Чыгымдарды аныктоочу комиссия ишке киришкенин бул комиссиянын жетекчиси, өзгөчө кырдаал министринин милдетин аткаруучу Дүйшөн Чотонов билдирди. Анын ырасташынча, кагылышуу күндөрүндө Ош жана Жалал-Абат аймактарында азырынча 1094 менчик турак жай, 12 мамлекеттик ишкана, 4 окуу жайы жана 226 чоң-кичине соода борборлору өрттөлүп кеткендиги маалымдалууда. Бирок талкаланып, таланып-тонолгон обьектилердин саны мындан дагы көп болушу ыктымал:
- Район-шаарлардан түшкөн билдирүүлөр анчалык ишенчиликтүү эмес. Мисалы, Ош облусунда 744 үй өрттөлгөн деп маалымдашууда. Көрсөткүчтөр күн сайын өзгөрүлүп, өсүп баратат. Ошондуктан, жергиликтүү комиссиялар бардыгын такташтырып, жакшылап карап чыкпаса, күмөн туудурган жагдайлар көп. Маселен, бир эле үйдө төрт кожолук жашап жатат деген фактылар бар, - дейт өзгөчө кырдаал министринин милдетин аткаруучу.
Убактылуу өкмөттүн мүчөсү Дүйшөн Чотонов район-шаарлардагы комиссиялар жапа чеккендер жана коомчулук менен калыс жана ачык-айкын иштешпесе, кенебестиктин акыры чатакка айланаарын эскертти:
- Бул өтө маанилүү, ошол эле убакта абдан чуулгандуу маселе. Себеп дегенде азыртадан эле адамдар нааразычылыгын айтууда. Ошентип, эмитен проблемалар түзүлүп атат. Мен ойлойм, мунун айынан эртең болбосо дагы бир жумадан кийин митингдер толкуну башталышы ыктымал. Анан ал жүрүп-жүрүп саясий маселеге алйланаары бышык.
Массалык башаламандыктан Кыргызстандын түштүк башкалаасы айрыкча жабыр тартты. Муну баса белгилеген Ош шаарынын биринчи вице-мэри Таалайбек Сабиров буларга токтолду:
- Бүгүнкү күнгө карата өрттөлгөн үйлөрдүн эсеп-кысабы үч жүздөн ашты. Объектилер эки жүз токсон бешти чамалады. Анын ичинде соода түйүндөрү жана башка имараттар бар. Кагылышуудан жабыркагандар арыз менен кайрылганда, аларга чатыр таратып жатабыз.
Таалайбек Сабиров материалдык чыгымдар туруктуулук кичине орногондон бери эсептелип жаткандыгын, мындан ары жергиликтүү комиссия күчөтүлгөн тартипте иштей тургандыгын кошумчалады.
Кепке кошулган Ош облустук каржы полициясынын тергөө бөлүмүнүн башчысы Жыргал Байчаканов окуяга байланыштуу жүздөн ашуун кылмыш иши козголгондугун маалымдады:
- Мында ар бир үйдүү баалоо керек. Чынында, муну биз жасоого үлгүрбөй жатабыз. Бул жараянга мамлекеттик каттоо жана архитектура кызматкерлерин көбүрөөк тартпасак, кыйынчылык кекиртектеп турган чак. Мындан тышкары өрткө каршы күрөшүү кызматынын өкүлдөрү абадай керек болуп жатат. Анткени, кээ бир жабыркагандардын турак жайларынын үстү өрттөнүп, а ичи аман калган. Ал жерлерде адам жашаса болобу же мүмкүн эмеспи, ошону аныктоо баарынан зарып болуп турат.
Жыргал Байчакановдун баамында, бардык мамлекеттик органдар тыгыз кызматташпаса, маселенин чечилиши чындап кыйындайт.
