Баяндамадагы негизги ой – Борбор Азиянын инфраструктурасы толугу менен кыйрап баратат. Докладдын авторлорунун бири, аталган уюмдун Борбор Азия боюнча директору Пол Куин Жаж "Азаттыкка" анын себептерин эмнеден көрүп жатканын айтып берди.
"Бөлүнгөн акчаны жеп коюшту..."
"Негизи, “инфраструктура” деген түшүнүктү биз эки мааниде карадык, - дейт ал. - Биринчиден, жолдор, электр энергиясы, мектеп, ооруканалар, ири ГЭСтер, иши кылып, маанилүү бир топ ишканалар дээрлик 40-50 жыл мурда курулган. Андан бери дурус ремонт да көргөн эмес. Аларды оңдоого, жаңылоого бөлүнгөн акчанын көпчүлүк бөлүгү коррупциялык жолдор менен уурдалып кеткен. Бийликтерди бул жерде баштан аяк ырбаган коррупция - инфраструктурадагы кризиске эң эле башкы себеп. Инфраструктуранын экинчи түшүнүгү катары адам ресурсун айтып жатабыз. Советтер союзу учурунда мыкты билим алган догдурлар, инженерлер, мугалимдер, айтор, жогорку билимдүү адистердин мууну жоголуп, алардын оордун билими начар, адистиги, тажрыйбасы жок адамдар ээлеп жатышат".
Баяндамада билим берүү тармагындагы интеллектуалдык ресурс да түгөнүп баратканына тынчсыздануу айтылдыПол Куин Жаждын айтымында, эгер ыкчам аракеттер көрүлбөсө, алдыдагы 5-10 жылда балдарды окута турган мугалимдер да болбойт, оорулууларды карай турган догдурлар да жоголот. Мынчалык пессимисттик божомолго эмне негиз берди?
"5 жыл өтө эле пессимисттик көрүнүшү мүмкүн, бирок оптимисттик болуп калышы да ажеп эмес. Бул жерде биз айтайын деген башкы ой – региондогу өкмөттөр, өзгөчө, Кыргызстан менен Тажикстандын өкмөттөрү, кризисти тез арада чечүүгө аракет кылбаса, кесепети өтө оор болот дегибиз келет", - дейт аналитик.
Чынында, социалдык проблема канчалык оорлогонун 20 жылдан бери алгачкы ирет былтыр жыл этегинен Кыргызстанда мугалимдердин нааразылыгы күчөгөнүнөн деле билсе болот. Алардын артынан догдурлар да ушундай эле талабын өкмөткө билдиришкен.
Тобокел саясат
Бул баяндамада региондогу электр энергиясындагы проблемалар жөнүндө да, маселен, Кыргызстан менен Тажикстанда, кышкысын электр жарыгы өчүрүлүп жатканы да, айтылыптыр. Ал боюнча аналитик эки өкмөттүн тең аракеттери азыр мыкты менеджментке эмес, "көрө жатарбыз, буюрганын көрөбүз да” деген эле принципке негизделген дейт.
Анын ишениминде, региондо негизги суу ресурсуна, гидро электро байлыкка ээ бул өлкөлөрдүн электр энергиясын өндүрүү объектилери фундаменталдык, толук жаңылоого муктаж. Бирок мамлекеттер өз алдынча энергетикадагы проблемаларды чече албасы айкын экенин буга чейин бир топ энергетиктер белгилешкен. Буга, бир чети, каражаттын жоктугу себеп болсо, дагы четинен, региондогу өлкөлөр Бирдиктүү Электр Түйүнүнө туташ, бири-биринен көз каранды. Андай экен, аймактагы беш мамлекет биригип иштешсе эмне үчүн болбосу?
"Эгерде Борбор Азиянын өкмөттөрү бирге иштешүүгө кудурети жетпесе, азыркыдан да начар кырдаалга туш болушат. Биз бул аймактагы айрым лидерлер бири-бири менен көп жылдардан бери жакшы тил табыша албай келатышканын билебиз. Тилекке каршы, андан региондун эли, жарандар зыян тартып жатышат. Региондогу өлкөлөр бирге иштегенге азыр мажбур. Андан башка жол жок. Бул азырынча реалдуу эмес, идеалдуу нерседей көрүнөт. Бирок регионду балээден сактап калчу жол жалгыз ушул болушу мүмкүн", - деди Эл аралык кризис тобунун Борбор Азия боюнча директору Пол Куин Жаж.
