Кыргызстандагы карачайлардын Ассоциациясынын 12-январда Бишкек шаардык соту тарабынан бирөөнүн менчигин күч менен тартып алган деген кине менен 9 жылдык түрмөгө кесилген президенти Исмаил Кочкаров 17-январдын түнүндө № 8 түрмөдө киши колдуу болуп каза болгон. Карачайлар Ассоциациясынын, Кочкаровдун туугандарынын жана Орусиянын Мамлекеттик Думасынын депутаты Александра Буратаеванын өтүнүчү менен Акыйкатчы окуяны иликтөө боюнча атайын комиссия түзүп, ал Адилет министрлигинин жаза өтөө мекемелер башкармалыгынын кызматкерлери жана Бишкек шаардык сотунун төрагасы Марат Султанов бир катар одоно мыйзам бузууларга жол берген деген жыйынтыкка келген.
Акыйкатчы Турсунбек Акундун билдирүүсү боюнча, жаза өтөө мекемелер башкармалыгы шаардык соттун өкүмү күчүнө кире электе өкүмдү албай туруп, айыпкерди түрмөгө жайгаштыруу боюнча мүчөлөрүнүн саны жетпеген комиссиянын жыйынын өткөрүп Кочкаровду мөөнөтүнөн мурда № 8 түрмөгө жөнөткөн. Ал эми Кочкаровду түрмөгө жиберүүгө жабыр тарткан бир тууган ишкер Мамытовдорго шаардык соттун төрагасынын өкүмдүн жыйынтыктоочу бөлүгүнүн көчүрмөсүн таанышуу үчүн берип койгону жана жаза өтөө мекемелер башкармасынын комиссиясы аны негиз кылганы башкы себеп болгон.
Мына ушундай шалаакы жоопкерсиздиктен улам адам өмүрү бөөдө жерден кыйылды деген Акыйкатчы мындай окуяларды токтотуу үчүн Кыргызстандын президент баш болгон бардык бийлик бутак жетекчилерине кат жолдоп, сот жана жаза өтөө мекемелер тармагында мыйзамдуулук менен адам укугун сактоого чакырарын билдирди:
-Исмаил Кочкаровдун тагдырын Кыргызстандын түрмөдө олтурган жарандары кайра кайталабасын. Пенитенциардык системаны толугу бойдон оңдош керек. Ушул системаны оңдоо үчүн бул окуяны президентке, Жогорку Сотко, сот адилеттиги боюнча Улуттук кеңешке, Жогорку Кеңешке жана аткаруу бийлигине билдирүү жазам.
Турсунбек Акун мындан тышкары өкүм чыккандан кийин Кочкаровдун аялынын өтүнүчү менен Исмаил Кочкаров менен жолуккандыгын билдирди. Анын айтымында, Кочкаров эгер №8 түрмөгө түшө турган болсо коркунучтуу болот деген эскертүү алгандыгын билдирген. Акыйкатчы ал маалыматтын негизинде Адилет министри Жаныш Турсункулов, анын орун басары Сергей Зубов жана жаза өтөө мекемелер башкармасынын башчысы Мейликозу Маматалиев жана башка кызматкерлерге бир нече жолу эскерткен. Бирок ал маалымат эске алынбай Кочкаровдун кайра ошол түрмөгө эмне үчүн жиберилгенине таң калганын Турсунбек Акун жашырган жок.
Ал эми көз карандысыз укук тобунун адвокаты Нурбек Токтакунов Адилет министрлигинин жаза өтөө мекемелер башкармалыгы бул окуяны кылмыш топторунун ортосундагы кармаш гана катары көрсөткүсү келип жатат, бирок Кочкаровду өлтүрүүгө буйрук берген адамдардын күчү соттон баштап, бардык тартип коргоо органдарына жеткендигин көрсөттү деген ойдо:
-Катардагы кылмышкерлердин сотко алы жетпейт. Бул жерде болсо сот көчүрмө деп берген кагаздын негизинде Кочкаровду мөөнөтүнөн мурда мыйзамсыз түрмөгө жиберип отурушат. Демек буйрук бергендердин күчү сот, аткаруу бийлигине толук жеткен. Азыр эмне үчүн атайын прокуратура бул окуяны иликтей албай жатат? Буга да алардын басымы күчтүү. Эми бир-эки күндөн кийин күнөөнү ким мойнуна алып, кимиси иштен кетээрин өз ара чечишет да, анан баары коендой окшош көрсөтмө бере башташат.
