Байкоо ««Парламентке шайлоо» деп аталган долбоордун алкагында, Европадагы коопсуздук жана кызматташтык уюмунун көмөгү менен жүргүзүлдү. Аны «Интерньюс-Кыргызстан» жана «Симера-Кыргызстан» аттуу уюмдар ишке ашырды.
Байкоо салуу 31-январда башталып, аны массалык маалымат каражаттары боюнча кесипкөй 30 байкоочу жүргүздү. 2-мартта алардын 31-январдан 20-февралга чейинки байкоосунун жыйынтыгы жарыяланды.
Байкоочулардын эсеби боюнча, эки жума ичинде талапкерлердин үгүт материалдары бардык телеканалдардын жалпы көрсөтүүсүнүн 29%ин, радиоуктуруулардын 36%ин,гезиттердеги материалдардын 22%ин ээледи. Булар үч критерий менен чын,бейтарап жана каралап чагылдыруу деп бааланды. Байкоодо Бишкектеги маалымат каражаттарынын, анын ичинде телевидениеде тигил же бул талапкерди каралоо же мактоо багытындагы материалдардын абдан көп болгондугу аныкталды.
Мындай багыттагы материалдар аналитикалык көрсөтүүлөрдө гана болбостон таптакыр бейтарап болуусу зарыл болгон маалымат программаларында да орун алды.
Долбоордун юристи Ахмат Алагушевдин айтымында, катуу кызыкдар болгон маалымат каражаттары да айкын болду:
- Эң катуу кызыкдар болгондор Улуттук телерадиокомпания,КООРТ жана гезиттердин ичинен «Вечерний Бишкек» болду. Шайлоо Кодексининин 32-беренесинин 5-пунктунда талапкердин сөзүн бөлүүгө же анын сөзүнө түшүндүрмө берүүгө уруксат берилбейт деп жазылган. Андан тышкары Борбордук Шайлоо комиссиясынын төрагасы кирген топ жакында ушул жобо тууралуу атайын түшүндүрмө чыгарышты. Анда маалымат программаларында талапкерлердин шайлоодогу саясий максаттары талкууга алынбайт деп жазылган. Бирок, көп маалымат каражаттары тигил же бул талапкердин максаты жөнүндө өз алдынча маалымат берип, ушул жобону бузган учурлар көп болду.
Мындан тышкары маалымат каражаттары үгүт иши аяктагандан кийинки учурда талапкерлер тууралуу маалыматтарды берген же оппозициячыл маанайдагы талапкерлерди каралаган материалды берген учурлар байкалды.
Долбоордун координатору Кубан Мамбеталиевдин айтымында,буга кыргыз телевидениеси 26-февралда 22 саат 28 мүнөттөн тарта 22 саат 44 мүнөткө чейин «Кыргыз оппозициясы кесибин өзгөртүүдө» деген видеофильмди көрсөтүшү жакшы далил:
- Анда талапкерлер Бакиев,Жекшеев,Мадумаров, Малиев,Ажыбекова, Бекназаров, Токомбаев,Акун, Малиев, Шерниязов,Байло, Султанов,Текебаев жана Масалиев жөнүндө терс маалыматтар айтылды.Шайлоо Кодексинин 31-беренесининин 1-пунктунда үгүт иштери добуш берүүгө 24 саат калганда токтотулат деп жазылган.
Кубан Мамбеталиев ушул күнү кечинде КООРТ телеканалы да талапкер Кабай Карабековду каралаган программаны көрсөткөндүгүн билдирип, бул көрсөтүүлөр аттары аталган атуулдардын сотко кайрылуусуна түрткү болорун кабарлады.
Байкоочулардын баамында, эркин маалымат каражаттары Шайлоо Кодексинин үгүт иштерин жүргүзүү талаптарын бузган жок.
-Мен «МСН» жер «Республика» гезити тигил же бул кандидатты келесоо деп атагандыгын көргөн жокмун. Эркин телерадиоканалдардын үгүт иши бүткөндөн кийин үгүттөө материалдарын көрсөтүп, угузганын көргөн жокмун,- дейт Кубан Мамбеталиев.
