Хиллари өмүрүнүн аягына чейин Непалда чет элдик альпинисттердин жүгүн ташыган жергиликтүү жардамчылардын турмушун оңоп, мектептерди ачып, жергиликтүү калкка жардам көрсөтүү жаатында талыкпай иш жүргүзүп келген. Ал эми Гималай тоолорунун түндүк багытында жайгашкан асман тиреген аска тоолуу Ала-тоо жергесинде альпинизм кандай өнүгүп жатат? Ушул жаатта Кыргызстандагы чет элдик альпинисттер биримдигинин жетекчиси Владимир Комиссаров Жаңыл Жусубжандын суроолоруна жооп берди.
Владимир Комиссаров ардагер алпинист, аталган биримдикти жетектөө менен катар чет элдик альпинисттерди тоолорго баштап барган тажрыйбалуу гид дагы. Анын сөзү боюнча, Кыргызстанда альпинизм туруктуу өнүгүп келатат жана өлкө дүйнөлүк туризм тармагында өзүнө тийиштүү татыктуу орунду ээлеп калды. Комиссаров Кыргызстандын туризм боюнча мамлекеттик агенттигинин тоо чокуларынын бирин Аяз атанын аты менен атаган демилгесин туура багыттагы кадам деп эсептейт:
- Мен бул демилгени абдан колдойм. Туризмде ушундай түшүнүк бар, эгер окуя жок болсо, аны ойлоп табыш керек.
Комиссаровдун айтымында, Аяз атанын жашаган жерине Нарын областынын тоолору ылайыктуураак болмок. Бул демилгенин аркасы менен Кыргызстанга альпинистер агып келе баштады дейли. Аларды кабыл алууга өлкө даярбы? Маектешибиз альпинизмге айрыкча татаал инфраструктуранын кереги жоктугун, ошентсе да туристтердин көбөйүшү көп убакытты талап кылган иш экендигин мындайча белгиледи:
- Чоң агым дароо эле пайда болбойт. Кыргызстанды таануу аз аздап, акырындык менен жүрмөкчү.
Туристтердин саны көбөйгөн сайын, алардын артынан таштанды да көбөйбөйбү? Комиссаров мындай тынчсызданууга негиз жок деп эсептейт:
- Бизге туристтер негизинен өнүккөн Европа өлкөлөрүнөн келишет. Бизден айырмаланып, алар табигатка көздүн карегиндей мамиле жасашат. Алар баарын таптаза жыйнап кетишкендиктен, артынан эч нерсе табыш мүмкүн эмес.
Көз карандысыздыктын алгачкы жылдарында Кыргызстан тоого чыккан альпинисттерден акча алчу, бирок кийин бул практикадан баш тартты.
- Мисалы Кытайды же Непалды алсак, Эверестке чыккан бир топ үчүн 50 миңдей доллар алышат. Жапысыраак чокуларга чыккандар 10-20 миңден төлөшөт. Бирок бул өлкөлөргө рекламанын кереги жок, Эверестти баары билет, ал чокуга чыкканга кезекке турушат. Ал эми Кыргызстанга эч кандай кезек жок. Тескерисинче биз "келгиле, мейманкана, унаа, башка кызматтар үчүн акчаңарды сарптасаңар эле болду" деп жатабыз.
Альпинисттер кадыресе туристтерден эмнеси менен айырмаланат? Алар мисалы жергиликтүү маданиятка кызыгабы же тоолорду кыдырып, таза абадан дем алып кеткенине эле куштарбы? Комиссаров альпинисттер маданиятка көңүл кош карайт деген пикирге кошулбайт:
– Мисалы биз Швейцариядагы эл аралык альпинизм мектебине кызмат көрсөтөбүз. Алар Кыргызстанга 15 жылдан бери жылыга экспедиция менен келишет. Алар ар дайым чабандар менен таанышып, сүрөткө түшүп, сөзсүз сүрөттөрүн салып жиберишет.
