- Мирослав мырза, 31-декабрь күнү “Беловодск” темир жол бекетине келген жүк ташуучу поездден уулуу зат табылганы тууралуу маалымат 9-январда гана чыккан. Мунун жашыруун болгон себебин эмнеден көрсө болот?
- Биринчи ирээт жоопкерчиликтен качкандык деп эсептейм. Экинчиден, буга тиешелүү министрлердин кемчилиги деп ойлойм.
- Бул кокустукпу же биздин коопсуздугубуздун жоктугунун белгисиби?
- Бүгүн президент баш болуп сайрап жатпайбы, турмушубуз оңолуп жатат, экономикабыз өсүп жатат деп. Бирок бийлик мамлекеттик коопсуздукту сактай албаса, ошол айткан ийгиликтердин эмне пайдасы бар. Бүгүнкү жүрүп жаткан саясат менен мамлекеттик коопсуздукту сактап ала албайбыз. Анткени бийлик бүгүн ийне жибине чейин кийлигишип жатпайбы. Ушундай улана берсе, биздин казаныбыз эч качан кайнабайт. Анткени бийлик анык коопсуздук проблемалары менен, тышкы саясат, экономика, социалдык проблемалары менен алек болушу керек.
- Жүк ташуучу поездден табылган бул уулуу зат цезий - 137 заты деп антыкталыптыр. Бул өзү эмне зат экендиги тууралуу кененирээк түшүндүрмө берип кетсеңиз?
- 60-жылдардын тегерегинде бизде уран кендери көп болчу. Ошондо биз байытылбаган уран деп кенибизден көп тапчу элек. Кийин бул кендер жабылып калды. Эми бул уулу зат кайдан келгенин так айтуу кыйын. Бул Кыргызстанда болбосо керек. Анткени анда коопсуздукту көзөмөлдөгөн күчтүү мекемелер бар эле. Мен ойлойм, бул сырттан келген болушу керек. Бирок ошонун келгени , башка жерден келген күндө да бул биздин мекемелерибиздин , ошого тиешелүү ишканаларыбыз жакшы иштебей жатканынын белгиси деп ойлойм.
- Бул айлана чөйрө,адам өмүрүнө канчалык коркунучтуу?
- Коркунучу өтө зор. Бул адамдын көзүнө көрүнбөгөн зат. Радиациянын деңгээли чоң болгондуктан адамдын өмүрүнө терс таасирин тийгизет. Ошондуктан ар бир мамлекет өзүнүн чекарасында ушундай нерселер өтпөсүн деп, абдан чоң иштерди жүргүзөт. Биздин чекардан ушундай заттар өтүп кетип жаткандан кийин, бул чекаранын ишинде чоң кемиликтерди белгилейт элем.
- Эл аралык конвенцияларга ылайык, Кыргызстан өзөктүк кураладыр жана уулуу заттарды таратпоо боюнча милдеттенмелерин алгылыктуу аткарып жатабы?
- Жалаң эле ошол конвенция эмес, андан башка кол койгон толтура келишимдердеги милдеттенмелерди аткарбай жатапайбызбы. Биз ошол милдеттенмелерди аткарбасак, эл аралык ишенимден кетип калышыбыз мүмкүн.
- Сиз Коопсуздук кеңешинин катчысы болуп турганда ушул сыяктуу өзгөчө кырдаалдагы абалдар болду беле?
- Албетте болгон. Мунун бир кемчилиги - биздин коопсуздук системабыздын жок болуп жаткандыгынан. Азыр биз коопсуздук сиситемабызды уюштурушубуз керек. Системаны курмайынча ар дайым ушундай проблемалардын үстүндө тура беребиз.
- Буга чейин Ирандан Ооганстанга Кыргызстан аркылуу курал алып өтүү аракети коомчулукту дүрбөттү эле. Эсиңизде болсо керек, бул окуя Ошто болуп, аны кармаган ошол убактагы облусттун күч структурасында иштеп турган Өмүрбек Суваналиев эле. Ошол маселенин аягына чыкпай калышынын себеби эмнеде?
- Эл аралык чоң саясатта жашыруун, бири бирине жардам бергени баарыбызга маалым. Мен бул окуяны жакшы билем. Ошондо бул жардам бизге аябай керек эле. Өзбектерге, казактарга керек болчу. Бирок тилекке каршы, ошону кармап алып чоң саясатка айлантып жиберишкен. Бирок бул Орто Азияга чоң коркунуч алып келген. Ошол окуяны ачпай койсок болмок эле. Ошондо бул жүктөр бизге тиешелүү күчтөргө кетип жаткан да.
- Радиоактивдүү заттар менен соода кылуу Борбор Азия чөлкөмүнө канчалык деңгээлде коркунучтуу?
- Бул негизи коркунучтуу, буга кийлигишпей койсок жакшы болмок. Эми базар экономикасында адам баласы азыр кудайды да тааныбай калды. Эмне болсо да алып сатайын дегенге мамлекеттик уюмдар тоскоолдук кылуу керек. Буга жол берилбеши керек.
- Ушул маселелер боюнча Улутуук коопсуздук боюнча мамлекеттик комитеттин иш аракеттерине кандай баа бересиз?
- Жалгыз коопсуздук комитетинин колунан эмне келмек эле, муну элибиз түшүнүшү керек. Элде кайдыгерлик болсо, бир дагы мекеменин колунан эч нерсе келбейт. Эл колдошу керек. Бул жерде жалаң гана коопсуздук комитетинин кемчилиги деп айтсам акыйкат болбой калат. Бул жерде жалпы ишканаларыбыз начар иштеп жатат.
