Григорий Рапота Кыргызстанда бир эле күн болду. Ал адегенде Астана менен Алматыда болуп, ал жерде 14-15 январда болуп өткөн ЕврАзЭСтин туруктуу өкүлдөрүнун кезектеги отурумуна катышкан, Казакстандын премьер- министри Касымжоомарт Токаев менен да жолугушуп сүйлөшкөн. ЕврАзЭСтин баш катчысы Бишкектин журналисттерине кыскача интервью бергени менен, ашык эч кандай сөз айткан жок. Анын 16-январдагы Кыргызстандын премьер-министри Николай Танаев менен жолугушуусуна журналисттер чакырылды. Бирок алар башталышына гана кое берилип, сүйлөшүүнүн өзү жабык эшиктин артында өттү.
- Менин Бишкекке келишимдин максаты февраль айында боло турган экономикалык форумду даярдоо маселесине байланыштуу. Бул форумду өткөрүүнү Интеграциялык комитетке 5 премьер-министр тапшырган. Форумду кантип өткөрөбүз, Кыргызстандан ага кимдер катышат – бул маселерди кыргыз өкмөтү менен макулдашышым керек болчу, - деди Григорий Рапота бизге Кыргызстандын премьер министри Николай Танаев менен жолугушуудан чыгып жатып. Аны коштоп жүргөн адамдардын айтымында, экономикалык форум 27-28 февралда Москвада өтөт. Ага премьер-министрлерден тышкары бизнес чөйрөсүнүн адамдары катышат. Анда карала турган маселер тууралуу:
- Ишкерликтин ар кандай чөйрөлөрүнүн кызматташуу маселелери каралат. Бул - транспортко, энергетикага, агроөнөржайга байланыштуу маселелер. Анын баары реалдык сектордун өңүтүнөн каралат, – деди ЕврАзЭСтин баш катчысы.
Адегенде 1995-жылы Бажы Биримдиги деген ат менен пайда болуп, кийин - мындан 2 жыл мурда - Евразия Экономикалык Шериктештиги болуп кайра түзүлгөн бул регионалдык бирикме Европа Биримдиги өндүү кубаттуу уюм болуп кете алган жок. Тиешелүү келишимдер иштелип чыкпай, иштелип чыкса кол коюлбай, кол коюлса аткарылбай жатат. Бирикмеге кирген 5 өлкө көлөмү боюнча да, тутунган экономикалык саясаты боюнча да ар кандай өлкөлөр. Аларды бириктирип турган нерсе –Орусия башчылык кылган СССРдин курамында алардын бирге болгондугу. 90-жылдардын башында эгемендик алган бул 5 өлкө «биздин экономикабыз тыгыз байланышкан, ошондуктан азыр эркин соода зонасын түзүшүбүз керек» деп сөз жүзүндө айтышканы менен, иш жүзүндө бири-биринин рыногуна жол ачмак тургай, бири бири менен тымызын «соода согушун» жүргүзүп келишет. Өткөн жылы Казакстан Орусиянын бир катар товарларына жогорулатылган бажы тарифтерин киргизген болчу. Ал ошондой эле Кыргызстандын айрым товарларын өз рыногуна кое бербей келет. Бирикме азыр катуу сынга туш болууда. Бишкекте жолугушуу өтүп жаткан мезгилде 16-январь күнү Орусиянын мурдагы премьер министри, азыр анын Украинадагы элчиси Виктор Черномырдин Киевде Украинанын Президенти Кучманын орус ишкерлери менен жолугушуусуна катышып, ЕврАзЭСти сындаганын массалык маалымат каражаттары айтып чыкты.
Эркин соода зонасын түзүү деген сөз - 5 өлкөнүн ич ара бажы тарифтери жеңилдетилген тариф болуп, башка өлкөлөргө карата бирдей жогорулатылган тариф колдонуу деген сөз. Бул үчүн 5 өлкө адегенде ошол тарифтерди макулдашып, анан Бүткүл дүйнөлүк Соода Уюмуна бирдей шарт менен кириш керек болчу. Кыргызстан башкаларды күтпөй, тарифтерин өнөктөштөрү менен макулдашпай туруп, 1998-жылы эле ал уюмга кирип кеткени көпчүлүккө маалым. Азыр ага Орусия жана Казакстан да кирүүгө кам көрүп жатат. Бирок кирише элек. Бизге белгилүү болгон маалыматтарга караганда, Николай Танаев Григорий Рапота менен жолугушканда «ЕврАзЭске кирген башка өлкөлөр да уюмга кирүүсүн тездетсе болот эле» деген тилек айткан. Ага ЕврАзЭстин баш катчысы негизинен ага Орусия даяр экенин, бирок Бүткүл дүйнөлүк Соода Уюму экономиканын бардык секторун ачкыла деп талап койгонун, Орусия болсо товар рыногун ачууга макул экенин, бирок кызмат көрсөтүү рыногун чет өлколүк рынокко ачуудан чочулап турганын айткан.
