Айрым байкоочулар Азиялык өлкө болгондуктан Казакстандын Европадагы коопсуздук жана кызматташтык уюмуна төрагалык кылышы коошпой калат деп да айтып жүрүшөт. А бирок Лондондо жайгашкан Жэйнс изилдөө борборунун башкы редактору бул маселеде эки тараптын тең кызыкчылыгы бар деген пикирде:
- Казакстандын президенти Нурсултан Назарбаев өз өлкөсү ЕККУнун активдүү мүчөсү гана болбостон, аны башкаруу ишине да аралашуусун каалай турганын көптөн бери айтып келатат. Менимче, чыгышты көздөй бурулган ЕККУнун өзү үчүн да бул маселе маанилүү, анткени соңку кездери биримдиктин башкы аракеттери Кытайга чектеш аймактарга ооду.
Президент Назарбаев бул дымактуу маселе Казакстандын пайдасына чечилээринен көп деле күмөн санабайт өңдүү:
- Мурдатан келаткандай, Европадагы коопсуздук жана кызматташтык уюму менен алака-катыш биздин өлкө үчүн зор мааниге ээ. Ошондон улам биз 2009-жылы уюмга төрагалык кылууга Казакстан көрсөтүлгөнүнө абдан чоң жоопкерчилик менен мамиле кылабыз.
Назарбаев жана анын командасы бул план ишке ашып калса, Казакстандын дүйнө коомчулугундагы ролу көрүнүп чыга келет деген ишеничте. Эмдиги жылы өлкө Дүйнөлүк соода уюмуна кабыл алынышы үчүн да ушу тапта активдүү аракеттер жүрүп жатат. Батыштагы жана мурдагы советтик өлкөлөрдүн бир даары Казакстандын талапкерлигин колдой турганын билдиришкен, жакында Астанага барып кеткен АКШнын экс-президенти Билл Клинтон да Вашингтондун атынан жакшы тилегин айтып кетти. Эмки чечүүчү маселе – Казакстанда декабрда өтө турган президенттик шайлоо болууда. Аны сезген президент Назарбаев эрте күздөн тартып эле шайлоо комиссиясынын мүчөлөрү, басма сөз өкүлдөрү, саясий партия-кыймылдар менен жолугушуулар өткөргөн сайын президенттик шайлоону ЕККУнун талаптарына ылайык ачык жана адилет өткөрүүнү тапшырганын кайталап келатат. Сентябрь айында бул тууралуу жардыкка да кол койду.
ЕККУнун байкоочулары буга чейин Казакстанда болгон шайлоолорду сынга алып, уюмдун стандарттарына туура келбей калганына басым жасашкан. Уюмдун алдындагы демократиялык институттар жана адам укуктары боюнча офистин басма сөз өкүлү Урдур Гуннарсдоттир казак президенти атайын жардыкка кол койгону жакшы, бирок ал тилек ишке ашса андан да жакшы болмок деген пикирде:
- Жардык, эгерде ал кагазга жазылган боюнча турмушка ашса, алдыга чоң жылыш экенинде шек жок. Бирок аны ишке ашыруу – баарынан маанилүү, эми ал кандай болоорун шайлоо көрсөтөт.
Азырынча Казакстандагы окуялар өнүгүшү ал жардык аткарылаарынан күмөн санатууда. Өткөн айда басмакана көз карандысыз алты гезитти басуудан баш тартканда, журналисттер ачкачылык жарыялап, бир күндөн кийин бийликке жагымсыз гезиттер башка жерде басылып чыга баштады. Өткөн айда оппозициячыл navi.kz интернет-сайты жабылды. Президенттик шайлоого оппозициядан жалгыз талапкер Жармахан Туякбайдын региондордогу шайлоо штабына кол салуу болуп, жардамчыларын белгисиз адамдар уруп сабап кетишти. Айтор, 4-декабрда Казакстанда президенттик шайлоо өтөт, ал эми өлкө ЕККУга 2009-жылы төрагалык кылаар-кылбасы эмдиги жылы чечилет.
