- Зайнидин мырза, СДП фракциясы президент Курманбек Бакиев президенттик шайлоону 2010-жылы эмес, эски Конституцияга ылайык 2009-жылдын күзүндө өткөрүшү керек деген маселени көтөрүп жатат. Фракция төрагасынын орун басары Иса Өмүркуловдун айтымында бул боюнча Конституциялык Сотко кайрылуу аракети көрүлүп жаткан экен. Сизде кандай пикир бар бул боюнча?
- Азыр Кыргызстанда бир гана Конституция бар, мурунку Конституциялар, өзүңүз билесиз, Конституциялык Соттун чечими менен жараксыз болуп калган. Анан эски Конституцияга, жок нерсеге кантип таянабыз? Референдум менен алынган азыркы жаңы Конституцияда жазылып турбайбы, 43- беренеде, президент 5 жылга шайланат деп. Шайлоону ким жүргүзөт? Президенттин жаңы шайлоосу Жогорку Кеңештин токтому менен даярдалат.
Мен ал маалыматты окугам. Суроолор туулуп атса юридикалык карама-каршы ар кандай пикирлер чыгып атса, ал үчүн Конституциялык Сот бар да, ошол жака кайрылсын. Эми, кудая шүгүр, төрт жолу президентти шайлаганбыз, ошону билишибиз керек да. Ал жерде бешинчи жылдан баштап шайлоо өткөзүлсүн деген эч нерсе жок.
- Жаңы Конституция боюча шайлоо 2010-жылы кайсы учурда өтүш керек негизи?
- Мына санап көрсөк - 2010-жылы июль болуп атпайбы. Жаңы мыйзамда, Президент жөнүндө мыйзамда беш жыл мөөнөтү ошол мезгилде бүтөт деп жазылып турат. Ошон үчүн мен ойлоп атам Иса Шейшенкулович (Өмүркулов) юристер менен консультация өткөзүп, маалымат бербесе жеңил ой-пикирге айланып баратат. Мыйзам чыгаруучу болуп аткандан кийин, депутат мыйзамдарды алып аткандан кийин биздин маалыматтарыбыз жеңил болбош керек.
- Маселен, Орусияда деле президенттик мөөнөт 6 жылга узартылганы менен, Дмитрий Медведевге бул ирет 4 жыл гана башкарып, анан кийинки президенттик шайлоого барыш керек деп атышат да. СДП лидерлери ушул мисалды да келтирип атышат.
-Эми Медеведев боюнча алып көрсөк, ал жерде таптакыр башкача да. Ал жерде азыркы иштеп жаткан Конституцияга киргизип атпайбы өзгөрүүлөрдү. Аны эч ким жойгон жок. Бизде акыбалыбыз башка болуп атат да. Мурдагы Конституция жоюлуп кеткен.
- Анан дагы бир суроо сизге Ордо Кеңеш боюнча. Сиз Ордо Кеңештен эмнени күтүп атасыз? Кечээ курамы жарыяланды, сизде кандай ой калтырды курамы?
-Эми ойлор жакшы коомдук көзөмөлдө болуш үчүн жарандык коом менен тыгыз байланыш жасоого аракеттенип атат. Мен ойлоп атам Россиядагы Коомдук Палата жакшы эле иштеп кеттпедиби, өзүнчө бир азыркы бийликтерге атаандаш күч болуп, коомчулуктун таламын көздөп. Мен ойлоп атам, ошол жол менен кетсе, коомчулукка, НПОлорго жана башка уюмдарга иштеш үчүн жакшы жагдайларды түзөт.
- Парламенттин кайталоосу, көчүрмөсү сыяктанып атат деп бир укук коргоочулар айтып чыгышты. Сиз кандай дейсиз?
-Эми жумушун башташ керек да. Бала төрөлө элек, төрөлбөсө деле диагноз коюп атат, кереги жок андайларга. Иштеп көрсүн, көрүш керек да биринчиден. Эми каякка шашып баратабыз, иштеп көрсүн.
- Сиз парламент менен кандай иштешсе деп ойлойсуз?
