Борборшайлооком 13-мартта Тоң шайлоо округунда да шайлоо болоорун жарыялады. Шайлоочулардын нааразылык чараларына байланыштуу БШК бул округда 27-февралда шайлоо өткөргөн эмес.
Ал эми Кочкор шайлоо округунда нааразылык чараларын уюштурушкан шайлоочулар 27-февралда бардык талапкерлерге каршы добуш беришкен. Бирок бул округда 13-мартта шайлоо болор-болбосун Борбордук шайлоо комиссиясы ачыктай элек. Таратылган маалымат боюнча калган округдардын бардыгында шайлоо камылгалары мыйзам чегинде уюштурулууда.
Байкоочулардын бир бөлүгү парламенттик шайлоонун экинчи айлампасында мыйзам бузуулар мурдагыдан да көп кайталанарын белгилеп жатышат. Маселен, экс-талапкер Турсунбек Акундун пикиринде, ырасмий бийликке ыңгайлуу талапкерлерди өткөрүү аракети биринчи айлампадагыдан да күчтүү болот:
- Кыргыз бийлиги өз кишилерин экинчи айлампадан өткөрүп алуу үчүн болгон күчтүн баарын жумшап атат, доллар менен акчаны берип атат, кылмыш чөйрөсүндөгү кишилерди алып барууга да аракет кылып атышат. Командаларды алып барууда. Кыскасы, оппозициянын өкүлдөрүн өткөрбөш үчүн бийлик болгон аракеттин баарын жасайт.
Парламенттик шайлоонун биринчи айлампасына көз салган ЕККУнун байкоочулар миссиясы шайлоонун биринчи айлампасы мыйзам бузуулар менен өттү деп, административдик кийлигишүү, добуштарды сатып алуу өңдүү дооматтарды келтирген. Мындай дооматтарга макул эместигин тышкы иштер министри Аскар Айтматов ушул аптада билдирди.
Ал эми президент Аскар Акаев Кыргызстан элинин 5-февралда өткөн 5-курултайында сүйлөгөн сөзүндө бардык аракеттер таза шайлоого багытталарын белгилеген болчу:
- Таза, тунук, акыйкат, чынчыл шайлоо өткөрүү ар-намыстын иши. Мен көп жолу айттым, бул тууралуу кыргызстандыктардын бардыгы билишет, мен бул кыргызстандыктардын, менин элимдин ынанымы деп айткандан коркпойм.
Бирок оппозициялык саясатчылар ырасмий бийликтин айтканы менен жасаганы бири-бирине каршы келет дешет. Биринчи айлампада утулган талапкерлер болсо парламенттик шайлоого ырасмий бийлик ачык кийлигишип, өз кызыкчылыгына дал келген талапкерлерди ачык сүрөгөнүн айтып жатышат.
КДК саясий партиясынын Түп райондук бөлүмүнүн жетекчиси Кожогулов Нурдан күткөнүбүз акталбай калды дейт:
- Биз парламенттик шайлоо калыстык менен өтөт деп күтүп атканбыз. Көпчүлүк жерде административдик чаралар, күчтөр колдонулду. Бардык жерде эле деп айтсак да болот. Элдин менталитетин алганда, азыркы жакырчылыкта жашап аткан элдин деңгээлине байланыштырып туруп, акча, ар түрдүү нерселер менен алдап, элди сатып алгандай эле болду.
Кожогулов Нурдандын пикиринде, ырасмий бийлик шайлоо учурунда басым жасоону улантса, эл нааразылык чараларын күчөтүшү ыктымал:
- Болбосо мурда эл саясий окуяларды анализдеп гана турушчу. Бул жолу калыстык болбогондуктан, эл абдан көтөрүлдү. Ысыккөл, Түп, Тоң райондорунда эл калыссыздыкка каршы көтөрүлүп, Ысыккөл облусунда элдин саясий көз караштары жетилип калганына күбө болдук.
Бирок айрым байкоочулар экинчи айлампада жалпы коомчулуктун көңүлүн бургудай окуя Ысыккөл жана Нарын облустарында Тоң менен Кочкордогудай окуялар күтүлбөйт дешүүдө.
Акыркы күндөрү Ноокен, Карасуу районундарында, Жалалабад, Ош, Бишкек шаарларында нааразылык акциялары уюштурулууда. Айрым көз карандысыз байкоочулар жер-жерлердеги нааразылык чаралары массалык мүнөзгө ээ болуп кетишин жокко чыгарышпайт. Мындай пикирди белгилүү коомдук жана саясий ишмер Ишенбай Абдыразаков да жокко чыгарбайт:
-Эгер бийликтин шайлоого кийлигишүүлөрү чектен чыгып кетсе, жанагы көп жердегилер биригип, чогуу аракет кылып, бир балакет чыгып кетиши да мүмкүн.
Саясатчынын пикиринде, кандай болгон шартта да 2005-жылкы парламенттик шайлоо мурдагылардан айырмаланып, тарыхый өзгөчөлүккө ээ болду. Мындай оюн ал Кочкор жана Аксы шайлоо округдарындагы шайлоочулардын тандоо эрки менен байланыштырды.