- Казакстандын президенти Нурсултан Назарбаев өз өлкөсү ЕККУнун активдүү мүчөсү гана болбостон, аны башкаруу ишине да аралашуусун каалай турганын көптөн бери айтып келатат. Менимче, чыгышты көздөй бурулган ЕККУнун өзү үчүн да бул маселе маанилүү, анткени соңку кездери биримдиктин башкы аракеттери Кытайга чектеш аймактарга ооду.
Президент Назарбаев бул дымактуу маселе Казакстандын пайдасына чечилээринен көп деле күмөн санабайт өңдүү:
- Мурдатан келаткандай, Европадагы коопсуздук жана кызматташтык уюму менен алака-катыш биздин өлкө үчүн зор мааниге ээ. Ошондон улам биз 2009-жылы уюмга төрагалык кылууга Казакстан көрсөтүлгөнүнө абдан чоң жоопкерчилик менен мамиле кылабыз.
Назарбаев жана анын командасы бул план ишке ашып калса, Казакстандын дүйнө коомчулугундагы ролу көрүнүп чыга келет деген ишеничте. Эмдиги жылы өлкө Дүйнөлүк соода уюмуна кабыл алынышы үчүн да ушу тапта активдүү аракеттер жүрүп жатат. Батыштагы жана мурдагы советтик өлкөлөрдүн бир даары Казакстандын талапкерлигин колдой турганын билдиришкен, жакында Астанага барып кеткен АКШнын экс-президенти Билл Клинтон да Вашингтондун атынан жакшы тилегин айтып кетти. Эмки чечүүчү маселе – Казакстанда декабрда өтө турган президенттик шайлоо болууда. Аны сезген президент Назарбаев эрте күздөн тартып эле шайлоо комиссиясынын мүчөлөрү, басма сөз өкүлдөрү, саясий партия-кыймылдар менен жолугушуулар өткөргөн сайын президенттик шайлоону ЕККУнун талаптарына ылайык ачык жана адилет өткөрүүнү тапшырганын кайталап келатат. Сентябрь айында бул тууралуу жардыкка да кол койду.
ЕККУнун байкоочулары буга чейин Казакстанда болгон шайлоолорду сынга алып, уюмдун стандарттарына туура келбей калганына басым жасашкан. Уюмдун алдындагы демократиялык институттар жана адам укуктары боюнча офистин басма сөз өкүлү Урдур Гуннарсдоттир казак президенти атайын жардыкка кол койгону жакшы, бирок ал тилек ишке ашса андан да жакшы болмок деген пикирде:
- Жардык, эгерде ал кагазга жазылган боюнча турмушка ашса, алдыга чоң жылыш экенинде шек жок. Бирок аны ишке ашыруу – баарынан маанилүү, эми ал кандай болоорун шайлоо көрсөтөт.
Азырынча Казакстандагы окуялар өнүгүшү ал жардык аткарылаарынан күмөн санатууда. Өткөн айда басмакана көз карандысыз алты гезитти басуудан баш тартканда, журналисттер ачкачылык жарыялап, бир күндөн кийин бийликке жагымсыз гезиттер башка жерде басылып чыга баштады. Өткөн айда оппозициячыл navi.kz интернет-сайты жабылды. Президенттик шайлоого оппозициядан жалгыз талапкер Жармахан Туякбайдын региондордогу шайлоо штабына кол салуу болуп, жардамчыларын белгисиз адамдар уруп сабап кетишти. Айтор, 4-декабрда Казакстанда президенттик шайлоо өтөт, ал эми өлкө ЕККУга 2009-жылы төрагалык кылаар-кылбасы эмдиги жылы чечилет.
-
![16x9 Image]()
Венера Сагындык кызы
Эркин Европа/Азаттык радиосунун Кыргыз кызматынын жетекчиси. 1995-жылдан тарта "Азаттыктын" Кыргызстандагы кабарчысы, IWPR уюмунда журналист болуп иштеген. Кыргызстан жана региондогу окуялар тууралуу макалалары кыргыз, орус жана англис тилдеринде жарыяланган. КМУУнун тарых факультетин, аспирантурасын аяктаган.