Шайлоодо үгүт иштерине байланышкан мыйзам бузуулар, анын ичинде маалымат каражаттарын бардык талапкерлердин бирдей деңгээлде пайдаланбагандыгын ЕККУнун адам укуктары жана демократия институттарынын байкоочулары да ырасмий түрдө жарыя кылышкан.
Бирок БШК төрагасы Сулайман Иманбаев ага макул эмес:
-Талапкерлер ээн-эркин чыгып сүйлөп, Кыргызстандын бардык турмушуна байланышкан көз караштарын ачык билдирип жатышты. Аларга эч ким эч кандай чек койгон жок. Демек, талапкерлерге кандайдыр бир чектөө болду жана укуктары басмырланды деген байкоочулардын билдирүүлөрү чындыкка дал келбейт.
Шайлоо алдында Кыргызстандагы бир катар Интернет- баракчалар иштен чыкты. «Атуулдардын интернет саясатындагы демилгеси» долбоорунун өкүлү Лира Самыкбаеванын айтымында, алардын жабылышына өкмөттүн тиешеси бар деп айтуу эртелик кылат, себеби, Кыргызстандын улуттук «Кабар» агенттиги, "Кыргызинфо" агенттиктеринин баракчалары дагы жабыр тартты:
- Биз буга өкмөттүн кийлигишүүсү болду деп айтууга эртелик кылаарын билдиребиз. Себеби, «Элкат» жана «Азияинфо» аттуу эки ири Интернет провайдердин кызматында оппозициячыл жана укук коргоочу уюмдардын сайттары гана эмес парламенттик шайлоого эч кандай катышы жок тараптардын дагы баракчалары бар болчу.
Лира Самыкбаеванын айтымында, сайтты бузуп жаткандар абдан күчтүү адистер көрүнөт. Анткени ар бир беш мүнөттө дарегин өзгөртүп, «Элкат» жана «Азияинфо» провайдерлеринин эң күчтүү адистерине изин таптырбай жатат. Ушундан улам азыр Бишкекке Канадалык адистердин тобу келип, иликтөөгө киришти.
Кыргызстандагы эки ири провайдер АКШ,Канада жана Европадагы «Журналисттердин укугун коргоо» уюмдарына кайрылып, кg кызматына кирген сайттарды башка серверге которууга көмөктөшүүнү өтүндү.
Байкоо салуу 31-январда башталып, аны массалык маалымат каражаттары боюнча кесипкөй 30 байкоочу жүргүздү. 2-мартта алардын 31-январдан 20-февралга чейинки байкоосунун жыйынтыгы жарыяланды.
Байкоочулардын эсеби боюнча, эки жума ичинде талапкерлердин үгүт материалдары бардык телеканалдардын жалпы көрсөтүүсүнүн 29%ин, радиоуктуруулардын 36%ин,гезиттердеги материалдардын 22%ин ээледи. Булар үч критерий менен чын,бейтарап жана каралап чагылдыруу деп бааланды. Байкоодо Бишкектеги маалымат каражаттарынын, анын ичинде телевидениеде тигил же бул талапкерди каралоо же мактоо багытындагы материалдардын абдан көп болгондугу аныкталды.
Мындай багыттагы материалдар аналитикалык көрсөтүүлөрдө гана болбостон таптакыр бейтарап болуусу зарыл болгон маалымат программаларында да орун алды.
Долбоордун юристи Ахмат Алагушевдин айтымында, катуу кызыкдар болгон маалымат каражаттары да айкын болду:
- Эң катуу кызыкдар болгондор Улуттук телерадиокомпания,КООРТ жана гезиттердин ичинен «Вечерний Бишкек» болду. Шайлоо Кодексининин 32-беренесинин 5-пунктунда талапкердин сөзүн бөлүүгө же анын сөзүнө түшүндүрмө берүүгө уруксат берилбейт деп жазылган. Андан тышкары Борбордук Шайлоо комиссиясынын төрагасы кирген топ жакында ушул жобо тууралуу атайын түшүндүрмө чыгарышты. Анда маалымат программаларында талапкерлердин шайлоодогу саясий максаттары талкууга алынбайт деп жазылган. Бирок, көп маалымат каражаттары тигил же бул талапкердин максаты жөнүндө өз алдынча маалымат берип, ушул жобону бузган учурлар көп болду.
