Экономика

Бир топ талаш-тартыштардан, кайым айтышуулардан соң Жогорку Кеңеш 23-октябрдагы жыйынында Кумтөр боюнча келишимдерден бир тараптуу чыгууну өкмөткө тапшырды. Бул чечим деле оңой-олтоң болгон жок. Добуш берүү эртеңкиге калып кала жаздады.

Ошентип “Ата-Журт” фракциясы жана башка айрым депутаттардын мындай сунушуна 82 депутат добуш берди. Токтомго ылайык, парламент Кыргызстан «Центерра Голд» компаниясы менен 2003-жылы жана 2009-жылы кабыл алган келишимди бир тараптуу жокко чыгарууну кыргыз өкмөтүнө тапшырды.

"Атажуртчу" депутат Акматбек Келдибеков Кумтөр боюнча келишимдерден бир тараптуу чыкмайын үлүштү көбөйтүү боюнча сүйлөшүүлөрдөн майнап чыкпай турганын белгиледи:

- Өкмөт бир тараптуу Кумтөр келишимдеринин бардыгынан бир тараптуу чыгып, ишин баштасын.

Бирок парламенттин бул токтому коомчулукта дароо эле түшүнбөстүктөрдү пайда кылды. Токтомдун маанисин "Ата Мекен" фракциясынын лидери, депутат Өмүрбек Текебаевдин "Азаттыкка" чечмелеп, өкмөт «Центерра Голд» компаниясы менен 67,7% боюнча сүйлөшүүлөрдү жүргүзө башташы зарылдыгын, ошону менен катар 23-декабрга чейин Кумтөр боюнча келишимдерден бир тараптуу чыгуу боюнча демилгени Жогорку Кеңешке алып келиши керектигин белгиледи.

Анткен менен парламентте өкмөт башчы Жантөрө Сатыбалдиев 67,7% пайызга жетүү мүмкүн эмес экенин айтып чыкты:

- Бул жерде көбүрөөк популисттик чакырыктар болду. Ар бириңердин айтканыңарды уктук. 67% - бул реалдуу эмес, популисттик. Калганын тарых өзү тактайт, ким туура айтканын.

Жогорку Кеңештин Кумтөр боюнча келишимдерден бир тараптуу баш тартуу тапшырмасына Сатыбалдиев пикирин билдирген жок. Тек гана өкмөт бул боюнча жыйын өткөрүп, бир чечим кабыл аларын айтты.

Депутат Өмүрбек Текебаев өкмөт башчынын дароо 67,7% жете албайбыз, мүмкүн эмес деп айтканын сынга алды:

- 50+1 боло берет, көзөмөл пакетке жеттик деп ортодон бузукулук кылбашыбыз керек. Биз тарыхый адилеттүүлүктү калыбына келтиришибиз керек. Анан өкмөт башчы бул жерде ушунтип айта берсе биз кабыл алып берген чечимдерди да аткарбайт, саботаж кылат. Жок дегенде унчукпай турбай, кайра-кайра эле андан ашпайт деп айтып жатат. Ошентсе да чечимди кабыл ала берели, эгер аткарбайм десе анда өкмөттүн тагдырын да карап көрүшүбүз керек.

Мындан сырткары парламент өкмөткө Кумтөр кенин жер алдындагы ыкма менен иштетүү долбоорун кароо, мөңгүлөрдү сактоо үчүн мониторинг жүргүзүү боюнча борбор түзүп, аны каржылоо жана экологиялык, тоо-техникалык, юридикалык, экономикалык экспертиза жүргүзгөн эл аралык эксперттердин корутундусун Жогорку Кеңешке берүү сунуштарын берди.

Өкмөт сунуштаган меморандумга ылайык, «Центерра Голд» менен биргеликте 50 пайыздык үлүшкө ээ болгон биргелешкен ишкана түзүү каралган болчу. Депутаттар бул меморандумду Кыргызстандын кызыкчылыгына жооп бербейт деген жүйөө менен четке кагышты.

Буга чейин "Центерра Голддун" президенти Ян Аткинсон эгер парламент өкмөт сунуштаган меморандумду колдобосо, анда келишимди үзүүгө туура келээрин, мындай шартта “Центерра Голд” өз акционерлеринин кызыкчылыгын коргоо үчүн эл аралык арбитражга кайрылаарын "Азаттыкка" билдирген.

- Жогорку Кеңештин жыйынына кандай жаңы сунуштарды даярдадыңыздар?

- Биз кыргыз өкмөт башчы менен жолугуп, “Кыргызалтын” ишканасы жана атайын жумушчу топ менен көп иштерди аткарууга жетиштик. Биргелешкен ишкана түзүү, анда 50-50% үлүшкө ээ болуунун шарттарын талкууладык.

