүү болуп жатабы, жокпу деген маселеге баа берүүнү негизги максат кылуудабыз.
- Энергетика тармагын комплекстүү текшерүү талабы көп коюлуп келе жатат. Айрыкча “Кыргызгазга”, энергетика тармагына бюджеттен насыялар бөлүнүп келет ар кандай зарыл шарттарда, айрыкча кышка даярдык мезгилдеринде. Ушул тармакты комплекстүү текшерүү Эсеп палатасынын планында барбы?
- Азыр 2007-жылкы жумуштары боюнча жыйынтыкты бүтүрүп, материалдардын баарын Жогорку Кеңешке жиберип жатабыз. Бул маселе боюнча биз Мүлк комитетине да материалдарды жөнөткөнбүз.
- Жалпылап айтканда кайсы тармакта көбүрөөк бюджеттик каражаттарды максатсыз пайдалануу орун алып жатат?
- Өткөн жылдын жыйынтыгы боюнча айтсак, негизинен баардык министрликтерде капиталдык салымга бөлүнгөн акчаларды максатсыз пайдалануу көп чыгып жатат. Ошондой эле сатып алууларда да мындайча айтканда эки беренеден көбүрөөк максатсыз чыгып жатат. Биринчиден курулуш иштерин жүргүзүүдө атайын тендер өткөргөн көлөмдөрдү чоң көрсөтүп, ошол жерден көбүрөөк максатсыз иштеткен акчаларды таап жатканыбыз байкалууда. Андан кийин министрликтерде иш сапарлары боюнча чыгымдарда да максатсыз пайдалануулар чыкты. Мындай көрүнүштөр текшерилген бардык эле министрликтерде бар.
- Бизде мурда 17 миллиард сомдук бюджетибиз болсо, азыр 45-46 миллиардга жетип калды. Аудиторлордун азайышы ушундай шартта терс таасирин тийгизбейби сиздердин ишиңиздерге?
- Жок, бул боюнча эч кандай терс таасирин тийгизбейт. Текшерүүгө барганда ал сумманын көлөмүндө эмес, сумма көбөйгөнү менен ошол эле мурдагы документтер каралат. Бул жерде чыгымдын көлөмү гана чоңоюп жатат да. Мисалы курулушка илгери 100 миллион акча бөлүнуп жатса азыр 250-300 миллион сом акча ошол эле багытта бөлүнүп жатат. Мындайча айтканда, текшерүүчүгө оордук келчү жагы жок. Экинчиден, биз көбүрөөк текшерүүдөн кетип, натыйжалуу иш жүргүзөлү деп жатабыз. Ошол жерде бөлүнгөн акча максаттуубу, ошол акчадан биздин мамлекетке пайда чыгып жатабы, жокпу деген маселеге көбүрөөк иштешибиз керек болуп жатат. Илгери болгону акчаны туура пайдаландыбы, туура эмеспи, бир беренеден экинчиге өткөрүп койбодубу деген гана максаттар болчу.