Мындан тышкары маалымат каражаттары үгүт иши аяктагандан кийинки учурда талапкерлер тууралуу маалыматтарды берген же оппозициячыл маанайдагы талапкерлерди каралаган материалды берген учурлар байкалды.
Долбоордун координатору Кубан Мамбеталиевдин айтымында,буга кыргыз телевидениеси 26-февралда 22 саат 28 мүнөттөн тарта 22 саат 44 мүнөткө чейин «Кыргыз оппозициясы кесибин өзгөртүүдө» деген видеофильмди көрсөтүшү жакшы далил:
- Анда талапкерлер Бакиев,Жекшеев,Мадумаров, Малиев,Ажыбекова, Бекназаров, Токомбаев,Акун, Малиев, Шерниязов,Байло, Султанов,Текебаев жана Масалиев жөнүндө терс маалыматтар айтылды.Шайлоо Кодексинин 31-беренесининин 1-пунктунда үгүт иштери добуш берүүгө 24 саат калганда токтотулат деп жазылган.
Кубан Мамбеталиев ушул күнү кечинде КООРТ телеканалы да талапкер Кабай Карабековду каралаган программаны көрсөткөндүгүн билдирип, бул көрсөтүүлөр аттары аталган атуулдардын сотко кайрылуусуна түрткү болорун кабарлады.
Байкоочулардын баамында, эркин маалымат каражаттары Шайлоо Кодексинин үгүт иштерин жүргүзүү талаптарын бузган жок.
-Мен «МСН» жер «Республика» гезити тигил же бул кандидатты келесоо деп атагандыгын көргөн жокмун. Эркин телерадиоканалдардын үгүт иши бүткөндөн кийин үгүттөө материалдарын көрсөтүп, угузганын көргөн жокмун,- дейт Кубан Мамбеталиев.
Шайлоодо үгүт иштерине байланышкан мыйзам бузуулар, анын ичинде маалымат каражаттарын бардык талапкерлердин бирдей деңгээлде пайдаланбагандыгын ЕККУнун адам укуктары жана демократия институттарынын байкоочулары да ырасмий түрдө жарыя кылышкан.
Бирок БШК төрагасы Сулайман Иманбаев ага макул эмес:
-Талапкерлер ээн-эркин чыгып сүйлөп, Кыргызстандын бардык турмушуна байланышкан көз караштарын ачык билдирип жатышты. Аларга эч ким эч кандай чек койгон жок. Демек, талапкерлерге кандайдыр бир чектөө болду жана укуктары басмырланды деген байкоочулардын билдирүүлөрү чындыкка дал келбейт.
Шайлоо алдында Кыргызстандагы бир катар Интернет- баракчалар иштен чыкты. «Атуулдардын интернет саясатындагы демилгеси» долбоорунун өкүлү Лира Самыкбаеванын айтымында, алардын жабылышына өкмөттүн тиешеси бар деп айтуу эртелик кылат, себеби, Кыргызстандын улуттук «Кабар» агенттиги, "Кыргызинфо" агенттиктеринин баракчалары дагы жабыр тартты:
- Биз буга өкмөттүн кийлигишүүсү болду деп айтууга эртелик кылаарын билдиребиз. Себеби, «Элкат» жана «Азияинфо» аттуу эки ири Интернет провайдердин кызматында оппозициячыл жана укук коргоочу уюмдардын сайттары гана эмес парламенттик шайлоого эч кандай катышы жок тараптардын дагы баракчалары бар болчу.
Лира Самыкбаеванын айтымында, сайтты бузуп жаткандар абдан күчтүү адистер көрүнөт. Анткени ар бир беш мүнөттө дарегин өзгөртүп, «Элкат» жана «Азияинфо» провайдерлеринин эң күчтүү адистерине изин таптырбай жатат. Ушундан улам азыр Бишкекке Канадалык адистердин тобу келип, иликтөөгө киришти.
Кыргызстандагы эки ири провайдер АКШ,Канада жана Европадагы «Журналисттердин укугун коргоо» уюмдарына кайрылып, кg кызматына кирген сайттарды башка серверге которууга көмөктөшүүнү өтүндү.