ЕврАзЭСтин чиновниктери 5 өлкөнүн ишкерлерин бир столго чогултушу бекеринен эмес. Анын артында бир ой жатат. Алар, «рынок биринчи кезекте өкмөткө эмес, ошол ишкерлерге керек, ишкерлер болсо өз өкмөттөрүнө кысым көрсөтөт, ошондо иш алга жылып кетиши мүмкүн» деп ойлошот.
- Менин Бишкекке келишимдин максаты февраль айында боло турган экономикалык форумду даярдоо маселесине байланыштуу. Бул форумду өткөрүүнү Интеграциялык комитетке 5 премьер-министр тапшырган. Форумду кантип өткөрөбүз, Кыргызстандан ага кимдер катышат – бул маселерди кыргыз өкмөтү менен макулдашышым керек болчу, - деди Григорий Рапота бизге Кыргызстандын премьер министри Николай Танаев менен жолугушуудан чыгып жатып. Аны коштоп жүргөн адамдардын айтымында, экономикалык форум 27-28 февралда Москвада өтөт. Ага премьер-министрлерден тышкары бизнес чөйрөсүнүн адамдары катышат. Анда карала турган маселер тууралуу:
- Ишкерликтин ар кандай чөйрөлөрүнүн кызматташуу маселелери каралат. Бул - транспортко, энергетикага, агроөнөржайга байланыштуу маселелер. Анын баары реалдык сектордун өңүтүнөн каралат, – деди ЕврАзЭСтин баш катчысы.
Адегенде 1995-жылы Бажы Биримдиги деген ат менен пайда болуп, кийин - мындан 2 жыл мурда - Евразия Экономикалык Шериктештиги болуп кайра түзүлгөн бул регионалдык бирикме Европа Биримдиги өндүү кубаттуу уюм болуп кете алган жок. Тиешелүү келишимдер иштелип чыкпай, иштелип чыкса кол коюлбай, кол коюлса аткарылбай жатат. Бирикмеге кирген 5 өлкө көлөмү боюнча да, тутунган экономикалык саясаты боюнча да ар кандай өлкөлөр. Аларды бириктирип турган нерсе –Орусия башчылык кылган СССРдин курамында алардын бирге болгондугу. 90-жылдардын башында эгемендик алган бул 5 өлкө «биздин экономикабыз тыгыз байланышкан, ошондуктан азыр эркин соода зонасын түзүшүбүз керек» деп сөз жүзүндө айтышканы менен, иш жүзүндө бири-биринин рыногуна жол ачмак тургай, бири бири менен тымызын «соода согушун» жүргүзүп келишет. Өткөн жылы Казакстан Орусиянын бир катар товарларына жогорулатылган бажы тарифтерин киргизген болчу. Ал ошондой эле Кыргызстандын айрым товарларын өз рыногуна кое бербей келет. Бирикме азыр катуу сынга туш болууда. Бишкекте жолугушуу өтүп жаткан мезгилде 16-январь күнү Орусиянын мурдагы премьер министри, азыр анын Украинадагы элчиси Виктор Черномырдин Киевде Украинанын Президенти Кучманын орус ишкерлери менен жолугушуусуна катышып, ЕврАзЭСти сындаганын массалык маалымат каражаттары айтып чыкты.
Эркин соода зонасын түзүү деген сөз - 5 өлкөнүн ич ара бажы тарифтери жеңилдетилген тариф болуп, башка өлкөлөргө карата бирдей жогорулатылган тариф колдонуу деген сөз. Бул үчүн 5 өлкө адегенде ошол тарифтерди макулдашып, анан Бүткүл дүйнөлүк Соода Уюмуна бирдей шарт менен кириш керек болчу. Кыргызстан башкаларды күтпөй, тарифтерин өнөктөштөрү менен макулдашпай туруп, 1998-жылы эле ал уюмга кирип кеткени көпчүлүккө маалым. Азыр ага Орусия жана Казакстан да кирүүгө кам көрүп жатат. Бирок кирише элек. Бизге белгилүү болгон маалыматтарга караганда, Николай Танаев Григорий Рапота менен жолугушканда «ЕврАзЭске кирген башка өлкөлөр да уюмга кирүүсүн тездетсе болот эле» деген тилек айткан. Ага ЕврАзЭстин баш катчысы негизинен ага Орусия даяр экенин, бирок Бүткүл дүйнөлүк Соода Уюму экономиканын бардык секторун ачкыла деп талап койгонун, Орусия болсо товар рыногун ачууга макул экенин, бирок кызмат көрсөтүү рыногун чет өлколүк рынокко ачуудан чочулап турганын айткан.
ЕврАзЭСтин чиновниктери 5 өлкөнүн ишкерлерин бир столго чогултушу бекеринен эмес. Анын артында бир ой жатат. Алар, «рынок биринчи кезекте өкмөткө эмес, ошол ишкерлерге керек, ишкерлер болсо өз өкмөттөрүнө кысым көрсөтөт, ошондо иш алга жылып кетиши мүмкүн» деп ойлошот.
