- Президенттин кайрылуусу боюнча пикириңизди кыскача айтып кетсеңиз. Сизге кандай таасир калтырды?
-Негизинен бул жанагы коомдо болуп аткан олку-солку ойлорду бир аз түздөгөнгө өзүнүн салымын кошуп кете турган болду. Себеп дегенде, 18 жылдан бери ачык сүйлөшүү деген жок, президенттердин кайрылуусунда тактык жок жөн эле мындай декларативдүү сүйлөөлөр көп болуп кеткен да. Азыр эми өтө кыска, бирок мазмундуу кайрылуу болду да. Эгерде ушул кайрылууну чын ой менен мамлекеттин келечегин оңдоо жөнүндө айтылган сөз десек жаңылышпайбыз.
- Кайрылууда демократия менен мамлекттик башкаруунун, базар менен мамдекеттик жөндөөнүн тең салмактуулугун сактоо тууралуу айтып, президент бийликтин күчүн гана чыңдоого аракет кылган жокпу?
-Жок, бул жерде аны башкачараак түшүнүш керек деп ойлойм. Себеп дегенде тең салмак деген демократиялык, рыноктук, анан улуттук менталитеттин тең салмактуулугу деп атпайбы. Бул деген анын тең салмактуулугун контроль кылуу эмес, бул деген ошол улуттун денгээлиндеги жанагы демократиялык системанын, рыноктук системанын колдонула турган жерлери ушул улуттун менталитетине төп келе турган, шайкеш келе турган болсун деп атат. Тең салмактуулук эмес шайкеш келе турган кылып иштеш керек деп атат менимче.
- Мисал үчүн кандайча болгондо деп айтасыз?
-Мисал үчүн мындай болуп атпайбы. Биз бүгүнкү күнгө чейин жанагы либералдуу экономиканын закону менен иштеп атабыз да. Либералдуу экономиканын законунун жыйынтыгы мына көрүнүп атпайбы бүгүнкү күндө. Эгер улуттун менталитетин эске албасак, анда экономиканын жана рыноктук системанын эффективдүүлүгү болбойт. Ошол жөнүндө сөз болуп атат, ошол рыноктук экономика системасын улуттук менталитет менен демократиянын талаптары менен шайкеш алып барыш керек деген сөз болуп атат. Тең салмактуулук эмес, аларды мындай теңдештиргиле деген жок да.
- Демократия менен базардагы хаосту жөнгө салуу дегендей пикир бар да.
- Жок, андай пикир жок бул жерде. Эң негизги айтып аткан ой башкаруу системасы жөнүндө болуп жатат. Жаңы башкаруу системасы, улуттук деңгээлде өзүбүздүн күчүбүз жете турган башкаруу системасын куруш керек деген маселе коюлуп атат. Биз ошол улуттук башкаруу системабызды түзө алабызбы, түзө албайбызбы бүгүнкү күндө? Эгер келечекке кете турган болсок, биз ошону түзүш үчүн айкындык, жарандардын катышуусу менен алып барышыбыз керек деп атпайбы. Ошонун негизинде партиялык системаны күчөтөбүз деп атат. Анын эмнеси демократияга каршы, ал туптуура эле. Партиянын таасирин көбөйтүш үчүн алардын активдүүлүгүн арттырыш керек.
- Президенттин кайрылуусу чыккандан кийин эле анын өзүнүн бийлигин чыңдоо аракетин көрө баштаганынан кабар берип атат деген пикирлер айтылып баштады. Сиз кандай ойлойсуз?
-Өзү негизи кыргыздар бөйрөктөн шыйрак чыгарганды жакшы көрүшөт да. Ар бир айтылган сөзгө эле каршы бир нерсени айтып, кыйытып, какшыктап турса. Мен кечээки президенттин айтылган сөздөрүндө эч бир мындай кыйыр ойду түшүнгөн жокмун. Биринчи жолу, мисалы, ачык-айкын башкаруу системасын куруу жөнүндө сөз болуп атат. Эгер кыргыздар муну колдой албаса, анда баягы бирин-бири кодулап, бул муну ойлоп атат, тигил тигини ойлонуп атат деген соз менен отура беребиз.
Туура, эгерде бул иштер ийгиликтүү бара турган болсо башкаруу бийлигине болгон ишеним артат. Башкаруу бийлиги чындап эле өзүнүн түбүн түптөйт. Бул мамлекеттүүлүктүн негизги маселелеринин бири. Эгерде бул жагынан келгенде биз бийликтин жалпы талабына жооп берээрин айтышыбыз керек да.
