Бишкектеги айрым тойканалар аш-тойлорду карызга өткөрүүгө даяр.
Күркүрөгөн күз келип, кыргызстандыктардын көбү той-аш менен алек. Баары эле колундагы чакыруу баракчасын көрсөтүп, “баланчанын тою түкүнчө ресторанда өтөт экен” деп чамынган кишилер....
Кыргызстанда буга чейин той-аш өткөрүү үчүн банктан насыя алып келишкен болсо, эми айрым кафе-ресторандар карызга өткөрө баштады. Маселен, тойканалардын "атасы" аталган “Дасмия” былтыртан бери кардарлар үчүн карызга той өткөрүү мүмкүнчүлүгүн сунуштап келет.
"Той бергендин эмнеси жаман?" деген "Дасмиянын" кожоюну Турусбек Мамашов үзүкчүлүк болгон жаз айларында той-аштар карызга өтөрүн мындайча ачыктады:
- Бизге ар кандай адамдар келет. Айрымдар азыр акчам жок, бирок "душман көзүнө" шашылыш той же аш өткөрүш керек дешет. Биз алардын шартын карап, келишим түзөбүз. Эми бул бизге да, аларга да ыңгайлуу. Анткени биз да бекер отурбашыбыз керек. “Мертвый сезондо” киши келбей калат. Азыр тойдун маалы болуп, баары эле акчасына өткөрүп жатышат. Ал эми карызга өткөргөндө келишимге жараша эки ай болобу, же жарым жыл болобу бөлүп-бөлүп отуруп кутулушат. Ишкердик деген кардардын талабына ыңгайлашуусу керек. Карызга той өткөргөндөргө үстөк пайыз кошулбайт.
"Дасмияда" былтыр май айында 4-5 той карызга өткөн. Мамашовдун айтымында, маркумдарга куран окутуу, жылдык өткөрүү сыяктуу диний жөрөлгөлөр да карызга өткөрүлгөн учурлар болот. Карызга той өткөргөн адамдарды кепке тартуу аракетибизден майнап чыккан жок.
Турусбек Мамашов өкмөттүн ысырапкордукту азайтуу аракетинен майнап чыкпайт деген пикирде. Анын ишениминде, тойду колунда бар адам гана өткөрөт:
- Той өткөрүү ар бир адамдын өз эрки. Колунда бар үчүн өткөрүп жатышат да. Ар ким өз акчасын кайда короторун өзү билет. Бирөөнүн акчасына кийлигишпөө керек. Той бул элдин жашоосунун көрсөткүчү. Көп өтүп жатса, демек элдин турмушу оңолду. Бирок өлүм-житимдердеги чыгымдарды азайтса болот.
Деген менен аш-тойлорду насыяга өткөргөндөрдү сындагандар коомчулукта басымдуу. Алардын бири, экономика маселелери боюнча эксперт Искендер Шаршеев той-аштардагы чыгымдарды мындайча тизмектеди:
- Бир үй-бүлө жыл сайын 200-300 долларды аш-тойлорго кошумча катары берет. Бизде негизи жамандык-жакшылык болуп отуруп, 12-13 аш-той бар экен. Керек болсо айылдарда насыя алып, аш-той өткөрүп жатышат. Тойдун акчасын келгендер жабат деп коюшат. Бирок коноктор тойго кеткен чыгымдардын 40 пайызын гана толтурат. Калган 60 пайыз акча той ээсинин жанынан чыгат. Биздикилер 5 жыл тытынып иштеп, бир той өткөрүшөт.
Үнөмдүү үлпөт
Арабызда той-аштарды өткөрүүнүн үнөмдүү жолдорун сунуштагандар да жок эмес. Алардын бири - Бишкек тургуну Нуршат. Ал үйлөнүү үлпөтүн 20 адамдын гана кучагында өткөрүп, болгону миң долларга жакын акча сарптаган. Той кымбат баалуу ресторанда эмес, табият койнунда эле өткөн. Нуршат үнөмдүү үлпөт өткөрүү жол-жобосун мындайча түшүндүрдү.