Атайын прокуратурадан Акыйкатчынын комиссиясы иликтеп чыккан мыйзам бузуулар боюнча кылмыш ишин ачып, ага жол берген адамдарга чара көрөбү деген суроого жооп ала алган жокпуз.
Ал эми жаза өтөө мекемелер башкармасынын басма сөз кызматынын жетекчиси Сергей Сидоров:
-Ооба, кемчиликтер болгон. Бул окуяда оперативдүү иштер жеткиликтүү жүргүзүлгөн эмес. Бирок бүтүндөй системаны толук каралаган жарабайт,-деп, бул окуянын айланасында чуулган атайылап күчөтүлүп жаткандай деп кабатырланды.
Ал эми өлкөдөгү укук коргоочулар Исмаил Кочкаровдун өлүмү айыпкер деп таанылган адамдардын укугун түрмөлөрдө коргоону талап кылуу зарылдыгы бышып жетилгендигин далилдеди деп, жаза өтөө мекемесиндеги адамдын өмүрүн сактоого кепил боло албаган өкмөткө каршы доо арыз берүү демилгесин көтөрө башташты.
Ал тууралуу “Кылым шамы” укук коргоо уюмунун төрайымы Азиза Абдрасулова мындай дейт:
-Тирүү адамды кармап барышып, мамлекеттик имараттын ичинде каза болуп жатат, же болбосо ден соолугуна зыян тарткан убакта ошол адам өзү тарткан зыяндын, жапасын өндүрүп алууга негиздер бар. Андай жоболор мыйзамдарда жазылган. Бирок алар аткарылган жери жок. Азырынча эч ким тарткан чыгымы, жапасын кайтарып алыш үчүн мамлекетке каршы доо арыз бербей жатат. Андан тышкары Кыргызстан өткөн жылы ратификациялаган “Кыйноолорго каршы факультативдик протокол” жол берет. Бирок аны ишке ашырууга негиз берчү мыйзам кабыл алына элек. Ошондой мыйзам кабыл алынса түрмөлөр ачык болуп, жарандык коом, маалымат каражат өкүлдөрүнүн эркин кирип, көз салуусу үчүн ачык болуш керек.
Ал эми Акыйкатчы Турсунбек Акун айыпкерлердин укугун коргоо жана алардын өмүрүнө кепилдиктерди түзүүгө жана жаза өтөө тармагын жакшыртууга негиз берчү комплекстүү чаралардын долбоорун иштеп чыгып, өкмөткө сунуштаарын билдирди.
Акыйкатчы Турсунбек Акундун билдирүүсү боюнча, жаза өтөө мекемелер башкармалыгы шаардык соттун өкүмү күчүнө кире электе өкүмдү албай туруп, айыпкерди түрмөгө жайгаштыруу боюнча мүчөлөрүнүн саны жетпеген комиссиянын жыйынын өткөрүп Кочкаровду мөөнөтүнөн мурда № 8 түрмөгө жөнөткөн. Ал эми Кочкаровду түрмөгө жиберүүгө жабыр тарткан бир тууган ишкер Мамытовдорго шаардык соттун төрагасынын өкүмдүн жыйынтыктоочу бөлүгүнүн көчүрмөсүн таанышуу үчүн берип койгону жана жаза өтөө мекемелер башкармасынын комиссиясы аны негиз кылганы башкы себеп болгон.
Мына ушундай шалаакы жоопкерсиздиктен улам адам өмүрү бөөдө жерден кыйылды деген Акыйкатчы мындай окуяларды токтотуу үчүн Кыргызстандын президент баш болгон бардык бийлик бутак жетекчилерине кат жолдоп, сот жана жаза өтөө мекемелер тармагында мыйзамдуулук менен адам укугун сактоого чакырарын билдирди:
-Исмаил Кочкаровдун тагдырын Кыргызстандын түрмөдө олтурган жарандары кайра кайталабасын. Пенитенциардык системаны толугу бойдон оңдош керек. Ушул системаны оңдоо үчүн бул окуяны президентке, Жогорку Сотко, сот адилеттиги боюнча Улуттук кеңешке, Жогорку Кеңешке жана аткаруу бийлигине билдирүү жазам.
