Баткен облусунун губернатору Мамат Айбалаевден 6-январда алынган маалыматка караганда, тажик тарап өздөрүнө тиешелүү Жекөрүк (Жакөрүк) жана Сурк чек ара бекеттерин 5-январь күнү алып салды. Ага жооп иретинде Кыргызстан тарап да Ворух анклавынын оозундагы Актерек жана Ворух-Исфара жолундагы Көктерек бекеттерин да алып салды. «Тажик коңшулар да болду эми алалы деп макул болушту. Эки күнгө созулган сүйлөшүүлөрдүн жыйынтыгында алар да макул болуп, биз да макул болуп, чек ара бекеттерин таптаза кылып алып салдык. Эми 150 миңден ашуун адам – Лейлек районундагы, Сүлүктү шаарындагы жана Баткен районунун Самаркандек, Актатыр, Аксай айыл өкмөттөрүндө жашаган элибиз эч кандай тоскоолдуксуз ары-бери эркин каттап калышты», – деп билдирди М. Айбалаев.
Айтып кое турган нерсе, 3-январь күнү аталган чек ара бекеттеринин айынан эки эл ортосундагы мамиле курчуп кеткен болчу. Жаңыдан орнотула баштаган Кыргызстандын Көктерек бажы бекетиндеги вагонетканы ал күнү Тажикстандын 300 чакты тургуну аңтарып салган эле. Бул окуядан эки-үч саат өтпөй эле Баткендин Көкташ, Ортобоз жана Актатыр айылдарынан чогулган 200дөй киши Тажикстандын Жекөрүк бажы бекетин ушундай эле ыкма менен аңга түртүп жиберип, эки элдин ортосунда чыр чыгып кете жаздаган.
Айрым эксперттер Кыргызстан менен Тажикстандын ортосундагы бекеттердин алынып салынышын убактылуу көрүнүш катары гана карашууда. «Эл аралык толеранттуулук үчүн» бейөкмөт уюмунун Баткенде иштеп келаткан «Кыргызстан-Тажикстан» долбоорунун өкүлү Кубанычбек Сатыевдин пикири боюнча, чек ара бекеттерине байланыштуу маселелер эки мамлекеттин ортосундагы чек аралар такталып бүткөндөн кийин гана бир жаңсыл чечилет. «Буга чейин деле ушинтип чек ара бекеттери алынып салынып келген. Бул көпкө созулган көрүнүш жана чечим деп ойлобойм. Себеби, 2002-жылы деле алар алынып салынып, бирок кайра коюлган болчу. Менимче, бул маселени чек араларды делимитация жана демаркация процесстери аяктаган соң гана чечүүгө болот. Анткени, бекеттердин өздөрү коюлган жерлердин өздөрү кимге таандык экендиги тактала элек, ал эми эгемендүү мамлекеттердин бир атрибуту – чек ара эмеспи. Чек аралардын келип чыгышын тажик тарап контрабандалык товарлардын көбөйүшүнө шылтап жатса, кыргыз тарап болсо бекеттердин мыйзамсыз коюлганын айтып, бул соода байланыштарына чоң зыян келтирип жатат деп бири-бирине кине коюшууда. Бул проблемалар кайдан келип чыкты – ушуну чечмейинче чек ара бекеттеринин маселесин чечүүгө болбойт», - дейт ал.
Эскертип кое турган нерсе - Кыргызстан менен Тажикстандын ортосундагы чек араны тактоо боюнча сүйлөшүүлөр өткөн жылдын декабрында гана жанданып, эки өлкөнүн өкмөттөрүнүн биргелешкен комиссиясы Бишкекте төрт күн иштеген эле. Ал сүйлөшүүлөр эми март айында Дүйшөмбү шаарында уланмакчы. Кыргыз өкмөтүнун регионалдык маселелер бөлүмүнүн башчысы Саламат Аламанов «Азаттык» радиосуна берген маектеринин биринде чек араны тактоодо бир топ оор суроолор туулаарын жашырган эмес. «Албетте, Тажикстан менен болгон чек араны тактоодо Советтер Союзунун административдик чек арасынын негизиндеги маселелер каралат. Айрыкча, Фергана өрөөнүндөгү жерлерде мурдагы союздук эки республиканын чарбалык мекемелеринин ортосундагы болгон алыш-бериш мамилелеринин натыйжасында пайда болгон так эместиктер сүйлөшүүлөрдүн негизги бөлүгү болот», - деген болчу Саламат Аламанов.
