Линктер

ЧУКУЛ КАБАР!
19-Март, 2024-жыл, шейшемби, Бишкек убактысы 19:58

Тойго корогон кайран өмүр


Иллюстрациялык сүрөт.
Иллюстрациялык сүрөт.

Бул дүйнөдө кыргыздын бир эле жан досу бар. Ал - Комуз.

Ыйлаган үнүн, айткан арызын күү менен чертип, ичибиздеги бугубузду ошол аркылуу чыгарып, депрессиядан кутулабыз. Азыркы сыртта жүргөн мигранттарга Током баштап мурас калтырып кеткен алптардын «Сары барпы» күүсү туура келет.

«Күндө туусам күндө жок, күндө жылан жеп коёт, айда туусам айда жок, айда жылан жеп коёт» дегендей, күндө тапкан күнүмдүктү, айда тапкан айлыкты айылдагы аш-тойлорго чачып жаштыктын жыргалын көрбөй, көр тириликтин айынан аргасыз мусапыр болуп жүрөбүз.

Жакында коңшу Өзбекстандан куш кабар келди. Аш-тойлорго болгон чыгымдар кескин түрдө азайтылыптыр. Өз элин ойлогон өзбек аткаминерлердин бул кадамын бул өлкөнүн мигранттары жакшы кабыл алышты. Ансыз деле сарамжалдуулук, үнөмдүүлүк боюнча алдына ат салдырбаган өзбек элинин мындай кадамы биздин жетекчилерге сабак болчудай эмес. Демилгени эл жер-жерлерде өз колуна алып, айрым айыл-кыштактарда «аш-тойлорго кеткен чыгымдар азайтылсын» деп тургундар өздөрү көтөрүп чыгышса, ага каршы чыкандар да четтен табылат.

Демейде, аш-тойлордун орду кыргыз тарыхында кандай болгон? Бардык тарыхчылар «кыргыздын кыргыз болуп сакталып калышына бул мааракелердин ролу чоң болгон» деп жооп беришет. Көчмөндөргө таандык бардык салт-санаалар, ырым-жырымдар, өнөрлөр, спорттук иш-чаралар дал ушул аш-тойлордо өткөрүлүп, башка чоң элдердин ассимиляциясынан сактап калган фактор экени талашсыз.

Андан бери эчендеген суулар акты. Кыргыз эли (памирлик туугандардан башкасы) отурукташты. Коммунизм курабыз деп убакытты текке кетирдик, эми демократияны орнотууга аракеттер болуп жатат. Аттан түшсөк да ээрден түшпөй, байыркы бабалардын берешендигин көрсөтүүгө аракеттер күч. Мисалы, аравандык жигит Чоң-Алайга куда түшүп барса калыңына төрт түлүк мал сурашат. Төрт чарчы жери бар жигитте кайдагы төрт түлүк мал? Иттин өлүгү так ушул жерде көмүлгөн. Мындай иш-чараларга албетте, чоң суммадагы акча керек. Колунда малы барлар аргасыз коррупцияга барат, карапайым калк өжөрлөнө, керек болсо чоң үстөгү менен насыя алып, үйлөнүү үлпөт тойлору өтүп жатат. Эми жүк жалаң эле үйлөнгөн жаш жубайларга таандык болсо кана? Жакын тууган, дос-жоролорду да «кошумча» деген ат менен сазга батырып жатат. Азыркы аш-тойлор коррупция менен миграциянын гүлдөшүнө катализатор деп даана айта алам.

Кудайым тойго жеткирсин. Жакшылыктын душманы эмесмин. Бирок азыркы жомоктогудай, жайыл дасторкон жайган, ЗАГС машинелердин бир учу Ошто болсо, экинчи учу Кара-Сууда болгон, ашыкча ысырапка гана каршымын. Бала чакта айылдагы байкелердин тойлору эсимде. Үйдөгү короонун бурчуна килемге эки жаштын атын жазып, айылдын баарын чакырышчу. Эч кандай эстрада жылдыздарысыз эле, айылдын таланттуу ырчылары коштоп, аксакалдар бата берип бүтүрүшчү.