Ошол эле учурда үй-жайынан ажырагандар мамлекет тарабынан аларга жетишээрлик камкордук көрүлбөй жаткандыгын белгилешүүдө:
- Алты үйдү көз алдыбызда өрттөп тынышты. Ичтери бүтүндөй талкаланган. Документтерибизди таптакыр жок кылышты. А түгүл эшигибизде турган машиналарабызды минип кетишкен. Ушул күндөрү жаш балдарыбызды, неберелерибизди ээрчитип ар кимдин эшигинде тентип жүрөбүз. Бизди сураган пенде жок. Төрт жүздөй адамыбыз дайынсыз. Ким каякта экендиги белгисиз бойдон калууда, - деген Ош шаарынын Жогорку Увам көчөсүнүн тургуну Айзада Исакова калаа бийлиги жабыркагандардан эмдигиче кабар албаганына нааразы.
Мындай пикирди түштүк борборунун дагы бир жашоочусу, башкалкасыз калган укук коргоочу Равшан Гапиров дагы кубаттады:
- Убактылуу өкмөт телеканалдардан бакылдап атат, бардыгы жакшы деп. Эч кандай жакшы эмес. 11-12-13-14-июнда жапа чеккендер кыйналып оокат кылып атышат. Алардын катарында үй-жайынан ажыраган биз дагы гумжардам келет экен деп күндө күйгөн үйүбүзгө келип, кабар алып атабыз. Эч кандай көмөктүн жыты жок. Ошол себептүү ар жерде түнөп жүрөбүз.
Равшан Гапиров жапа чеккендерге чатырлар таратылууда деген кабарды ырастаган жок.
Үй-жайынан ажырап көзүн жаштаган оштук аял Матлюбахан Умарова айласын таппай жүргөндө учурадык.
- Кожоюнум өтүп кеткен. Ушул балдарга баш-көз болуп жашап аткан элем. Азыр 27 киши там-ташсыз калдык. Бардыгын жалын жалмап кетти. Өкмөттөн эмне жардам болуп атканын билгенге дарманыбыз калбады. Коркунучтуу күндөрү мен он жети неберемди ээрчите качып, Сүрөө-Таштагы чек арада бүтпөгөн үйдүн жертөлөсүндө он бир күн жашадык. Кайтканыбызга үч күнгө айланды. Финполицияга кайрылгыла дешкенинен барсам, эч ылаажы жок, - деди Матлюбахан Умарова.
- Район-шаарлардан түшкөн билдирүүлөр анчалык ишенчиликтүү эмес. Мисалы, Ош облусунда 744 үй өрттөлгөн деп маалымдашууда. Көрсөткүчтөр күн сайын өзгөрүлүп, өсүп баратат. Ошондуктан, жергиликтүү комиссиялар бардыгын такташтырып, жакшылап карап чыкпаса, күмөн туудурган жагдайлар көп. Маселен, бир эле үйдө төрт кожолук жашап жатат деген фактылар бар, - дейт өзгөчө кырдаал министринин милдетин аткаруучу.
Убактылуу өкмөттүн мүчөсү Дүйшөн Чотонов район-шаарлардагы комиссиялар жапа чеккендер жана коомчулук менен калыс жана ачык-айкын иштешпесе, кенебестиктин акыры чатакка айланаарын эскертти:
- Бул өтө маанилүү, ошол эле убакта абдан чуулгандуу маселе. Себеп дегенде азыртадан эле адамдар нааразычылыгын айтууда. Ошентип, эмитен проблемалар түзүлүп атат. Мен ойлойм, мунун айынан эртең болбосо дагы бир жумадан кийин митингдер толкуну башталышы ыктымал. Анан ал жүрүп-жүрүп саясий маселеге алйланаары бышык.
Массалык башаламандыктан Кыргызстандын түштүк башкалаасы айрыкча жабыр тартты. Муну баса белгилеген Ош шаарынын биринчи вице-мэри Таалайбек Сабиров буларга токтолду:
- Бүгүнкү күнгө карата өрттөлгөн үйлөрдүн эсеп-кысабы үч жүздөн ашты. Объектилер эки жүз токсон бешти чамалады. Анын ичинде соода түйүндөрү жана башка имараттар бар. Кагылышуудан жабыркагандар арыз менен кайрылганда, аларга чатыр таратып жатабыз.