Айтор, Кыргызстан менен Тажикстандын ортосундагы чек ара бекеттерине байланыштуу суроолор өкмөт аралык комиссиянын ишинин кандай жыйынтык берээрине жараша чечилет шекилдүү.
Айтып кое турган нерсе, 3-январь күнү аталган чек ара бекеттеринин айынан эки эл ортосундагы мамиле курчуп кеткен болчу. Жаңыдан орнотула баштаган Кыргызстандын Көктерек бажы бекетиндеги вагонетканы ал күнү Тажикстандын 300 чакты тургуну аңтарып салган эле. Бул окуядан эки-үч саат өтпөй эле Баткендин Көкташ, Ортобоз жана Актатыр айылдарынан чогулган 200дөй киши Тажикстандын Жекөрүк бажы бекетин ушундай эле ыкма менен аңга түртүп жиберип, эки элдин ортосунда чыр чыгып кете жаздаган.
Айрым эксперттер Кыргызстан менен Тажикстандын ортосундагы бекеттердин алынып салынышын убактылуу көрүнүш катары гана карашууда. «Эл аралык толеранттуулук үчүн» бейөкмөт уюмунун Баткенде иштеп келаткан «Кыргызстан-Тажикстан» долбоорунун өкүлү Кубанычбек Сатыевдин пикири боюнча, чек ара бекеттерине байланыштуу маселелер эки мамлекеттин ортосундагы чек аралар такталып бүткөндөн кийин гана бир жаңсыл чечилет. «Буга чейин деле ушинтип чек ара бекеттери алынып салынып келген. Бул көпкө созулган көрүнүш жана чечим деп ойлобойм. Себеби, 2002-жылы деле алар алынып салынып, бирок кайра коюлган болчу. Менимче, бул маселени чек араларды делимитация жана демаркация процесстери аяктаган соң гана чечүүгө болот. Анткени, бекеттердин өздөрү коюлган жерлердин өздөрү кимге таандык экендиги тактала элек, ал эми эгемендүү мамлекеттердин бир атрибуту – чек ара эмеспи. Чек аралардын келип чыгышын тажик тарап контрабандалык товарлардын көбөйүшүнө шылтап жатса, кыргыз тарап болсо бекеттердин мыйзамсыз коюлганын айтып, бул соода байланыштарына чоң зыян келтирип жатат деп бири-бирине кине коюшууда. Бул проблемалар кайдан келип чыкты – ушуну чечмейинче чек ара бекеттеринин маселесин чечүүгө болбойт», - дейт ал.
Эскертип кое турган нерсе - Кыргызстан менен Тажикстандын ортосундагы чек араны тактоо боюнча сүйлөшүүлөр өткөн жылдын декабрында гана жанданып, эки өлкөнүн өкмөттөрүнүн биргелешкен комиссиясы Бишкекте төрт күн иштеген эле. Ал сүйлөшүүлөр эми март айында Дүйшөмбү шаарында уланмакчы. Кыргыз өкмөтүнун регионалдык маселелер бөлүмүнүн башчысы Саламат Аламанов «Азаттык» радиосуна берген маектеринин биринде чек араны тактоодо бир топ оор суроолор туулаарын жашырган эмес. «Албетте, Тажикстан менен болгон чек араны тактоодо Советтер Союзунун административдик чек арасынын негизиндеги маселелер каралат. Айрыкча, Фергана өрөөнүндөгү жерлерде мурдагы союздук эки республиканын чарбалык мекемелеринин ортосундагы болгон алыш-бериш мамилелеринин натыйжасында пайда болгон так эместиктер сүйлөшүүлөрдүн негизги бөлүгү болот», - деген болчу Саламат Аламанов.
Айтор, Кыргызстан менен Тажикстандын ортосундагы чек ара бекеттерине байланыштуу суроолор өкмөт аралык комиссиянын ишинин кандай жыйынтык берээрине жараша чечилет шекилдүү.