-Парламенттке ошондой палата түзүлгөнү жакшы болот. Анкени ал жерде идеясы эң татыктуу, интелектуалы жогору адамдар чогулуп атпайбы. Ошолор кандай баа берет. Парламент чечимдерди алыш керек, өкмөт кандай чечимдерди алыш керек. Өзүнчө бир ориентир болот да. Негизинде кыргыздарга, Кыргызстанга керек болуп атат. Бизде адамдар аз, кадрлар аз. Мамлекеттин кызыкчылыгын көзөмөлдөгөн, сактаган адамдар аз болуп атат. Ошон үчүн коомчулуктун мындай саясий процесске кошулганын мен жактайм.
- Зайнидин мырза, 2003-жылы Демократиялык Коопсуздук Кеңеши деген түзүлбөдү беле, сиз деле жакшы эле билесиз да аны. Ошондон айырмалуу болгонго кудуреттүүбү. Сиз тизмесин карап көрдүнүзбү. Баягы "дежур чалдар" деген сыяктуу сындарга кабылбайбы?
-Бул ким дежур чал - Турар Койчуевби же Ишенбай Абдыразаковбу, алар өз позициясы бар адамдар. Мен бир нече адамдарды билем, аларга жогору баа берем. Калгандарын билбейт экенмин. Менин мүмкүнчүлүгүм жок андай баардыгын билгенге туурабы. Бирок алар балким башка адамдар. Алар иштеп көрсүн, иштегенден кийн баа бере алабыз. Түзүлүп атат жаңы эле. Кандай регламент боюча, кайсы маселени карайт, кандай баа берет тигил бул маселеге, ошондо гана баа бере алабыз да. Жаңы төрөлгөн баланы кантип сындайбыз.
Ошон үчүн коомчулук азыр консенсустук демократя түзөбүз деп атабыз, коомчулуктун кызыкчылыгын да сактайлык. Коомчулуктун кызыкчылыгын чечимдердин негизинде өткөрөлүк деген максатта жок деп айтабы, же коомчулук бизде баардыгыбыз ойлогон чечимдер аткарылып атабы. Аткара албагандан кийин, ошондой бир инструмент механизмдерди чыгарып чыгып атпайбызбы. Килейген Россия дагы ошого барбадыбы. Алардын тажрыйбасы көрсөтүп атат, Коомдук палата иштеп кетти. Коомчулук палата азыр мамлекетке, элге пайда келтирип атат.
- Азыр Кыргызстанда бир гана Конституция бар, мурунку Конституциялар, өзүңүз билесиз, Конституциялык Соттун чечими менен жараксыз болуп калган. Анан эски Конституцияга, жок нерсеге кантип таянабыз? Референдум менен алынган азыркы жаңы Конституцияда жазылып турбайбы, 43- беренеде, президент 5 жылга шайланат деп. Шайлоону ким жүргүзөт? Президенттин жаңы шайлоосу Жогорку Кеңештин токтому менен даярдалат.
Мен ал маалыматты окугам. Суроолор туулуп атса юридикалык карама-каршы ар кандай пикирлер чыгып атса, ал үчүн Конституциялык Сот бар да, ошол жака кайрылсын. Эми, кудая шүгүр, төрт жолу президентти шайлаганбыз, ошону билишибиз керек да. Ал жерде бешинчи жылдан баштап шайлоо өткөзүлсүн деген эч нерсе жок.
- Жаңы Конституция боюча шайлоо 2010-жылы кайсы учурда өтүш керек негизи?
- Мына санап көрсөк - 2010-жылы июль болуп атпайбы. Жаңы мыйзамда, Президент жөнүндө мыйзамда беш жыл мөөнөтү ошол мезгилде бүтөт деп жазылып турат. Ошон үчүн мен ойлоп атам Иса Шейшенкулович (Өмүркулов) юристер менен консультация өткөзүп, маалымат бербесе жеңил ой-пикирге айланып баратат. Мыйзам чыгаруучу болуп аткандан кийин, депутат мыйзамдарды алып аткандан кийин биздин маалыматтарыбыз жеңил болбош керек.
- Маселен, Орусияда деле президенттик мөөнөт 6 жылга узартылганы менен, Дмитрий Медведевге бул ирет 4 жыл гана башкарып, анан кийинки президенттик шайлоого барыш керек деп атышат да. СДП лидерлери ушул мисалды да келтирип атышат.
