1989-жылдын июнунда Бээжин шаарынын борбордук Тянанмэн аянтындагы студенттик митинг канга жуурулуп басылгандан кийин Батыш мамлекеттери Кытайга каршы бир топ чектөө жарыялаган жана алардын айрымдары эмгиче алып салына элек. 2005-жылдын 13-май күнү Өзбекстандын Анжиян шаарында дагы элдик козголоң чыгып, ал дагы кандуу басылгандан соң өзбек президенти Ислам Каримов дароо Бээжинге сапар менен барганы бир топ нерсени түшүндүрөт.
Бийликтин айтымында, Анжиянда бардыгы болуп 187 адам курман болгон жана алардын көпчүлүгү - козголоңду уюштурган жана ага катышкан террорчулар болчу. Өзбек оппозициясы жана өлкөнүн дагы, эл аралык дагы укук коргоочулардын айтымында болсо, өлгөндөрдүн саны андан бир нече эсе көп болгон жана алардын көпчүлүгү карапайым адамдар болчу. Ошондуктан Батыш мамлекеттери окуяны эл аралык дэңгээлде иликтеп чыгууну сунуштаган. Бирок Ташкен ага кескин түрдө каршы чыгып, козголоң сырттан уюштурулуп, чет өлкөлөрдөн алынган акчага даярдалган деп жарыялады.
Натыйжада Европа Биримдиги Өзбекстанга каршы бир топ чектөө жарыялады, өлкөнүн жогорку жетекчилиги азыр европалык мамлекеттерге эркин бара албайт. Алманияга дарыланууга келген ички иштер министри Закир Алматовко каршы укук коргоочулардын талабы менен немис прокуратурасы тергөө да баштаган жана министр Алманиядан шашылаш түрдө чыгып кетүүгө аргасыз болуп, кийин кызматынан да айрылды.
Өзбекстандык саясат таануучу Фархад Толиповдун айтымында болсо, Анжиян окуялары эл аралык деңгээлде иликтенгенде, эгер анын даярдалышына чет өлкөлүк мамлекеттер катышкан болсо, иликтөөдөн ал ачыкка чыкмак жана козголоңду АКШ же башка бытыш мамлекеттери уюштурганын Ташкен батыш тергөөчүлөрүнүн колу менен далилдеп алмак.
Бирок анткендин ордуна президент Ислам Каримов - анын саясатын сынга албаган Бээжин жана Маскөө менен жакындашууну чечти, Анжияндан үрккөн качкындарды кабыл алып, алардын көпчүлүгүн үчүнчү мамлекетке жиберген Кыргызстанды болсо - террорчулар анын аймагында даярдалган деп күнөөлөдү. Качкындардын Европага жөнөтүлүшүн талап кылган АКШнын Өзбекстандагы базасын болсо Ташкен өлкөдөн чыгарып кетүүнү талап кылды жана Вашингтон ага дароо макул болгондуктан, Өзбекстандын эл аралык чөйрөдөн обочолонгону ого бетер күчөдү.
Козголоңго тийешеси бар деп бир жүз элүүдөн ашык адам кармалды жана алар баары сот аркылуу күнөөлүү деп табылууда. Ансыз деле мурда оппозицияга күн көрсөтпөй келген өзбек режими Анжиян менен байланыштуу сын айткандарды гана куугунтуктабастан, калыс маалымат тараткан уюмдардын, мисал үчүн "Интерньюс" же "Азаттыктын" Өзбекстандагы кеңселерин жапты. Ошондуктан 2005-жылы Ташкендин эң негизги шеригине - өзү Батыш таасирин азайтып, жарандык коомдун аракеттерин чектөөгө умтулган Маскөө айланды жана өз ыктыяры менен мурда чыгып кеткен Биргелешкен коопсуздук келишим уюмуна Өзбекстан эми кайрадан кошулууга умтулууда.
"Биздин өлкөлөр ортосундагы мамилелер бүгүн мурда болуп көрбөгөндөй дэңгээлге чыгып жатат, мен аны толук түшүнүп турам жана өзбек эли дагы аны жакшы түшүнөт. Өзбекстан менен союздаш мамиле түзүү боюнча келишимге кол коюуга макул болгону менен Маскөө тарыхта болуп көрбөгөндөй кадамга барып жатат", - деп билдирди Каримов Маскөөдө.
