Казакстандын түрмөлөрү да тынч эмес

Абактагылар өз денесине тобу менен зыян келтирген акыркы учур Костанай облусундагы түрмөдө 27-мартта катталган.

Казакстандын жаза өтөө мекемелерин тейлеген комитеттин өкүлү Самал Гадилбекова “Азаттыкка” курган маегинде белгилегендей, абактагылар мындай кадамга түрмөдөгү режимди өзгөртүү талабы менен барышкан:

- Өмүрүнө коркунуч келтирбей турган зыянды өз денесине жети соттолуучу келтирген. Алардын түзөтүү мекемесинин жетекчилигине койгон башкы талабы – режимди жумшартуу. Бул соттолуучулардын жогорудагыдай кадамга барышына башка беш адам шыкакчы болгондугу аныкталды.

Анткен менен абак жайларга мониторинг жүргүзүп келе жаткан адам укугун коргоочулар жогорудагы көрүнүштөрдүн түпкү себеби башкада деп эсептешет. Укук коргоочу Вадим Курамшиндин ырастоосунда, расмий тарап абактагылар тартипти жумшартууну талап кылып жатат деген маалымат берүү менен коомчулукту чаташтырууда:

- Соттолгондор режимдин жумшартылышы жөнүндө кыялданбайт. Алар токтобой жаткан кыйноолордон, куугунтуктан, аскердик талаптардан кутулууну гана көздөшүүдө. Маселен 30 градус суукта, 30 градус ысыкта да мамлекеттик гимнди аткарып туруу өңдүү талаптардан.

Соттолгондор мындан сырткары алардын арасынан чыккан, бирок администрацияга жардамчы катары эсептелген активисттер тарабынан куугунтукка каршылык билдирип жатышат. Активисттер деп аталган бул категория зонанын ичиндеги бандиттик түзүлүш, мыйзамдаштырылган кылмыштуу топ. Алар түрмөнүн администрациясы менен соттолгондор контингенти ортосундагы катмар. Алар атүгүл токмоктолбош үчүн да акча чогултушат.

Вадим Курамшин “Азаттыкка” курган маегинде абактагылардын өз жанына өзү кол салуусу акыркы ирет катталган Костанайдын катуу кайтаруудагы 161/2 абак жайында ушул айдын башында, кызматтык териштирүүнүн жыйынтыгында түрмөнүн жетекчилиги алмаштырылгандан кийин жагдай тескерисинче начарлап кеткендигин кошумчалады.

Акыркы бир жылда абактагылар өз курсагын өзү тилген же кан тамырын кескен учурлар Казакстандын бир катар түрмөлөрүндө орун алды. Ал эми былтыр Акмоло облусундагы түрмөдө тополоң чыкканда, казак бийликтери ал жерге ички аскерлерди киргизүүгө аргасыз болушкан.

Адам укугун коргоочу жана Алматы шаары, Алматы облусу боюнча коомдук байкоочу комиссиянын төрайымы Ардак Жанабилованын “Азаттыкка” айтканына караганда, аларга түшүп жаткан арыз-даттануулар түрмөдөгү нааразылыктардын башкы себеби – катаал мамиле экендигин көрсөтүүдө:

- Биздеги негизги себеп - катаал мамиле. Материалдык абал, абак жайдын сууктугу же ачкачылык боюнча бизге арыз түшкөн эмес. Катаал мамилеге мыйзам тыюу саларын түшүнбөгөн айрым кызматкерлер бар. Жакында Алматыда сот жараяны аяктады. Казакстандын тарыхында биринчи жолу жаза аткаруу системасынын кызматкерлери кыйноо факты үчүн жоопкерчиликке тартылышты. Башкы айыпталуучуга алты жыл, жети ай беришти.

Арыздануулардын саны азайды, бирок...

Казакстандын акыйкатчысы Аскар Шакиров өткөн аптада Астанада эл аралык конференция учурунда аларга кыйноо фактылары боюнча түшкөн арыз-даттануулардын саны “дээрлик эки эсеге азайды” деп ырастады. Шакировдун айтымында, мындай мүнөздөгү даттануулардын үлүшү 2009-жылы акыйкатчыга келген арыздардын 4,9 пайызын түзсө, былтыр бул көрсөткүч 2,4% болгон.

Бирок укук коргоочу Вадим Курамшин мунун жүйөсүн акыйкатчыга арыздануудан майнап чыкпасы менен түшүндүрөт:

- Чынында эле ал мырзага арыздануулардын саны азайды. Бирок жалгыз гана себептен улам. Ага багытталган даттануулар арыз бергендер мурда кайрылган мекемелерге кайрадан жөнөтүлө берилет. Бул биринчи эле жыл болуп жаткан жок. Кыйноонун курмандыктары акыйкатчыга ишенбей калышкан.

Расмий маалымат боюнча Казакстандын абак жайларында азыр 60 миңден ашуун адам бар. Укук коргоочу Ардак Жанабилованын айтымында, түрмөдөгүлөрдүн санын калктын жан башына бөлгөндө Казакстандын туруму мурдагыдан начарлап кетти. Бир кезде ал дүйнө өлкөлөрү ичинен
24-орунда болгон, азыр 16-орунда.