Кытай Эл Республикасы менен болгон мамилелердөнүктүрүү Кыргызстандын тышкы саясатындагы артыкчылык берилген багыттардын бири болуп эсептелет. 1992-жылдын 5-январында Бишкекте Кытай Эл Республикасы менен Кыргызстандын ортосунда эки тараптуу кызматташуу боюнча биргелешкен Макулдашууга кол коюлган. Кытай Эл Республикасы Кыргызстандын көз карандысыздыгын тааныган биринчи өлкөлөрдөн болгон. Дипломатиялык мамилелер түзүлгөндөн бери эки мамлекеттин ортосундагы чек ара, аскер маселелери чечилип, саясий, соода-экономикалык, маданий-гуманитардык тармактардагы мамилелер өнүгө баштады. Бул тууралуу тышкы иштер министринин орун басары Кадырбек Сарбаев мындай дейт:
“Дипломатиялык мамилелердин түзүлгөндүгүнөн бери биздин өлкөлөр саясий, соода-экономикалык жана гуманитардык тармактагы кызматташууларын өнүктүрүп келет. Эки өлкөнүн тең жетекчилиги достук жана өнөктөштүк мамилелерди өнүктүрүүгө кызыкдар жана ага көмөктөшүүдө. Анын натыйжасында бизге кыска мөөнөттүн ичинде мамлекеттер аралык чек ара проблемаларды юридиакалык жактан аныктоо сыяктуу маселелерди чечүүгө жетиштик”.
Өткөн 15 жылдын ичинде Кытай менен Кыргызстандын ортосунда өкмөттөр жана ведомстволор аралык 100гө жакын келишим жана макулдашууларга кол коюлду. Алардын ичинде соода, туризм, билим, илим, саламаттык сактоо, укуктук жардам, аба жана унаа каттамдары жана башка тармактардагы макулдашуулар ишке киргизилди.
Эки өлкөнүн ортосунда саясий мамилелерден сырткары өзгөчө соода-экономикалык тармактагы кызматташуулар өзгөчө өнүгүүдө. Мисалга алсак, 2005 – жылы 1995-жылга салыштырмалуу Кытай менен Кыргызстандын ортосундагы соода жүгүртүүнүн көлөмү үч эсеге жогорулаган. Бүгүнкү күндө Кытай Кыргызстандын соода тармагындагы экинчи орундагы өнөктөшү болуп эсептелет.
Кытай ошондой өлкөнүн ири донорлорунун бири болуп саналат. Өткөн жылы Кытайдын Кыргызстанга салынган жалпы инвестицияларынын көлөмү 230 млн АКШ долларын түздү. Коншу өлкө Кыргызстанга 56 млн АКШ доллар өлчөмүндөгү каражатты өлкөнүн социалдык-экономикалык өнүгүүсү жана коргоонуу мүмкүнчүлүктөрүн жогорулатууга бөлдү.
Ошону менен бирге серепчилер эки тараптуу мамилелердин ортосундагы айрым кемчиликтерди да белгилешүүдө. Алардын ичинде Кыргызстандын электр энергиясын Кытайга экспорттоо, Кытайдын каржылык жардамы менен Кыргызстандын гидроэлектр станцияларын калыбына келтирүү, Кытайды, Кыргызстанды жана Өзбекстанды бириктирген темир жолун куруудагы долбоорлорду ишке ашырууда алгылыктуу жылыштар орун алган жоктугу тууралуу айтылууда.
Кытай Эл Республикасы акыркы жылдары жалпы эле Борбор Азия өлкөлөрү менен болгон мамилелерин, өзгөчө соода-экономикалык тармактагы кызматташууларын өнүктүрүүдө. Статистикалык маалыматтарга караганда, 1994-жылдан 2004-жылга чейин Борбор Азия республикалары менен Кытай мамлекетинин ортосундагы соода жүгүртүүнүн көлөмү 5 млрд 133 млн АКШ долларын түздү. Ал эми Кытай инвестициясынын Борбор Азия регионунун экономикасына салынган көлөмү 1 млрд доллардан ашты.
Кытай Эл Республикасы менен Кыргызстандын билим тармагындагы кызматташуулары да сөзгө аларлык. Кыргызстандын миңдеген жаштары Кытайда ар кандай окуу жайларында билим алышты жана бүгүнкү күндө да окуп жатышат. Эки өлкө жогорку окуу жайларынын дипломдорун өз ара таануу жөнүндөгү Макулдашууга да кол койгон. Кыргызстан ошондой эле Кытай менен Шанхай кызматташтык уюму жана башка эл аралык регионалдык уюмдардын алкагында да кызматташууну улантууда.