Анткен менен айрым орусиялык жана батыш экперттеринин пикиринде, дүйнөлүк коомчулук тарабынан байталман мамлекетке айланган Өзбекстандын Орусияга мынчалык жакындаганы Маскөөгө кошумча баш оору да алып келиши мүмкүн.
Бийликтин айтымында, Анжиянда бардыгы болуп 187 адам курман болгон жана алардын көпчүлүгү - козголоңду уюштурган жана ага катышкан террорчулар болчу. Өзбек оппозициясы жана өлкөнүн дагы, эл аралык дагы укук коргоочулардын айтымында болсо, өлгөндөрдүн саны андан бир нече эсе көп болгон жана алардын көпчүлүгү карапайым адамдар болчу. Ошондуктан Батыш мамлекеттери окуяны эл аралык дэңгээлде иликтеп чыгууну сунуштаган. Бирок Ташкен ага кескин түрдө каршы чыгып, козголоң сырттан уюштурулуп, чет өлкөлөрдөн алынган акчага даярдалган деп жарыялады.
Натыйжада Европа Биримдиги Өзбекстанга каршы бир топ чектөө жарыялады, өлкөнүн жогорку жетекчилиги азыр европалык мамлекеттерге эркин бара албайт. Алманияга дарыланууга келген ички иштер министри Закир Алматовко каршы укук коргоочулардын талабы менен немис прокуратурасы тергөө да баштаган жана министр Алманиядан шашылаш түрдө чыгып кетүүгө аргасыз болуп, кийин кызматынан да айрылды.
Өзбекстандык саясат таануучу Фархад Толиповдун айтымында болсо, Анжиян окуялары эл аралык деңгээлде иликтенгенде, эгер анын даярдалышына чет өлкөлүк мамлекеттер катышкан болсо, иликтөөдөн ал ачыкка чыкмак жана козголоңду АКШ же башка бытыш мамлекеттери уюштурганын Ташкен батыш тергөөчүлөрүнүн колу менен далилдеп алмак.
Бирок анткендин ордуна президент Ислам Каримов - анын саясатын сынга албаган Бээжин жана Маскөө менен жакындашууну чечти, Анжияндан үрккөн качкындарды кабыл алып, алардын көпчүлүгүн үчүнчү мамлекетке жиберген Кыргызстанды болсо - террорчулар анын аймагында даярдалган деп күнөөлөдү. Качкындардын Европага жөнөтүлүшүн талап кылган АКШнын Өзбекстандагы базасын болсо Ташкен өлкөдөн чыгарып кетүүнү талап кылды жана Вашингтон ага дароо макул болгондуктан, Өзбекстандын эл аралык чөйрөдөн обочолонгону ого бетер күчөдү.
Козголоңго тийешеси бар деп бир жүз элүүдөн ашык адам кармалды жана алар баары сот аркылуу күнөөлүү деп табылууда. Ансыз деле мурда оппозицияга күн көрсөтпөй келген өзбек режими Анжиян менен байланыштуу сын айткандарды гана куугунтуктабастан, калыс маалымат тараткан уюмдардын, мисал үчүн "Интерньюс" же "Азаттыктын" Өзбекстандагы кеңселерин жапты. Ошондуктан 2005-жылы Ташкендин эң негизги шеригине - өзү Батыш таасирин азайтып, жарандык коомдун аракеттерин чектөөгө умтулган Маскөө айланды жана өз ыктыяры менен мурда чыгып кеткен Биргелешкен коопсуздук келишим уюмуна Өзбекстан эми кайрадан кошулууга умтулууда.
"Биздин өлкөлөр ортосундагы мамилелер бүгүн мурда болуп көрбөгөндөй дэңгээлге чыгып жатат, мен аны толук түшүнүп турам жана өзбек эли дагы аны жакшы түшүнөт. Өзбекстан менен союздаш мамиле түзүү боюнча келишимге кол коюуга макул болгону менен Маскөө тарыхта болуп көрбөгөндөй кадамга барып жатат", - деп билдирди Каримов Маскөөдө.
Анткен менен айрым орусиялык жана батыш экперттеринин пикиринде, дүйнөлүк коомчулук тарабынан байталман мамлекетке айланган Өзбекстандын Орусияга мынчалык жакындаганы Маскөөгө кошумча баш оору да алып келиши мүмкүн.