- Биринчи ирээт жоопкерчиликтен качкандык деп эсептейм. Экинчиден, буга тиешелүү министрлердин кемчилиги деп ойлойм.
- Бул кокустукпу же биздин коопсуздугубуздун жоктугунун белгисиби?
- Бүгүн президент баш болуп сайрап жатпайбы, турмушубуз оңолуп жатат, экономикабыз өсүп жатат деп. Бирок бийлик мамлекеттик коопсуздукту сактай албаса, ошол айткан ийгиликтердин эмне пайдасы бар. Бүгүнкү жүрүп жаткан саясат менен мамлекеттик коопсуздукту сактап ала албайбыз. Анткени бийлик бүгүн ийне жибине чейин кийлигишип жатпайбы. Ушундай улана берсе, биздин казаныбыз эч качан кайнабайт. Анткени бийлик анык коопсуздук проблемалары менен, тышкы саясат, экономика, социалдык проблемалары менен алек болушу керек.
- Жүк ташуучу поездден табылган бул уулуу зат цезий - 137 заты деп антыкталыптыр. Бул өзү эмне зат экендиги тууралуу кененирээк түшүндүрмө берип кетсеңиз?
- 60-жылдардын тегерегинде бизде уран кендери көп болчу. Ошондо биз байытылбаган уран деп кенибизден көп тапчу элек. Кийин бул кендер жабылып калды. Эми бул уулу зат кайдан келгенин так айтуу кыйын. Бул Кыргызстанда болбосо керек. Анткени анда коопсуздукту көзөмөлдөгөн күчтүү мекемелер бар эле. Мен ойлойм, бул сырттан келген болушу керек. Бирок ошонун келгени , башка жерден келген күндө да бул биздин мекемелерибиздин , ошого тиешелүү ишканаларыбыз жакшы иштебей жатканынын белгиси деп ойлойм.
- Бул айлана чөйрө,адам өмүрүнө канчалык коркунучтуу?
- Коркунучу өтө зор. Бул адамдын көзүнө көрүнбөгөн зат. Радиациянын деңгээли чоң болгондуктан адамдын өмүрүнө терс таасирин тийгизет. Ошондуктан ар бир мамлекет өзүнүн чекарасында ушундай нерселер өтпөсүн деп, абдан чоң иштерди жүргүзөт. Биздин чекардан ушундай заттар өтүп кетип жаткандан кийин, бул чекаранын ишинде чоң кемиликтерди белгилейт элем.
- Эл аралык конвенцияларга ылайык, Кыргызстан өзөктүк кураладыр жана уулуу заттарды таратпоо боюнча милдеттенмелерин алгылыктуу аткарып жатабы?
- Жалаң эле ошол конвенция эмес, андан башка кол койгон толтура келишимдердеги милдеттенмелерди аткарбай жатапайбызбы. Биз ошол милдеттенмелерди аткарбасак, эл аралык ишенимден кетип калышыбыз мүмкүн.
- Сиз Коопсуздук кеңешинин катчысы болуп турганда ушул сыяктуу өзгөчө кырдаалдагы абалдар болду беле?
- Албетте болгон. Мунун бир кемчилиги - биздин коопсуздук системабыздын жок болуп жаткандыгынан. Азыр биз коопсуздук сиситемабызды уюштурушубуз керек. Системаны курмайынча ар дайым ушундай проблемалардын үстүндө тура беребиз.
- Буга чейин Ирандан Ооганстанга Кыргызстан аркылуу курал алып өтүү аракети коомчулукту дүрбөттү эле. Эсиңизде болсо керек, бул окуя Ошто болуп, аны кармаган ошол убактагы облусттун күч структурасында иштеп турган Өмүрбек Суваналиев эле. Ошол маселенин аягына чыкпай калышынын себеби эмнеде?
- Эл аралык чоң саясатта жашыруун, бири бирине жардам бергени баарыбызга маалым. Мен бул окуяны жакшы билем. Ошондо бул жардам бизге аябай керек эле. Өзбектерге, казактарга керек болчу. Бирок тилекке каршы, ошону кармап алып чоң саясатка айлантып жиберишкен. Бирок бул Орто Азияга чоң коркунуч алып келген. Ошол окуяны ачпай койсок болмок эле. Ошондо бул жүктөр бизге тиешелүү күчтөргө кетип жаткан да.
- Радиоактивдүү заттар менен соода кылуу Борбор Азия чөлкөмүнө канчалык деңгээлде коркунучтуу?
- Бул негизи коркунучтуу, буга кийлигишпей койсок жакшы болмок. Эми базар экономикасында адам баласы азыр кудайды да тааныбай калды. Эмне болсо да алып сатайын дегенге мамлекеттик уюмдар тоскоолдук кылуу керек. Буга жол берилбеши керек.
- Ушул маселелер боюнча Улутуук коопсуздук боюнча мамлекеттик комитеттин иш аракеттерине кандай баа бересиз?
- Жалгыз коопсуздук комитетинин колунан эмне келмек эле, муну элибиз түшүнүшү керек. Элде кайдыгерлик болсо, бир дагы мекеменин колунан эч нерсе келбейт. Эл колдошу керек. Бул жерде жалаң гана коопсуздук комитетинин кемчилиги деп айтсам акыйкат болбой калат. Бул жерде жалпы ишканаларыбыз начар иштеп жатат.