Бул жерде баса белгилей кетчү нерсе – “Центерра Голд” эл аралык биржалар менен кызматташкан акционердик компания болуп саналат. Эл аралык акционердик компанияга атайын талаптар, анын ичинде рыноктун талаптары, мыйзам нормалары, Канаданын укуктук шарттары жүктөлөт. Ошол нормаларда акционердик компаниянын иштөө шарттары аныкталат. Мына ошол шарттарга ылайык, “Центерранын” үлүшүн 50% төмөн коюуга болбойт. Ошондой эле биздин акциялардын ээлери да бул көрсөткүчтү жактырышы керек. Андыктан кыргыз тарап да муну түшүнүп, укуктук алкакта чечим кабыл алат деген ишеним бар.

Бардык чечимдер укуктук нормалардын чегинде гана болушу керек, эгер сотко жетсек да, кабыл алынган чечимдерди сот жактыргандай болуусу абзел.

Кыскасын айтсак, 50-50% көрсөткүч бардык тараптарды: Кыргыз Республикасын, “Кыргызалтынды”, кыргыз өкмөтүн канааттандырган сунуш болуп турат. Ошондой эле “Кумтөр” ишканасы иштеп, пайда алып келсин деген мамлекеттин мүдөөсүн да орундатат. Ушул жол аркылуу кыргыз тарап биргелешкен ишканада көбүрөөк үлүшкө жана кенди көзөмөлдөөгө таасир эте алаары мамлекеттик комиссиянын отчетунда да белгиленген.

- Кыргыз Республикасы бул сунушту жактырат деп айтып жатканыңыз эртерээк кылбайбы? Чечимди Жогорку Кеңеш кабыл алат. Эгер парламент меморандумду жактырбай койсо кандай болот?

- 23-октябрда Кыргызстандын премьер-министри парламентке барып сүйлөп, бул жаатта эмне иштер аткарылганын айтып берет. Бул парламентте канчалык колдоо табаарын аярлап күтө туралы.

Бул сунушталган вариант “Кыргызалтын”, Кыргыз Республикасы үчүн да кызыктуу экенин дагы кайталайм. Эң башкысы кыргыз парламентарийлери алдыда кенди иштетүү боюнча кандай сунуш айтаарын, ой-пикирин билели. Эгер парламент меморандумду жактырбай койгонун элестетип көрсөк, анда денонсация маселеси жаралат. Мындай кезде “Центерра” өз акционерлеринин кызыкчылыгын коргоого мажбур болот. Биз премьер-министр өзүнө алган милдетти мыкты аткарып, оң натыйжа алып келет деген маанайда турабыз. Ал эми эл өкүлдөрү болсо сунушталган конструкция Кыргыз Республикасына, кыргыз элине жакшылык алып келээрин түшүнөт деп турабыз.

"Кен Кыргызстанга иштейт"

- Премьер-министр буга чейин парламенттин жыйынына барып, депутаттардын катуу чабуулуна кабылган. Бул ирет жаңы сунуштар депутаттардын колдоосуна ээ болот деп эмнеге таянып ишенимдүү айтып жатасыз?

- Албетте биздин ортобузда узак, ал тургай кыйла татаал сүйлөшүүлөр болду. Анын натыйжасында бардык тараптарды канааттандыра турган чечимдердин меморандуму кабыл алынды. Баса белгилей кетчү нерсе: эки тараптын үлүшү бирдей болгон биргелешкен ишкана түзүүнү макулдаштык. “Кыргызалтын” мамлекеттик ишкана катары директорлор кеңешинде теңме-тең өкүлдөрү болуп, ага жетекчилик кылат.

​Мындан тышкары компанияда 2700 кызматкер туруктуу негизде эмгектенет, ага кошумча бир миңдей адам келишимдик негизде иштейт. Алардын 96% Кыргызстандын жарандары, алардын алган акчасы өлкөнүн ичинде калат. Андан сырткары компания жылына 68-78 миллион долларга жергиликтүү продукция сатып алат. Кыргызстандын премьер-министри, “Кыргызалтын”, кеңешчилер Кумтөрдүн жаңы шартта иштеши өлкөгө кандай пайда алып келээрин түшүндүрүүгө талыкпай аракеттеништи.

- “Центерра Голд” кирешенин 80% Кумтөрдөн алаары айтылууда. Эгер Кыргызстан келишимди токтотсо, анда сиздердин компанияда эмне күтүлөт?

- Сөздүн туурасын айтсак, “Центерра” эл аралык биржада көп каражат жана пайда табууну көздөгөн акционердик компания. 2004-жылы “Центерра” Кумтөргө келгенде, кен казуу дээрлик соңуна чыгып, 2009-жылы иш аяктаары күтүлүп турган. Компания адистерди, эксперттерди жана инвестиция тартуу боюнча бир топ иштерди аткаруу менен кен казууну 2026-жылга чейин узартты.

