80 жаштагы Уильям Ренквист өткөн жума күнү дем ала албай кыйналгандан улам Вашингтондогу ооруканалардын бирине жаткырылды. Жогорку Сот өз билдирүүсүндө Ренквист рактын диагнозу менен жаткырылганын белгилеп, ал келаткан дүйшөмбүдө жумушка чыгаарын эскертти.
Жогорку Сот АКШнын бийлик системасында Конгресс жана өлкө президенти менен катар турат. Ал Кошмо Штаттардын башмыйзамында көрсөтүлгөн бирден бир сот мекемеси. Конституцияны чечмелөө, штаттардын мыйзамдарынын федералдык заң-закондорго каршы келбөөсүнө көз салуу; Американын саясый жана адептик негизи эсептелген жарандардын укугу, балдарды бойдон алдыруу сыяктуу маселелерде же татаал кылмышты тергөө учурунда полицияга кошумча бийлик укугун берүү –мунун баары Жогорку Соттун вазийпасы.
Келечекте мындай маанилүү маселелерди Жогорку Сот кандай чечээри 2-ноябрда президент шайланчу адамга көз каранды иш. Вашингтондогу Америка университетинин профессору Аллан Лихтмандын пикиринде:
- Менин оюмча, дайындоо өлкөнүн багытын түп көтөрө өзгөртүшү мүмкүн. Ренквист алмашкандан кийин, өлкө мамлекет колдогон моралдык баалуулуктарга кайрылабы же жокпу, болбосо адеп-ахлак маселесинде түрдүү көз караштарга сабырдуулук менен либералдуу мамиле кылып, ага мамлекет кийлигишпейби? Муну Жогорку Сот аныктайт.
Аллан Лихтмандын сөзүнчө, Жогорку Сот Американын тышкы саясатына көрүнөрлүк таасир эте албайт. Себеби, тышкы саясат- бүтүндөй президенттин эркинде. Бирок, терроризмге каршы согуш маселесинде Жогорку Соттун сөзүн президент угууга мажбур дейт профессор Лихтман:
- Тышкы саясаттын чордонуна террорго каршы согуш коюлган шартта, өкмөт АКШ жарандары менен чет элдиктерди аңдууну жана көзөмөлдөөнү күчөтө алабы? Бул суроону чечүүдө соттун сөзү өктөм болот. Бул ХХ1 кылымдын талуу маселеси.
Вашингтондогу бейөкмөт Като институтунун изилдөөчүсү Патрик Башамдын айтышынча, демократ Жон Керри непада президент шайланса, ал граждандардын укугун терең урматтаган адамдын Жогорку Соттун төрагасы болуусун каалаайт. Бирок, Сенатта республикачылар үстөмдүк кылгандыктан, байыстуу көз караштагы адамды сунуш кылаары айкын. Ал эми Буш балдарды бойдон алдырууга каршы жана полицияга дагы чоң укук берүүнү жактаган адамды Жогорку Соттун башчылыгына тандайт. Балким, президент Рейган сыңары аял кишини сунуш кылышы да мүмкүн дейт Патрик Башам:
- “Буш: Рональд Рейгандын сотко биринчи аялды дайындаганы алиге унутула элек. Мен биринчи испан аялды сотко төрага кылам,” - деп ойлошу мүмкүн. Сунуш кылынган адамды дайындоодо бир аз идеологиялык компромисс жана өз ара түшүнүүчүлүк да болушу ыктымал. Мындай учурда демейде байистүү адамдардын пикири жеңип кетет.
Президент Рейган 1981-жылы теги испан Сандра Дей О”Коннор айымды Жогорку Сотко мүчө кылып дайындаган. Испандар азыр АКШда тез көбөйүп бараткан улут. Талдоочулар жашы 80 атап калган Уильям Ренквист менен чогуу Жогорку Соттун тогуз мүчөсүнүн кээ бирлери да алмашаарын айтышууда. Башамдын пикиринде:
– Келерки президент учурдан пайдаланып, тандоо мүмкүнчүлүгү болуп, азыркы саясатчылар уруксат берсе, соттун курамын радикалдуу эле өзгөртөт.
АКШнын Жогорку Сотунун 74 жаштагы мүчөсү О”Конор айымдын да саламаттыгы осол. 71 жаштагы Роуз Бадер Гинзбург айым жана соттун карыя мүчөсү 84түн кырындагы Жон Пол Стивенстин илдети оор экени маалым.