"Бөлүнгөн акчаны жеп коюшту..."
"Негизи, “инфраструктура” деген түшүнүктү биз эки мааниде карадык, - дейт ал. - Биринчиден, жолдор, электр энергиясы, мектеп, ооруканалар, ири ГЭСтер, иши кылып, маанилүү бир топ ишканалар дээрлик 40-50 жыл мурда курулган. Андан бери дурус ремонт да көргөн эмес. Аларды оңдоого, жаңылоого бөлүнгөн акчанын көпчүлүк бөлүгү коррупциялык жолдор менен уурдалып кеткен. Бийликтерди бул жерде баштан аяк ырбаган коррупция - инфраструктурадагы кризиске эң эле башкы себеп. Инфраструктуранын экинчи түшүнүгү катары адам ресурсун айтып жатабыз. Советтер союзу учурунда мыкты билим алган догдурлар, инженерлер, мугалимдер, айтор, жогорку билимдүү адистердин мууну жоголуп, алардын оордун билими начар, адистиги, тажрыйбасы жок адамдар ээлеп жатышат".
"5 жыл өтө эле пессимисттик көрүнүшү мүмкүн, бирок оптимисттик болуп калышы да ажеп эмес. Бул жерде биз айтайын деген башкы ой – региондогу өкмөттөр, өзгөчө, Кыргызстан менен Тажикстандын өкмөттөрү, кризисти тез арада чечүүгө аракет кылбаса, кесепети өтө оор болот дегибиз келет", - дейт аналитик.
Чынында, социалдык проблема канчалык оорлогонун 20 жылдан бери алгачкы ирет былтыр жыл этегинен Кыргызстанда мугалимдердин нааразылыгы күчөгөнүнөн деле билсе болот. Алардын артынан догдурлар да ушундай эле талабын өкмөткө билдиришкен.
Тобокел саясат
Бул баяндамада региондогу электр энергиясындагы проблемалар жөнүндө да, маселен, Кыргызстан менен Тажикстанда, кышкысын электр жарыгы өчүрүлүп жатканы да, айтылыптыр. Ал боюнча аналитик эки өкмөттүн тең аракеттери азыр мыкты менеджментке эмес, "көрө жатарбыз, буюрганын көрөбүз да” деген эле принципке негизделген дейт.
Анын ишениминде, региондо негизги суу ресурсуна, гидро электро байлыкка ээ бул өлкөлөрдүн электр энергиясын өндүрүү объектилери фундаменталдык, толук жаңылоого муктаж. Бирок мамлекеттер өз алдынча энергетикадагы проблемаларды чече албасы айкын экенин буга чейин бир топ энергетиктер белгилешкен. Буга, бир чети, каражаттын жоктугу себеп болсо, дагы четинен, региондогу өлкөлөр Бирдиктүү Электр Түйүнүнө туташ, бири-биринен көз каранды. Андай экен, аймактагы беш мамлекет биригип иштешсе эмне үчүн болбосу?
"Эгерде Борбор Азиянын өкмөттөрү бирге иштешүүгө кудурети жетпесе, азыркыдан да начар кырдаалга туш болушат. Биз бул аймактагы айрым лидерлер бири-бири менен көп жылдардан бери жакшы тил табыша албай келатышканын билебиз. Тилекке каршы, андан региондун эли, жарандар зыян тартып жатышат. Региондогу өлкөлөр бирге иштегенге азыр мажбур. Андан башка жол жок. Бул азырынча реалдуу эмес, идеалдуу нерседей көрүнөт. Бирок регионду балээден сактап калчу жол жалгыз ушул болушу мүмкүн", - деди Эл аралык кризис тобунун Борбор Азия боюнча директору Пол Куин Жаж.