2004-жылдан бери “Центерра” Кумтөргө бир миллиарддан ашуун инвестиция салды. Биз геологиялык иликтөө иштери, жабдык-техникаларды алмаштыруу, алардын сапатын жакшыртуу аркылуу кенди кеңейттик. Өзүңүз белгилегендей, Кумтөр биздин чоң долбоор, андан сырткары Монголияда эки долбоорубуз жана Түркияда да бар.

- “Центерра” Кумтөрдөн кандай пайда табат? Монголиядагы Боро менен Гацуурт кендери Кумтөргө салыштырмалуу өтө эле чакан кендер экени белгилүү.

- Албетте Кумтөр дүйнөлүк запасы бар кендерге кирет. Кен көп жылдык, андыктан пайдасы да арбын, түшкөн каражатты Кыргызстандагы жана Азиянын башка өлкөлөрүндөгү кендерге кайра инвестиция кылууга мүмкүнчүлүк берет. “Центерра Голд” Азия континентинде долбоорлорду ишке ашырууга өтө кызыкдар.

"Коррупцияга аралашкан эмеспиз"

- “Центерра Голд” сыяктуу мамлекет аралык компаниялар корпоративдик жоопкерчилик, ачык жана таза ишкердик жүргүзүү боюнча этикалык нормаларды сактоосу керек. Кыргызстандын мурдагы эки башкаруучу режими менен тыгыз кызматташып, эки жолу келишимге кол койдуңуздар. Учурда болсо ал келишимдерге жетишүүдө коррупциялык механизмдер колдонулган деген айыптоолор күч. Компаниянын жетекчиси катары буга кандай жооп бересиз?

- Ооба, 2003-2004-жылдагы келишимге кол коюуда, балким 2009-жылкы келишимде коррупциялык жолдор менен маселе чечилген деген аңыз кептер, айыптоолор айтылып жүрөт. Бирок муну далилдеген, тастыктаган эч кандай документтер сотко берилген эмес. Муну баса белгилеп койолу. Андыктан бул жөн гана чайкоочулуктай таасир калтырат. Эгерде сотто андай факттар далилденип, тастыкталса гана коррупция болгон деп айтууга болот.

“Центерра Голддун” коррупцияга каршы, этикалык нормаларды сактоо, ишкердик жүргүзүү боюнча катаал саясаты, эрежелери бар. Андан сырткары канадалык компания катары Канаданын мыйзамдарына баш ийебиз. Ал мыйзамдар коррупциялык системалар иштеген башка өлкөлөргө инвестиция салган канадалык компанияларга катуу талаптарды койот.

Биз эч кандай коррупциялык иштерге аралашкан эмеспиз жана андай ишке барбайбыз. Эгер кимдир бирөөдө биздин коррупциялык иштерге тиешебиз бардыгы тууралуу документтери болсо, биз Кыргыз Республикасынын мыйзамдарына ылайык жооп берүүгө, андай маселени чечүүгө даярбыз.

- Ушул айда Черногорияда өткөн ЕККУнун Парламенттер ассамблеясынын жыйынында депутат Өмүрбек Текебаев “21 жылдан бери канадалык инвестор Кыргызстандын мурдагы коррупциялашкан бийликтери менен тил табышып алып, мамлекетке чоң зыян келтирди” деп айыптады. Мындай кескин сындын эл аралык трибунадан айтылып жатканы “Центерра Голддун” беделин түшүрбөйбү?

- Биздин компания Кыргызстандын жана Канаданын мыйзамдарына баш ийип, иш жүргүзөөрүн дагы кайталайм. Кандайдыр бир коррупциялык иштер боюнча кимдир бирөөдөн эч кандай факт түшкөн эмес.

- Эгер Жогорку Кеңеш Кумтөр келишимин жокко чыгарса, “Центерра Голддун” кийинки кадамдары кандай болот?

- Эгер кандайдыр бир себептерден улам парламент денонсация боюнча чечим кабыл алса, анда “Центерра Голд” 2009-жылкы келишимдин шарттарына ылайык кадамдарды жасайт. Биздин инвесторлордун кызыкчылыгын коргоо үчүн арбитраждык сотко кайрылабыз. Кыргыз парламентарийлери, бийлиги сунушталган меморандум эки тарапка тең пайда алып келүүнү көздөөрүн түшүнөт деп үмүттөнөм.

- Азыр сиздердин таразанын ташында 50-50% үлүшкө жетишүү же Кумтөр долбоорун жоготуу турабы? 50% бул жеткен чекпи?

- Мындай долбоорлордо акционердик компаниянын үлүшү 50% кем болбошу керек деген рыноктун талабы бар. Андыктан биздин үлүш мындан төмөн болсо, биздин инвесторлор аны колдобойт. Соттук териштирүү башталса дагы биз адилетсиз келишим түзгөнүбүздү далилдейт.