Дал ушул соттор 2-ноябрдагы шайлоодон кийин алмашуусу толук мүмкүн.
Жогорку Сот АКШнын бийлик системасында Конгресс жана өлкө президенти менен катар турат. Ал Кошмо Штаттардын башмыйзамында көрсөтүлгөн бирден бир сот мекемеси. Конституцияны чечмелөө, штаттардын мыйзамдарынын федералдык заң-закондорго каршы келбөөсүнө көз салуу; Американын саясый жана адептик негизи эсептелген жарандардын укугу, балдарды бойдон алдыруу сыяктуу маселелерде же татаал кылмышты тергөө учурунда полицияга кошумча бийлик укугун берүү –мунун баары Жогорку Соттун вазийпасы.
Келечекте мындай маанилүү маселелерди Жогорку Сот кандай чечээри 2-ноябрда президент шайланчу адамга көз каранды иш. Вашингтондогу Америка университетинин профессору Аллан Лихтмандын пикиринде:
- Менин оюмча, дайындоо өлкөнүн багытын түп көтөрө өзгөртүшү мүмкүн. Ренквист алмашкандан кийин, өлкө мамлекет колдогон моралдык баалуулуктарга кайрылабы же жокпу, болбосо адеп-ахлак маселесинде түрдүү көз караштарга сабырдуулук менен либералдуу мамиле кылып, ага мамлекет кийлигишпейби? Муну Жогорку Сот аныктайт.
Аллан Лихтмандын сөзүнчө, Жогорку Сот Американын тышкы саясатына көрүнөрлүк таасир эте албайт. Себеби, тышкы саясат- бүтүндөй президенттин эркинде. Бирок, терроризмге каршы согуш маселесинде Жогорку Соттун сөзүн президент угууга мажбур дейт профессор Лихтман:
- Тышкы саясаттын чордонуна террорго каршы согуш коюлган шартта, өкмөт АКШ жарандары менен чет элдиктерди аңдууну жана көзөмөлдөөнү күчөтө алабы? Бул суроону чечүүдө соттун сөзү өктөм болот. Бул ХХ1 кылымдын талуу маселеси.
Вашингтондогу бейөкмөт Като институтунун изилдөөчүсү Патрик Башамдын айтышынча, демократ Жон Керри непада президент шайланса, ал граждандардын укугун терең урматтаган адамдын Жогорку Соттун төрагасы болуусун каалаайт. Бирок, Сенатта республикачылар үстөмдүк кылгандыктан, байыстуу көз караштагы адамды сунуш кылаары айкын. Ал эми Буш балдарды бойдон алдырууга каршы жана полицияга дагы чоң укук берүүнү жактаган адамды Жогорку Соттун башчылыгына тандайт. Балким, президент Рейган сыңары аял кишини сунуш кылышы да мүмкүн дейт Патрик Башам:
- “Буш: Рональд Рейгандын сотко биринчи аялды дайындаганы алиге унутула элек. Мен биринчи испан аялды сотко төрага кылам,” - деп ойлошу мүмкүн. Сунуш кылынган адамды дайындоодо бир аз идеологиялык компромисс жана өз ара түшүнүүчүлүк да болушу ыктымал. Мындай учурда демейде байистүү адамдардын пикири жеңип кетет.
Президент Рейган 1981-жылы теги испан Сандра Дей О”Коннор айымды Жогорку Сотко мүчө кылып дайындаган. Испандар азыр АКШда тез көбөйүп бараткан улут. Талдоочулар жашы 80 атап калган Уильям Ренквист менен чогуу Жогорку Соттун тогуз мүчөсүнүн кээ бирлери да алмашаарын айтышууда. Башамдын пикиринде:
– Келерки президент учурдан пайдаланып, тандоо мүмкүнчүлүгү болуп, азыркы саясатчылар уруксат берсе, соттун курамын радикалдуу эле өзгөртөт.
АКШнын Жогорку Сотунун 74 жаштагы мүчөсү О”Конор айымдын да саламаттыгы осол. 71 жаштагы Роуз Бадер Гинзбург айым жана соттун карыя мүчөсү 84түн кырындагы Жон Пол Стивенстин илдети оор экени маалым.
Дал ушул соттор 2-ноябрдагы шайлоодон кийин алмашуусу толук мүмкүн.