-Негизинен бул жанагы коомдо болуп аткан олку-солку ойлорду бир аз түздөгөнгө өзүнүн салымын кошуп кете турган болду. Себеп дегенде, 18 жылдан бери ачык сүйлөшүү деген жок, президенттердин кайрылуусунда тактык жок жөн эле мындай декларативдүү сүйлөөлөр көп болуп кеткен да. Азыр эми өтө кыска, бирок мазмундуу кайрылуу болду да. Эгерде ушул кайрылууну чын ой менен мамлекеттин келечегин оңдоо жөнүндө айтылган сөз десек жаңылышпайбыз.
- Кайрылууда демократия менен мамлекттик башкаруунун, базар менен мамдекеттик жөндөөнүн тең салмактуулугун сактоо тууралуу айтып, президент бийликтин күчүн гана чыңдоого аракет кылган жокпу?
-Жок, бул жерде аны башкачараак түшүнүш керек деп ойлойм. Себеп дегенде тең салмак деген демократиялык, рыноктук, анан улуттук менталитеттин тең салмактуулугу деп атпайбы. Бул деген анын тең салмактуулугун контроль кылуу эмес, бул деген ошол улуттун денгээлиндеги жанагы демократиялык системанын, рыноктук системанын колдонула турган жерлери ушул улуттун менталитетине төп келе турган, шайкеш келе турган болсун деп атат. Тең салмактуулук эмес шайкеш келе турган кылып иштеш керек деп атат менимче.
- Мисал үчүн кандайча болгондо деп айтасыз?
-Мисал үчүн мындай болуп атпайбы. Биз бүгүнкү күнгө чейин жанагы либералдуу экономиканын закону менен иштеп атабыз да. Либералдуу экономиканын законунун жыйынтыгы мына көрүнүп атпайбы бүгүнкү күндө. Эгер улуттун менталитетин эске албасак, анда экономиканын жана рыноктук системанын эффективдүүлүгү болбойт. Ошол жөнүндө сөз болуп атат, ошол рыноктук экономика системасын улуттук менталитет менен демократиянын талаптары менен шайкеш алып барыш керек деген сөз болуп атат. Тең салмактуулук эмес, аларды мындай теңдештиргиле деген жок да.
- Демократия менен базардагы хаосту жөнгө салуу дегендей пикир бар да.
- Жок, андай пикир жок бул жерде. Эң негизги айтып аткан ой башкаруу системасы жөнүндө болуп жатат. Жаңы башкаруу системасы, улуттук деңгээлде өзүбүздүн күчүбүз жете турган башкаруу системасын куруш керек деген маселе коюлуп атат. Биз ошол улуттук башкаруу системабызды түзө алабызбы, түзө албайбызбы бүгүнкү күндө? Эгер келечекке кете турган болсок, биз ошону түзүш үчүн айкындык, жарандардын катышуусу менен алып барышыбыз керек деп атпайбы. Ошонун негизинде партиялык системаны күчөтөбүз деп атат. Анын эмнеси демократияга каршы, ал туптуура эле. Партиянын таасирин көбөйтүш үчүн алардын активдүүлүгүн арттырыш керек.
- Президенттин кайрылуусу чыккандан кийин эле анын өзүнүн бийлигин чыңдоо аракетин көрө баштаганынан кабар берип атат деген пикирлер айтылып баштады. Сиз кандай ойлойсуз?
-Өзү негизи кыргыздар бөйрөктөн шыйрак чыгарганды жакшы көрүшөт да. Ар бир айтылган сөзгө эле каршы бир нерсени айтып, кыйытып, какшыктап турса. Мен кечээки президенттин айтылган сөздөрүндө эч бир мындай кыйыр ойду түшүнгөн жокмун. Биринчи жолу, мисалы, ачык-айкын башкаруу системасын куруу жөнүндө сөз болуп атат. Эгер кыргыздар муну колдой албаса, анда баягы бирин-бири кодулап, бул муну ойлоп атат, тигил тигини ойлонуп атат деген соз менен отура беребиз.
Туура, эгерде бул иштер ийгиликтүү бара турган болсо башкаруу бийлигине болгон ишеним артат. Башкаруу бийлиги чындап эле өзүнүн түбүн түптөйт. Бул мамлекеттүүлүктүн негизги маселелеринин бири. Эгерде бул жагынан келгенде биз бийликтин жалпы талабына жооп берээрин айтышыбыз керек да.
