“Ата Мекен” партиясы билдирүүсүндө төрагасын кошкондо 13 адамдан турган Борбордук шайлоо комиссиясынын үчтөн бирин оппозиядагы партиялар менен жарандык коомдун көз карандысыз өкүлдөрү түзүшү керек деген талап койду. Партия төрагасы Өмүрбек Текебаев анын себебин төмөнкүчө түшүндүрдү:
- Бүгүнкү Борбордук шайлоо комиссиясы бийликтин айтканын кылып, мыйзамдарды бузуу жолу менен шайлоолорду өткөрүп, демократиялык институттарга, ошонун ичинде мамлекеттик шайланма органдарга болгон ишенимди жоготту. Биздин маалыматыбызга караганда, Жогорку Кеңештеги “Ак жол” фракциясы толугу менен өзүлөрүнүн өкүлүн шайлаганга аракет кылып жатат. Президент тараптан дагы өзүнүн өкүлүн дайындоо болот деп турабыз. Өткөөл мезгилдеги өлкөлөрдө, демократиясы өнүгүп келаткан өлкөлөрдө мындай органдарга көз каранды эмес, кадыр-барктуу инсандар кириш керек. Ошондой эле бийлик тараптан да, оппозиция тараптан да өкүлдөр кириш керек.
Өмүрбек Текебаевдин баамында, азыркы бийлик өзүнүн калк арасындагы аброюн бекемдегиси келсе мындай талапты четке какпашы керек:
- Эгерде бүгүнкү бийлик эдин ишенимине ээ болом дебесе, адилеттүүлүк, жигитчилик, калыстык деген принциптерди тутунбаса, жарышта судьяны да өзүм дайындайм, жыйынтыгын да өзүм чыгарам деп аракет кылса мындай бийликтин кадыр-баркы болбойт.
Борбордук шайлоо комиссиясы жөнүндөгү мыйзамга ылайык азыркы БШКнын иштөө мөөнөтү өткөн жылдын июнь айында аяктаган. Мурдагы парламент күзүндө аны кайра түзүү маселесин карап, бирок бир пикирге келе албагандыктан жана октябрда референдум өткөрүү зарылдыгынан улам комиссиянын иштөө мөөнөтү узартылган. Мыйзамга ылайык эми комиссиянын алты мүчөсүн президент, алтоону парламент тандап түзүш керек. Референдум менен парламенттик шайлоого даярдык көрүү жана аны өткөрүүдө байкалган кемчиликтерден улам борбордук орган катары коомдо БШКга ишенич басаңдап, саясий партия, коомдук уюмдар өткөргөн форумда ишеним көрсөтпөө чечими кабыл алынган. Ага башкы себептердин бири тууралуу комиссиянын мүчөсү Жеңиш Акматов мындай дейт:
- Себеп дегенде 2005-жылы БШКнын күнөөсүнө караганда соттордун күнөөсү чоң болгон. Ал убакта БШК өзүнүн укугунун негизинде көп мыйзам бузууларга каршы турган эле. Бирок, биздин чечимдердин көбүн сот органдары жокко чыгарып, акыры 24-марттагы окуяга алып келген. Ал эми декабрь айындагы парламенттик шайлоодо соттук иш-чаралар көп болгон жок. Көп маселенин бардыгы БШК аркылуу чечилди. Мисалга алсак, партиялардын катталбай калгандыгы, колунда улуттук паспорту бар адамдарды “сен жаран эмес экенсиң” деп четке кагып койду. Көп мыйзам бузууларга БШК жол берди.
Мурдагы шайлоолордон бери эки миңден ашык байкоочусу көз салып келаткан “Жарандык коом жана демократия үчүн” коалициясынын жетекчиси Динара Ошурахунованын баамында, эгер бийлик өзү түзгөн “Ак жол” партиясы аркылуу комиссияга тил алчаак адамдарды дайындай турган болсо жарандык коом аны тааныбайт:
- Эгерде Жогорку Кеңеш “Ак жол” партиясынын талапкерди көрсөтүп киргизип койсо, биз андай БШК менен иштеше албайбыз, биз аларды тааный албайбыз.
БШКнын мүчөсү Жылдыз Жолдошева болсо бардык күнөөнү комиссияга жүктөп коюуга негиз жок, себеби, комиссия жергиликтүү комиссиялардын маалыматын гана топтоп, жыйынтыгын чыгарат дейт :
- Биз эми БШКнын мүчөлөрү бизге келген протоколдор менен гана иштейбиз. Облустук, райондук, участкалык комиссиялардын протоколдорунун негизинде гана сандарды кошуу жолу менен жыйынтыгын чыгарабыз. Ошон үчүн мен баса айтайын дегеним бул-мыйзам бузуулар болду, бирок, саясий партиялардын дагы кемчиликтери болду.