Альпинисттер ошондой эле жергиликтүү кол өндүрүүчүлөрдөн товар алышат, музейлерге барышат. Алар үчүн сөзсүз атайын концерттер уюштурулат. Кыргыздар да бөлөк элдердин үрп-адаттары, каада-салттарын үйрөнүшөт. Айтор, Кыргызстандагы Чет элдик алпинисттер биримдигинин жетекчиси Владимир Комиссаровдун айтымында, альпинизм туризмдин эки жакка тең пайдалуу түрү болуп саналат.
Жаңыл Жусубжан, Прага
Владимир Комиссаров ардагер алпинист, аталган биримдикти жетектөө менен катар чет элдик альпинисттерди тоолорго баштап барган тажрыйбалуу гид дагы. Анын сөзү боюнча, Кыргызстанда альпинизм туруктуу өнүгүп келатат жана өлкө дүйнөлүк туризм тармагында өзүнө тийиштүү татыктуу орунду ээлеп калды. Комиссаров Кыргызстандын туризм боюнча мамлекеттик агенттигинин тоо чокуларынын бирин Аяз атанын аты менен атаган демилгесин туура багыттагы кадам деп эсептейт:
- Мен бул демилгени абдан колдойм. Туризмде ушундай түшүнүк бар, эгер окуя жок болсо, аны ойлоп табыш керек.
Комиссаровдун айтымында, Аяз атанын жашаган жерине Нарын областынын тоолору ылайыктуураак болмок. Бул демилгенин аркасы менен Кыргызстанга альпинистер агып келе баштады дейли. Аларды кабыл алууга өлкө даярбы? Маектешибиз альпинизмге айрыкча татаал инфраструктуранын кереги жоктугун, ошентсе да туристтердин көбөйүшү көп убакытты талап кылган иш экендигин мындайча белгиледи:
- Чоң агым дароо эле пайда болбойт. Кыргызстанды таануу аз аздап, акырындык менен жүрмөкчү.
Туристтердин саны көбөйгөн сайын, алардын артынан таштанды да көбөйбөйбү? Комиссаров мындай тынчсызданууга негиз жок деп эсептейт:
- Бизге туристтер негизинен өнүккөн Европа өлкөлөрүнөн келишет. Бизден айырмаланып, алар табигатка көздүн карегиндей мамиле жасашат. Алар баарын таптаза жыйнап кетишкендиктен, артынан эч нерсе табыш мүмкүн эмес.
Көз карандысыздыктын алгачкы жылдарында Кыргызстан тоого чыккан альпинисттерден акча алчу, бирок кийин бул практикадан баш тартты.
- Мисалы Кытайды же Непалды алсак, Эверестке чыккан бир топ үчүн 50 миңдей доллар алышат. Жапысыраак чокуларга чыккандар 10-20 миңден төлөшөт. Бирок бул өлкөлөргө рекламанын кереги жок, Эверестти баары билет, ал чокуга чыкканга кезекке турушат. Ал эми Кыргызстанга эч кандай кезек жок. Тескерисинче биз "келгиле, мейманкана, унаа, башка кызматтар үчүн акчаңарды сарптасаңар эле болду" деп жатабыз.
Альпинисттер кадыресе туристтерден эмнеси менен айырмаланат? Алар мисалы жергиликтүү маданиятка кызыгабы же тоолорду кыдырып, таза абадан дем алып кеткенине эле куштарбы? Комиссаров альпинисттер маданиятка көңүл кош карайт деген пикирге кошулбайт:
– Мисалы биз Швейцариядагы эл аралык альпинизм мектебине кызмат көрсөтөбүз. Алар Кыргызстанга 15 жылдан бери жылыга экспедиция менен келишет. Алар ар дайым чабандар менен таанышып, сүрөткө түшүп, сөзсүз сүрөттөрүн салып жиберишет.
Альпинисттер ошондой эле жергиликтүү кол өндүрүүчүлөрдөн товар алышат, музейлерге барышат. Алар үчүн сөзсүз атайын концерттер уюштурулат. Кыргыздар да бөлөк элдердин үрп-адаттары, каада-салттарын үйрөнүшөт. Айтор, Кыргызстандагы Чет элдик алпинисттер биримдигинин жетекчиси Владимир Комиссаровдун айтымында, альпинизм туризмдин эки жакка тең пайдалуу түрү болуп саналат.
Жаңыл Жусубжан, Прага