Таалайбек Сабиров материалдык чыгымдар туруктуулук кичине орногондон бери эсептелип жаткандыгын, мындан ары жергиликтүү комиссия күчөтүлгөн тартипте иштей тургандыгын кошумчалады.
Кепке кошулган Ош облустук каржы полициясынын тергөө бөлүмүнүн башчысы Жыргал Байчаканов окуяга байланыштуу жүздөн ашуун кылмыш иши козголгондугун маалымдады:
- Мында ар бир үйдүү баалоо керек. Чынында, муну биз жасоого үлгүрбөй жатабыз. Бул жараянга мамлекеттик каттоо жана архитектура кызматкерлерин көбүрөөк тартпасак, кыйынчылык кекиртектеп турган чак. Мындан тышкары өрткө каршы күрөшүү кызматынын өкүлдөрү абадай керек болуп жатат. Анткени, кээ бир жабыркагандардын турак жайларынын үстү өрттөнүп, а ичи аман калган. Ал жерлерде адам жашаса болобу же мүмкүн эмеспи, ошону аныктоо баарынан зарып болуп турат.
Жыргал Байчакановдун баамында, бардык мамлекеттик органдар тыгыз кызматташпаса, маселенин чечилиши чындап кыйындайт.
Ошол эле учурда үй-жайынан ажырагандар мамлекет тарабынан аларга жетишээрлик камкордук көрүлбөй жаткандыгын белгилешүүдө:
- Алты үйдү көз алдыбызда өрттөп тынышты. Ичтери бүтүндөй талкаланган. Документтерибизди таптакыр жок кылышты. А түгүл эшигибизде турган машиналарабызды минип кетишкен. Ушул күндөрү жаш балдарыбызды, неберелерибизди ээрчитип ар кимдин эшигинде тентип жүрөбүз. Бизди сураган пенде жок. Төрт жүздөй адамыбыз дайынсыз. Ким каякта экендиги белгисиз бойдон калууда, - деген Ош шаарынын Жогорку Увам көчөсүнүн тургуну Айзада Исакова калаа бийлиги жабыркагандардан эмдигиче кабар албаганына нааразы.
Мындай пикирди түштүк борборунун дагы бир жашоочусу, башкалкасыз калган укук коргоочу Равшан Гапиров дагы кубаттады:
- Убактылуу өкмөт телеканалдардан бакылдап атат, бардыгы жакшы деп. Эч кандай жакшы эмес. 11-12-13-14-июнда жапа чеккендер кыйналып оокат кылып атышат. Алардын катарында үй-жайынан ажыраган биз дагы гумжардам келет экен деп күндө күйгөн үйүбүзгө келип, кабар алып атабыз. Эч кандай көмөктүн жыты жок. Ошол себептүү ар жерде түнөп жүрөбүз.
Равшан Гапиров жапа чеккендерге чатырлар таратылууда деген кабарды ырастаган жок.
Үй-жайынан ажырап көзүн жаштаган оштук аял Матлюбахан Умарова айласын таппай жүргөндө учурадык.
- Кожоюнум өтүп кеткен. Ушул балдарга баш-көз болуп жашап аткан элем. Азыр 27 киши там-ташсыз калдык. Бардыгын жалын жалмап кетти. Өкмөттөн эмне жардам болуп атканын билгенге дарманыбыз калбады. Коркунучтуу күндөрү мен он жети неберемди ээрчите качып, Сүрөө-Таштагы чек арада бүтпөгөн үйдүн жертөлөсүндө он бир күн жашадык. Кайтканыбызга үч күнгө айланды. Финполицияга кайрылгыла дешкенинен барсам, эч ылаажы жок, - деди Матлюбахан Умарова.