Эмне себептен биздин бийлик Өзбекстандагыдай кылып чектөө киргизбей жатат деген суроого жооп деле бар. Анткени айрым аткаминерлер аш-той жана майрам өткөрүп, бир кыйла капчыгын дөмпөйтүп жатканы баарыбызга маалым. Жаңы Жылда кебетеси келишкен Сузактагы балаты соцтармактарда хайп болду. Ага канча акча кеткенин бир кудай, анан Сузак администрациясы эле билет.

Бул бир кичинекей балаты экен. Миллиондогон долларга баалаган аш-тойлорубуз болду. Көчмөндөр оюндары, Оштун 3000, Манастын 1000, Кыргыз мамлекеттүүлүгүн 2200 жылдыктары, ар бир кокту-колоттон чыккан баатырлардын аштары өттү. Дагы далайын өткөрмөкчүбүз. Кыргызстанда иштен көрө майрамдар көп. Ар бир аш-тойго жогору жактан келген чоңдордун «көзүнө көрүнүп коелу» деп ылдыйкылары көз көрсөтүп турушат. Тыйынды тыйынга өлчөп өткөрсөк жакшы, мындай жакшылыктардын бухгалтериясы коомго ачык болсо кана? Баарын текшерсек коррупциялык иштер толтура. Жетекчилер 100 сомдук буюмду 1000 сом кылып көрсөткөнү кыргыздын «күрүчтүн шылтоосу менен күрмөк суу ичет» деген макалын эске салат.

Кыргыз кызык элбиз. Кытайдын бир жолу колдонула турган көк устарасын он жолу колдонобуз. Шампунь түгөнсө ага суу кошуп, көбүртүп, аягына чейин чыгарабыз. Чоң атабыздан калган «Москвичти» улам устага алып барып оңдотуп минебиз. Негизи үнөмдөгөндү жакшы билебиз да, неге ушундай аш-тойлордо кашыктап топтогонду чөмүчтөп чачабыз?? Эмне үчүн ошол акчаны илим-билим алууга коротпойбуз? Жок дегенде өзбек туугандардай бир өнөр үйрөнүп албайбызбы? Америкалыктар 3D принтер менен адамдын боорун жасап жатса, корейлер 56 секундада бирден «Хюндай» үлгүсүндөгү автомашина чыгарып жатышат. Биз дале болсо мандаш токунуп алып эт жегенден башканы билбей турган замандабыз.

Тойлор сөзсүз керек. Башка элдердин тойлоруна барып жүрөбүз. Өтө сарамжалдуу жана үнөмдүү. Бизде болсо керек эмес жоруктар аябай көп. Кытайдан чыккан жасалма калпактар менен көйнөктөр тоймо-той кыдырып, саргайып да кетет. Пайгамбар жашына барып калган чоң ата, чоң апалардын рок-н-роллго бийге түшкөн обу жок кылыктары «YouTube» аркылуу тарап, бүт улутту уят кылып бүттү. Эл жакшылары ушунун баарын эске алып, аш-тойлорду бир нукка сала турган учур бышып калды.

Максат Халилов

Эскертүү!

«Азаттыктын» материалдарына пикир калтырууда төмөнкү эрежелерди так сактоону өтүнөбүз: кайсы бир саясий партияга, топко үгүттөгөн, же каралаган, бир нече жолу кайталап жиберилген, адамдын беделине шек келтирген, келекелеген, кордогон, коркутуп-үркүткөн, басмырлаган жана жек көрүүнү козуткан пикирлер жарыяланбайт. Эрежени сактабай жазылган пикирлер сайтка чыкпайт. Модератор пикирлерди жарыялоо же андан баш тартуу укугун өзүнө калтырат.​

XS
SM
MD
LG