Бири "Халкты билесиңби сен? Ана, ошол күчтүү да" деп мурдун тартса, экинчиси: "И-кии, аныңдычы ээ, Бетмэнчи, ээ, жеңип коет" деп өзүнүкүн бербей келатты. Алардын бул айтышын артта угуп келе жатканымды этибар алышпады. Оюмда суроосуна кошо жооп издеп атканымды такыр эле байкашкан жок...
Аа, иничектер, баласыңар да. Бул дүйнөдө "кыргыз эгосу" деген теңдешкис күч бар. Анын жанында ошол Халкың да, Бетмэниң да түккө арзыбай калат эй!..
Кыргыз өзүм дегенде өң-алеттен кетери белгилүү. Бирок “белгилүү” деп жүрө берсек, жакында бир балээни көрчүдөйбүз. Соңку кабарлар мени кооптондура баштады. “Эсиң барда этегиңди жап” дейт эле, мындайда аталар...
Кыргыздын эгосу эми кадыресе чоң тармактарга таасирин тийгизе баштады. Китеп текчени ачсам, бүт эле өзүн мактап жазган аты жок авторлор. "Укмуш китеп жазам" дейт да, отуруп алып, тээ балалык чагында тоо башынан гүл тергенинен тартып баарын баяндап жазат. Жарымын үй-бүлөлүк альбомдогу сүрөттөр менен толтурат, атаңгөрү. Жок, жазыңыз, эч ким каршы эмес. Бирок ошол “шедевриңизди” жаратуудан мурун куру дымагыңызды бир аз басып, сөз болуп аткан эгоңузду тизгиндеп, күзгү алдына келип “Мен киммин?” деп алсаңыз сонун болот эле. Китепти го жазаарын сиз жазат экенсиз, уялганы мага калып атпайбы. Андан да коркунучтуусу - коомдун китепке болгон көз карашы, окурмандын табити бузулууда.
Биографиялык китеп качан жазылат? Ал 70 жылдык юбилейге же 5 аңгеме жарык көргөндөн кийин жазылбайт. Өмүрү өрнөк инсандын басып өткөн жолу башкаларга үлгү боло алган учурда жазылат. Анан да, башка бирөө тарабынан жазылышы зарыл. Мисалдарга орун берели. Уолтер Айзексон аттуу мыкты биографиялык эмгектердин автору (Эйнштейн, Черчилл сыяктуу дөө-шаалардын өмүр таржымалын жазган) Стив Жобстун сунушу менен ал жөнүндө китеп жазмакчы болот. Бирок Стив Уолтерди “Бул сенин китебиң, мен аны окубайм дагы” деп таң калтырат. Же өзүбүздүн эле Мукай Элебаевдин “Узак жолун”, Кеңеш Жусуповдун “Сапар китебин”, Аалы Токомбаевдин “Мезгил учатын”, Самсак Станалиевдин “Жылдын эң узак күнү”, “Касым Тыныстанов. Чагылгандын көз жашы” чыгармаларын же Көчкөн Сактановдун “Маркумдар үнүн” айталы. Ашыкча сөздүн кереги жок го, салыштырып, таразалап аларсыз.
Тирүүлөй эстелик орноткондор
Кыргыздын эгосу китеп жазуунун кадырын кетирип бүтүп, дагы бир тармакты булгап отурат. “Арабызда Орозкулдар жүрөт” деген сөздү кыйыр мааниде кабыл алып, орой адамдарды ошол ат менен мүнөздөчү элек. Эми аны түз мааниде да колдонууга мүмкүн болуп отурат. Айтайын дегеним, эгосун башкара албай бараткан дагы бирөөлөр өздөрүнө айкел орнотуп алышыптыр. Адатта кыргыздар көзү өтүп кеткен кадырлуу адамдарынын элесин кийинки урпак унутпашы үчүн анын эстелигин орнотушкан. Таң калыштуу эч нерсе жок. Эго деген ушундай, сени тирүүлөй өлүк кылат.
Кыргыздын өзүмчүлдүгү улуттук биримдикке доо кетире баштады. Аймактар, уруулар өз ара баш кошуп, ынтымак ураанын чакырып атышат. Акмакчылык! Жоон топтун эгосу жердешчиликке алып келди. Жердешчилик эмнеге алып келер болду экен?..
Эми мындай пикир да. Ушул өзүмчүлдүктү, алдым-жуттум жашоону жыйыштырсак. Ошончо эле китеп жазып, тарыхта калгыңыз келип атса, биздин не бир керемет авторлордун эмгектери нечен жылдан бери жаңыланып басылып чыга элек. Мына ошолорду колго алсаңыз кандай болмок? Мисалга “Сынган кылычты” же жогоруда айтылган “Маркумдар үнүн”, “Сапар китепти” жаңы мукабада, көп нускада кайра басып чыгарууга салым кошсоңуз, китебин чыгара албай жүргөн мыкты акын-жазуучуларга демөөрчүлүк кылсаңыз неге болбосун? Ошончолук эле айкел тургузгуңуз келип, эстелик менен ооруп, атак-даңкка мас болгуңуз келип атса, баш калаабыздагы каракталган “Эл куту” монументин калыбына келтирүүнү неге колго албайсыз? Кыргыз айкелчилерин неге колдобойсуз? Ошончолук эле бириккиңер келип, ынтымакты көксөп атыпсыңар, неге жамы кыргызды биримдикке үндөбөйсүңөр? Неге шартыңар, каражатыңар бар да, кечиргиле, акылыңар өксүк? Неге?..
Ии, иничектер, көрдүңөрбү, силердин Халкыңар менен Бетмэниңердин оюна бул укмуштар эгерим келбе-ейт...
Нурболот Азаматов