Өткөн жылы президент К. Бакиевдин Кытай Эл Республикасына болгон расмий иш-сапарынын алкагында эки өлкөнүн ортосундагы кызматташууларды жакшыртуу боюнча 14 келишим жана макулдашууларга кол коюлган.
“Дипломатиялык мамилелердин түзүлгөндүгүнөн бери биздин өлкөлөр саясий, соода-экономикалык жана гуманитардык тармактагы кызматташууларын өнүктүрүп келет. Эки өлкөнүн тең жетекчилиги достук жана өнөктөштүк мамилелерди өнүктүрүүгө кызыкдар жана ага көмөктөшүүдө. Анын натыйжасында бизге кыска мөөнөттүн ичинде мамлекеттер аралык чек ара проблемаларды юридиакалык жактан аныктоо сыяктуу маселелерди чечүүгө жетиштик”.
Өткөн 15 жылдын ичинде Кытай менен Кыргызстандын ортосунда өкмөттөр жана ведомстволор аралык 100гө жакын келишим жана макулдашууларга кол коюлду. Алардын ичинде соода, туризм, билим, илим, саламаттык сактоо, укуктук жардам, аба жана унаа каттамдары жана башка тармактардагы макулдашуулар ишке киргизилди.
Эки өлкөнүн ортосунда саясий мамилелерден сырткары өзгөчө соода-экономикалык тармактагы кызматташуулар өзгөчө өнүгүүдө. Мисалга алсак, 2005 – жылы 1995-жылга салыштырмалуу Кытай менен Кыргызстандын ортосундагы соода жүгүртүүнүн көлөмү үч эсеге жогорулаган. Бүгүнкү күндө Кытай Кыргызстандын соода тармагындагы экинчи орундагы өнөктөшү болуп эсептелет.
Кытай ошондой өлкөнүн ири донорлорунун бири болуп саналат. Өткөн жылы Кытайдын Кыргызстанга салынган жалпы инвестицияларынын көлөмү 230 млн АКШ долларын түздү. Коншу өлкө Кыргызстанга 56 млн АКШ доллар өлчөмүндөгү каражатты өлкөнүн социалдык-экономикалык өнүгүүсү жана коргоонуу мүмкүнчүлүктөрүн жогорулатууга бөлдү.
Ошону менен бирге серепчилер эки тараптуу мамилелердин ортосундагы айрым кемчиликтерди да белгилешүүдө. Алардын ичинде Кыргызстандын электр энергиясын Кытайга экспорттоо, Кытайдын каржылык жардамы менен Кыргызстандын гидроэлектр станцияларын калыбына келтирүү, Кытайды, Кыргызстанды жана Өзбекстанды бириктирген темир жолун куруудагы долбоорлорду ишке ашырууда алгылыктуу жылыштар орун алган жоктугу тууралуу айтылууда.
Кытай Эл Республикасы акыркы жылдары жалпы эле Борбор Азия өлкөлөрү менен болгон мамилелерин, өзгөчө соода-экономикалык тармактагы кызматташууларын өнүктүрүүдө. Статистикалык маалыматтарга караганда, 1994-жылдан 2004-жылга чейин Борбор Азия республикалары менен Кытай мамлекетинин ортосундагы соода жүгүртүүнүн көлөмү 5 млрд 133 млн АКШ долларын түздү. Ал эми Кытай инвестициясынын Борбор Азия регионунун экономикасына салынган көлөмү 1 млрд доллардан ашты.
Кытай Эл Республикасы менен Кыргызстандын билим тармагындагы кызматташуулары да сөзгө аларлык. Кыргызстандын миңдеген жаштары Кытайда ар кандай окуу жайларында билим алышты жана бүгүнкү күндө да окуп жатышат. Эки өлкө жогорку окуу жайларынын дипломдорун өз ара таануу жөнүндөгү Макулдашууга да кол койгон. Кыргызстан ошондой эле Кытай менен Шанхай кызматташтык уюму жана башка эл аралык регионалдык уюмдардын алкагында да кызматташууну улантууда.
Өткөн жылы президент К. Бакиевдин Кытай Эл Республикасына болгон расмий иш-сапарынын алкагында эки өлкөнүн ортосундагы кызматташууларды жакшыртуу боюнча 14 келишим жана макулдашууларга кол коюлган.