Ал эми Кочкор шайлоо округунда нааразылык чараларын уюштурушкан шайлоочулар 27-февралда бардык талапкерлерге каршы добуш беришкен. Бирок бул округда 13-мартта шайлоо болор-болбосун Борбордук шайлоо комиссиясы ачыктай элек. Таратылган маалымат боюнча калган округдардын бардыгында шайлоо камылгалары мыйзам чегинде уюштурулууда.
Байкоочулардын бир бөлүгү парламенттик шайлоонун экинчи айлампасында мыйзам бузуулар мурдагыдан да көп кайталанарын белгилеп жатышат. Маселен, экс-талапкер Турсунбек Акундун пикиринде, ырасмий бийликке ыңгайлуу талапкерлерди өткөрүү аракети биринчи айлампадагыдан да күчтүү болот:
- Кыргыз бийлиги өз кишилерин экинчи айлампадан өткөрүп алуу үчүн болгон күчтүн баарын жумшап атат, доллар менен акчаны берип атат, кылмыш чөйрөсүндөгү кишилерди алып барууга да аракет кылып атышат. Командаларды алып барууда. Кыскасы, оппозициянын өкүлдөрүн өткөрбөш үчүн бийлик болгон аракеттин баарын жасайт.
Парламенттик шайлоонун биринчи айлампасына көз салган ЕККУнун байкоочулар миссиясы шайлоонун биринчи айлампасы мыйзам бузуулар менен өттү деп, административдик кийлигишүү, добуштарды сатып алуу өңдүү дооматтарды келтирген. Мындай дооматтарга макул эместигин тышкы иштер министри Аскар Айтматов ушул аптада билдирди.
Ал эми президент Аскар Акаев Кыргызстан элинин 5-февралда өткөн 5-курултайында сүйлөгөн сөзүндө бардык аракеттер таза шайлоого багытталарын белгилеген болчу:
- Таза, тунук, акыйкат, чынчыл шайлоо өткөрүү ар-намыстын иши. Мен көп жолу айттым, бул тууралуу кыргызстандыктардын бардыгы билишет, мен бул кыргызстандыктардын, менин элимдин ынанымы деп айткандан коркпойм.
Бирок оппозициялык саясатчылар ырасмий бийликтин айтканы менен жасаганы бири-бирине каршы келет дешет. Биринчи айлампада утулган талапкерлер болсо парламенттик шайлоого ырасмий бийлик ачык кийлигишип, өз кызыкчылыгына дал келген талапкерлерди ачык сүрөгөнүн айтып жатышат.
КДК саясий партиясынын Түп райондук бөлүмүнүн жетекчиси Кожогулов Нурдан күткөнүбүз акталбай калды дейт:
- Биз парламенттик шайлоо калыстык менен өтөт деп күтүп атканбыз. Көпчүлүк жерде административдик чаралар, күчтөр колдонулду. Бардык жерде эле деп айтсак да болот. Элдин менталитетин алганда, азыркы жакырчылыкта жашап аткан элдин деңгээлине байланыштырып туруп, акча, ар түрдүү нерселер менен алдап, элди сатып алгандай эле болду.
Кожогулов Нурдандын пикиринде, ырасмий бийлик шайлоо учурунда басым жасоону улантса, эл нааразылык чараларын күчөтүшү ыктымал:
- Болбосо мурда эл саясий окуяларды анализдеп гана турушчу. Бул жолу калыстык болбогондуктан, эл абдан көтөрүлдү. Ысыккөл, Түп, Тоң райондорунда эл калыссыздыкка каршы көтөрүлүп, Ысыккөл облусунда элдин саясий көз караштары жетилип калганына күбө болдук.
Бирок айрым байкоочулар экинчи айлампада жалпы коомчулуктун көңүлүн бургудай окуя Ысыккөл жана Нарын облустарында Тоң менен Кочкордогудай окуялар күтүлбөйт дешүүдө.
Акыркы күндөрү Ноокен, Карасуу районундарында, Жалалабад, Ош, Бишкек шаарларында нааразылык акциялары уюштурулууда. Айрым көз карандысыз байкоочулар жер-жерлердеги нааразылык чаралары массалык мүнөзгө ээ болуп кетишин жокко чыгарышпайт. Мындай пикирди белгилүү коомдук жана саясий ишмер Ишенбай Абдыразаков да жокко чыгарбайт:
-Эгер бийликтин шайлоого кийлигишүүлөрү чектен чыгып кетсе, жанагы көп жердегилер биригип, чогуу аракет кылып, бир балакет чыгып кетиши да мүмкүн.
Саясатчынын пикиринде, кандай болгон шартта да 2005-жылкы парламенттик шайлоо мурдагылардан айырмаланып, тарыхый өзгөчөлүккө ээ болду. Мындай оюн ал Кочкор жана Аксы шайлоо округдарындагы шайлоочулардын тандоо эрки менен байланыштырды.