- Мен 2 жыл мурда үйлөнгөм. Үйлөнүү үлпөтүнө ГАЗ 53 үлгүсүндөгү жүк ташуучу унаа менен чыктык. Кыздар-балдардын баары тартынбай эле отурушту. Алыс барбай Чоң Кеминге барып, шашлык бышырып жедик, ойноп-күлдүк. Болгону бир козу союлду. Менин тоюма бардык чыгымдарды кошкондо миң доллардай акча кетти. Жакындарыбызга бутубузга туруп алгандан кийин чакырабыз деп түшүндүрдүк. Тойду сөзсүз эле ресторанда өткөрүш керек дегенге кошулбайм.
Расмий маалыматтарга таянсак, кыргызстандыктар той-аш өткөрүү үчүн жыл сайын 2 млрд. доллардан ашык акча жумшайт.
"Датка" подстанциясы, Жалал-Абад облусу, 3-июль, 2013.
Кышында жарык өчпөйбү?
Кыргызстанда сууктун түшүшү менен кышка даярдык маселеси көтөрүлө баштады. Энергетика жана өнөр жай министри даярдык толук көрүлгөнүн айтып, бирок министрлик 50 млн. доллар насыяга муктаж экенин жашырган жок.
Энергетика жана өнөр жай министри Осмонбек Артыкбаевдин “Азаттыкка” билдирүүсүнө караганда, кышка даярдык толугу менен жүргүзүлдү:
- Кышка толук кандуу даярбыз. Отун-суу, көмүр, газ, ремонт иштерин баарын бүтүрүп, даярдап койдук. Жылуулукту да бере баштадык.
Бирок 29-октябрда Жогорку Кеңеште министр Артыкбаев кышка даярдыктын алкагында 30 млн. доллар коммерциялык насыя жана Орусиянын 400 миллионунан 20 млн. доллар алууга аргасыз болуп жатканын билдирген эле. Артыкбаевдин айтымында, Каржы министрлиги энергетика тармагына 300 млн. сом жардам бериш керек болчу. Бирок ал кечигип жатканына байланыштуу насыя маселеси көтөрүлүүдө.
Ал эми Орусиянын 400 миллиону жөнүндө Артыкбаев буларды айтты:
- 400 млн. деген ал мурунку гранттардын негизинде айтылган сөз. Анын кышка даярдыкка тиешеси жок. Ал башка нерсе. Ал мурунтан айтылып келаткан нерсе.
Артыкбаев ошондой эле бул акчанын ГЭСтерге бөлүнө турган насыя менен да байланышы жок экенин кошумчалады.
Бирок коомчулукта 400 млн. доллар боюнча суроолор кала берүүдө. Энергетика маселелери боюнча эксперт Расул Үмбеталиевдин пикиринде, сөз мына ошол Орусиянын ГЭСтерге бөлө турган насыясы жөнүндө гана болушу мүмкүн:
- Менин оюм боюнча, Жогорку Нарын ГЭСтерин курууга Орусия акча бөлүшү мүмкүн. Андан башка жерден 400 млн. келбейт. Ошол болушу мүмкүн. Башка акча жок. Орусия менен келишим түзүлгөн эмес.
Токтогул суу сактагычында суунун аздыгына байланыштуу быйыл Казакстанга электр энергиясы аз экспорттолду. Бирок баасы жогору коюлду, дейт министр Артыкбаев.
Электр станциялар акционердик коомунун жетекчисинин кеңешчиси Алексей Зырянов экспорттун көлөмү тууралуу буларды маалымдады:
- 500 млн. килловатт саат экспорттолот деп каралып жаткан эле. Казакстан тарап 374 млн. килловатт саат гана алды. Мына ошону менен бүттү. Мындан башка экспорт да болбойт.
Зыряновдун маалыматы боюнча, бүгүнкү күнү Бишкек жылуулук борборунда 300 миң тонна көмүр бар. Бул жетиштүү. Андан сырткары март айына чейин көмүр келе берет. Анткени тендерлер өткөрүлүп, көмүр алып келүүчүлөр аныкталган.
Айта кетүүчү нерсе, 31-октябрда Бишкекте Кыргызстандын энергетика тармагын реформалоого арналган эл аралык конференция ачылат. Анда Кыргызстан энергетикасындагы проблемалар менен катар андагы реформалардын жүрүшү, ийгиликтери да талкууланат.