Ал эми “Ата Мекен” партиясынын билдирүүсүн президент жана парламент кандай кабыл алганы азырынча белгисиз.
- Бүгүнкү Борбордук шайлоо комиссиясы бийликтин айтканын кылып, мыйзамдарды бузуу жолу менен шайлоолорду өткөрүп, демократиялык институттарга, ошонун ичинде мамлекеттик шайланма органдарга болгон ишенимди жоготту. Биздин маалыматыбызга караганда, Жогорку Кеңештеги “Ак жол” фракциясы толугу менен өзүлөрүнүн өкүлүн шайлаганга аракет кылып жатат. Президент тараптан дагы өзүнүн өкүлүн дайындоо болот деп турабыз. Өткөөл мезгилдеги өлкөлөрдө, демократиясы өнүгүп келаткан өлкөлөрдө мындай органдарга көз каранды эмес, кадыр-барктуу инсандар кириш керек. Ошондой эле бийлик тараптан да, оппозиция тараптан да өкүлдөр кириш керек.
Өмүрбек Текебаевдин баамында, азыркы бийлик өзүнүн калк арасындагы аброюн бекемдегиси келсе мындай талапты четке какпашы керек:
- Эгерде бүгүнкү бийлик эдин ишенимине ээ болом дебесе, адилеттүүлүк, жигитчилик, калыстык деген принциптерди тутунбаса, жарышта судьяны да өзүм дайындайм, жыйынтыгын да өзүм чыгарам деп аракет кылса мындай бийликтин кадыр-баркы болбойт.
Борбордук шайлоо комиссиясы жөнүндөгү мыйзамга ылайык азыркы БШКнын иштөө мөөнөтү өткөн жылдын июнь айында аяктаган. Мурдагы парламент күзүндө аны кайра түзүү маселесин карап, бирок бир пикирге келе албагандыктан жана октябрда референдум өткөрүү зарылдыгынан улам комиссиянын иштөө мөөнөтү узартылган. Мыйзамга ылайык эми комиссиянын алты мүчөсүн президент, алтоону парламент тандап түзүш керек. Референдум менен парламенттик шайлоого даярдык көрүү жана аны өткөрүүдө байкалган кемчиликтерден улам борбордук орган катары коомдо БШКга ишенич басаңдап, саясий партия, коомдук уюмдар өткөргөн форумда ишеним көрсөтпөө чечими кабыл алынган. Ага башкы себептердин бири тууралуу комиссиянын мүчөсү Жеңиш Акматов мындай дейт:
- Себеп дегенде 2005-жылы БШКнын күнөөсүнө караганда соттордун күнөөсү чоң болгон. Ал убакта БШК өзүнүн укугунун негизинде көп мыйзам бузууларга каршы турган эле. Бирок, биздин чечимдердин көбүн сот органдары жокко чыгарып, акыры 24-марттагы окуяга алып келген. Ал эми декабрь айындагы парламенттик шайлоодо соттук иш-чаралар көп болгон жок. Көп маселенин бардыгы БШК аркылуу чечилди. Мисалга алсак, партиялардын катталбай калгандыгы, колунда улуттук паспорту бар адамдарды “сен жаран эмес экенсиң” деп четке кагып койду. Көп мыйзам бузууларга БШК жол берди.
Мурдагы шайлоолордон бери эки миңден ашык байкоочусу көз салып келаткан “Жарандык коом жана демократия үчүн” коалициясынын жетекчиси Динара Ошурахунованын баамында, эгер бийлик өзү түзгөн “Ак жол” партиясы аркылуу комиссияга тил алчаак адамдарды дайындай турган болсо жарандык коом аны тааныбайт:
- Эгерде Жогорку Кеңеш “Ак жол” партиясынын талапкерди көрсөтүп киргизип койсо, биз андай БШК менен иштеше албайбыз, биз аларды тааный албайбыз.
БШКнын мүчөсү Жылдыз Жолдошева болсо бардык күнөөнү комиссияга жүктөп коюуга негиз жок, себеби, комиссия жергиликтүү комиссиялардын маалыматын гана топтоп, жыйынтыгын чыгарат дейт :
- Биз эми БШКнын мүчөлөрү бизге келген протоколдор менен гана иштейбиз. Облустук, райондук, участкалык комиссиялардын протоколдорунун негизинде гана сандарды кошуу жолу менен жыйынтыгын чыгарабыз. Ошон үчүн мен баса айтайын дегеним бул-мыйзам бузуулар болду, бирок, саясий партиялардын дагы кемчиликтери болду.
Ал эми “Ата Мекен” партиясынын билдирүүсүн президент жана парламент кандай кабыл алганы азырынча белгисиз.