-Эми Медеведев боюнча алып көрсөк, ал жерде таптакыр башкача да. Ал жерде азыркы иштеп жаткан Конституцияга киргизип атпайбы өзгөрүүлөрдү. Аны эч ким жойгон жок. Бизде акыбалыбыз башка болуп атат да. Мурдагы Конституция жоюлуп кеткен.
- Анан дагы бир суроо сизге Ордо Кеңеш боюнча. Сиз Ордо Кеңештен эмнени күтүп атасыз? Кечээ курамы жарыяланды, сизде кандай ой калтырды курамы?
-Эми ойлор жакшы коомдук көзөмөлдө болуш үчүн жарандык коом менен тыгыз байланыш жасоого аракеттенип атат. Мен ойлоп атам Россиядагы Коомдук Палата жакшы эле иштеп кеттпедиби, өзүнчө бир азыркы бийликтерге атаандаш күч болуп, коомчулуктун таламын көздөп. Мен ойлоп атам, ошол жол менен кетсе, коомчулукка, НПОлорго жана башка уюмдарга иштеш үчүн жакшы жагдайларды түзөт.
- Парламенттин кайталоосу, көчүрмөсү сыяктанып атат деп бир укук коргоочулар айтып чыгышты. Сиз кандай дейсиз?
-Эми жумушун башташ керек да. Бала төрөлө элек, төрөлбөсө деле диагноз коюп атат, кереги жок андайларга. Иштеп көрсүн, көрүш керек да биринчиден. Эми каякка шашып баратабыз, иштеп көрсүн.
- Сиз парламент менен кандай иштешсе деп ойлойсуз?
-Парламенттке ошондой палата түзүлгөнү жакшы болот. Анкени ал жерде идеясы эң татыктуу, интелектуалы жогору адамдар чогулуп атпайбы. Ошолор кандай баа берет. Парламент чечимдерди алыш керек, өкмөт кандай чечимдерди алыш керек. Өзүнчө бир ориентир болот да. Негизинде кыргыздарга, Кыргызстанга керек болуп атат. Бизде адамдар аз, кадрлар аз. Мамлекеттин кызыкчылыгын көзөмөлдөгөн, сактаган адамдар аз болуп атат. Ошон үчүн коомчулуктун мындай саясий процесске кошулганын мен жактайм.
- Зайнидин мырза, 2003-жылы Демократиялык Коопсуздук Кеңеши деген түзүлбөдү беле, сиз деле жакшы эле билесиз да аны. Ошондон айырмалуу болгонго кудуреттүүбү. Сиз тизмесин карап көрдүнүзбү. Баягы "дежур чалдар" деген сыяктуу сындарга кабылбайбы?
-Бул ким дежур чал - Турар Койчуевби же Ишенбай Абдыразаковбу, алар өз позициясы бар адамдар. Мен бир нече адамдарды билем, аларга жогору баа берем. Калгандарын билбейт экенмин. Менин мүмкүнчүлүгүм жок андай баардыгын билгенге туурабы. Бирок алар балким башка адамдар. Алар иштеп көрсүн, иштегенден кийн баа бере алабыз. Түзүлүп атат жаңы эле. Кандай регламент боюча, кайсы маселени карайт, кандай баа берет тигил бул маселеге, ошондо гана баа бере алабыз да. Жаңы төрөлгөн баланы кантип сындайбыз.
Ошон үчүн коомчулук азыр консенсустук демократя түзөбүз деп атабыз, коомчулуктун кызыкчылыгын да сактайлык. Коомчулуктун кызыкчылыгын чечимдердин негизинде өткөрөлүк деген максатта жок деп айтабы, же коомчулук бизде баардыгыбыз ойлогон чечимдер аткарылып атабы. Аткара албагандан кийин, ошондой бир инструмент механизмдерди чыгарып чыгып атпайбызбы. Килейген Россия дагы ошого барбадыбы. Алардын тажрыйбасы көрсөтүп атат, Коомдук палата иштеп кетти. Коомчулук палата азыр мамлекетке, элге пайда келтирип атат.
