Өзбекстандын 27 жылдагы жетишкендиктери жөнүндө Москвадагы өзбекстандыктардын «Ватандош» биримдигинин башчысы Усман Баратов "Азаттыкка" ой бөлүштү.
"Азаттык": Өзбекстан бүгүн Эгемендик майрамын белгилеп жатат. Сиздин баамыңызда өлкөдө бул аралыкта кандай жетишкендиктер болду?
Өзбекстан үчүн дагы бир оор маселе - эмгек миграциясы. Азыр Орусияда эле үч миллиондой өзбекстандык иштейт. Кары-картаңдар, балалуу аялдар да нан табуу үчүн келип жатышат.
Баратов: Өзбекстандын өз алдынча эгемендүү мамлекет болгонуна убагында мен да кубангам. Бирок элиме мындай эгемендикти каалаган эмесмин.
Бул жылдары Өзбекстанда кардиналдуу өзгөрүү болгон жок. Билим берүү, маданият, саламаттык сактоо тармагында, элдин турмушунда тескерисинче артка кетенчиктөөлөр болуп жатат. Азыр Өзбекстанда жогорку билимди байлардын балдары гана алып калды. Совет мезгилинде «Бахор» деген ансамбль өзбектердин бренди болчу. Эми алар ушул Москвада ашканаларда иштеп жүрөт. Бул маданиятыбыз кайда калганын көрсөтүп турат.
Саясатта, эл аралык мамиледе Шавкат Мирзиёевдин бийликке келиши менен бир катар жылыштар болду. Ошол эле Кыргызстан, Тажикстан менен чек ара маселелери жөнгө салынды. Андан тышкары азыркы президент көптөгөн реформаларды убада кылып жатат. Бирок азырынча кардиналдуу иш-аракеттер байкала элек.
Адам укуктарын коргоо жаатында кадам ташталып, бир нече саясий туткун бошотулду. Анткен менен өлкөдө сөз эркиндиги, демократия багытында жүргөн иштер дагы эле солгун. Бийлик тынч алмашканы менен жаңы башчы мурдагы катаал башкаруунун тизгинин бир аз гана бошоңдоткондой.
Өзбекстан үчүн дагы бир оор маселе - эмгек миграциясы. Азыр Орусияда эле үч миллиондой өзбекстандык иштейт. Кары-картаңдар, балалуу аялдар да нан табуу үчүн келип жатышат. Бир нерсени оңдош үчүн, эл үчүн советтик экономикага кайтуу керек.
"Азаттык": Өзбек элинин азыркы жашоосу кандай? Ошол эле мигранттарга бийликтин мамилеси өзгөрүп, учак, поезддерге жол кире арзандап, Орусияга баргандарга ишке орношууга өзбек өкмөтү жардам берип жатканы айтылууда.
Өзбекстан.
Баратов: Кыргызстанда 90-жылдары эле элге жеке ишкердик, соода-cатыкка жеңилдиктер берилген. Өзбекстанда болсо, чектөөлөр коюлган, бардыгы өкмөттүкү, бардык жерде коррупция, өз алдынча бир нерсе кылууга мүмкүндүк берилген эмес.
Албетте, азыр Кыргызстанда да экономикалык абал чеке жылытпайт. Бирок, бизде «кыргыз мамлекети бай болбогону менен эли бай» деп айтышат. Кыргыз өкмөтү убагында Москва менен кыргызстандыктарга орус жарандыгын жеңилдетип берүү боюнча макулдашкан, Евразиялык биримдикке кирип, мигранттарына жеңилдиктерди түзүүгө аракет кылды. Бул карапайым элдин түйшүгүн азайтуу да. Ооба, азыркы өзбек башчысы эки жылдан бери бул багытта бир катар иштерди айтып жатат. Бирок жыйынтыктары көрүнө элек.
"Азаттык": Өзбек элинде өкмөткө ишеним барбы?
Акырындык менен өзбек элинде эрк пайда болуп, укуктары үчүн күрөшүп, татыктуу жашоого умтула баштайт деп ишенем. Азыр Өзбекстанда оппозиция жок да.
Баратов: Бизде президентти «пашо» деп аташат. Бул элдин бийликке ийкемдүүлүгү, президентке мамлекеттик кызматкер катары карабай, хан катары караганы. Бирок акырындык менен мындай мүнөз өзгөрөт деп ойлойм.
Мисалы, Ташкентте эки күн мурда нааразылык акциялары өттү. Мамлекеттик органдардын, бийлик кызматкерлеринин ишине нааразы болгондор көчөгө чыгышты.
Акырындык менен өзбек элинде эрк пайда болуп, укуктары үчүн күрөшүп, татыктуу жашоого умтула баштайт деп ишенем. Азыр Өзбекстанда оппозиция жок да. Мирзиёев болсо бийликтеги бир топ кызматкерлерди ишинен алып, элге да көп убада берип койду. Ал дагы сөздөн ишке өтөт деп үмүт кылам. Ислам Каримов 27 жыл бою Өзбекстандын келечеги «бүйүк болады» деп келген, кана эми бийик болгону?!
Азаттык: Эгемендикти бирдей алган Борбор Азиядагы кошуналарды кандай салыштырасыз? Келечекте алар кандай өнүгөт деп болжолдойсуз?
27 жыл мурун эгемендик алган өзбек элин анын бардык кошуналарын майрамы менен куттуктайм! Ар бир өлкө өнүгүп-өссүн, башкысы элинин турмушу жакшырсын.
Баратов: Кошуналардан экономикалык багытта Казакстан алдыга кеткени көрүнүп турат. Эки жыл мурда экономикалык өнүгүү темпи боюнча Казакстан Орусиядан да озуп өткөн. Экономикасы начар болгон менен эркиндик, сөз эркиндиги, демократия боюнча Кыргызстан алдыга эч кимди чыгарбай келет.
Түркмөнстан, Тажикстан дале болсо эгемендик жылдарында укмуш жетиштик деп айта албайт. Мурда Түркмөнстан элге акысыз берген суусу, электр жарыгы жана башка өкмөттүк жеңилдиктери менен мактанчу. Азыр анын баары кыскарды. Эми кийинки жылдары деле Борбор Азия чөлкөмүндө Казакстан экономикалык лидер, Кыргызстан демократия боюнча лидер бойдон калат деп ойлойм.
Азаттык: Бүгүнкү эгемендик майрамында Өзбекстанга, өзбек элине эмне каалайсыз?
Баратов: Мен 27 жыл мурун эгемендик алган өзбек элин анын бардык кошуналарын майрамы менен куттуктайм! Ар бир өлкө өнүгүп-өссүн, башкысы элинин турмушу жакшырсын. Ар бирибиз өз элибизде, өз жерибизде иштеп, татыктуу жашагандай бололу. Азыркыдай иш издеп чет жакка сүрүлбөйлү. Эртеңки күнгө ишеним менен карайлы.