Турсунбек Акун мындан тышкары өкүм чыккандан кийин Кочкаровдун аялынын өтүнүчү менен Исмаил Кочкаров менен жолуккандыгын билдирди. Анын айтымында, Кочкаров эгер №8 түрмөгө түшө турган болсо коркунучтуу болот деген эскертүү алгандыгын билдирген. Акыйкатчы ал маалыматтын негизинде Адилет министри Жаныш Турсункулов, анын орун басары Сергей Зубов жана жаза өтөө мекемелер башкармасынын башчысы Мейликозу Маматалиев жана башка кызматкерлерге бир нече жолу эскерткен. Бирок ал маалымат эске алынбай Кочкаровдун кайра ошол түрмөгө эмне үчүн жиберилгенине таң калганын Турсунбек Акун жашырган жок.
Ал эми көз карандысыз укук тобунун адвокаты Нурбек Токтакунов Адилет министрлигинин жаза өтөө мекемелер башкармалыгы бул окуяны кылмыш топторунун ортосундагы кармаш гана катары көрсөткүсү келип жатат, бирок Кочкаровду өлтүрүүгө буйрук берген адамдардын күчү соттон баштап, бардык тартип коргоо органдарына жеткендигин көрсөттү деген ойдо:
-Катардагы кылмышкерлердин сотко алы жетпейт. Бул жерде болсо сот көчүрмө деп берген кагаздын негизинде Кочкаровду мөөнөтүнөн мурда мыйзамсыз түрмөгө жиберип отурушат. Демек буйрук бергендердин күчү сот, аткаруу бийлигине толук жеткен. Азыр эмне үчүн атайын прокуратура бул окуяны иликтей албай жатат? Буга да алардын басымы күчтүү. Эми бир-эки күндөн кийин күнөөнү ким мойнуна алып, кимиси иштен кетээрин өз ара чечишет да, анан баары коендой окшош көрсөтмө бере башташат.
Атайын прокуратурадан Акыйкатчынын комиссиясы иликтеп чыккан мыйзам бузуулар боюнча кылмыш ишин ачып, ага жол берген адамдарга чара көрөбү деген суроого жооп ала алган жокпуз.
Ал эми жаза өтөө мекемелер башкармасынын басма сөз кызматынын жетекчиси Сергей Сидоров:
-Ооба, кемчиликтер болгон. Бул окуяда оперативдүү иштер жеткиликтүү жүргүзүлгөн эмес. Бирок бүтүндөй системаны толук каралаган жарабайт,-деп, бул окуянын айланасында чуулган атайылап күчөтүлүп жаткандай деп кабатырланды.
Ал эми өлкөдөгү укук коргоочулар Исмаил Кочкаровдун өлүмү айыпкер деп таанылган адамдардын укугун түрмөлөрдө коргоону талап кылуу зарылдыгы бышып жетилгендигин далилдеди деп, жаза өтөө мекемесиндеги адамдын өмүрүн сактоого кепил боло албаган өкмөткө каршы доо арыз берүү демилгесин көтөрө башташты.
Ал тууралуу “Кылым шамы” укук коргоо уюмунун төрайымы Азиза Абдрасулова мындай дейт:
-Тирүү адамды кармап барышып, мамлекеттик имараттын ичинде каза болуп жатат, же болбосо ден соолугуна зыян тарткан убакта ошол адам өзү тарткан зыяндын, жапасын өндүрүп алууга негиздер бар. Андай жоболор мыйзамдарда жазылган. Бирок алар аткарылган жери жок. Азырынча эч ким тарткан чыгымы, жапасын кайтарып алыш үчүн мамлекетке каршы доо арыз бербей жатат. Андан тышкары Кыргызстан өткөн жылы ратификациялаган “Кыйноолорго каршы факультативдик протокол” жол берет. Бирок аны ишке ашырууга негиз берчү мыйзам кабыл алына элек. Ошондой мыйзам кабыл алынса түрмөлөр ачык болуп, жарандык коом, маалымат каражат өкүлдөрүнүн эркин кирип, көз салуусу үчүн ачык болуш керек.
Ал эми Акыйкатчы Турсунбек Акун айыпкерлердин укугун коргоо жана алардын өмүрүнө кепилдиктерди түзүүгө жана жаза өтөө тармагын жакшыртууга негиз берчү комплекстүү чаралардын долбоорун иштеп чыгып, өкмөткө сунуштаарын билдирди.
