Экономика

- Убактылуу өкмөттүн тузүлгөнүнө туура бир ай болуп калды. Сиздин оюңузча өкмөт экономикалык проблемаларды кандай чечип жатат? Кыргызстан менен чектешкен өлкөлөр менен болгон чек араларынын узакка жабылышы кыргыз экономикасына кандай таасир тийгизип жатат?

Жумакадыр Акенеев: Мен ойлойм, Убактылуу өкмөткө абдан эле кыйын болду. Себеби 7-апрелден кийин көп баш аламандык болду. Бир айдан бери Казакстан, Өзбекстан чек аралары жабылды, майрамга байлыныштуу Кытайдын да чек арасы 10 күнгө жабылды. Ошон үчүн экономика тарап жаткан Убактылуу өкмөткө абдан эле кыйын болду. Бирок жыйынтыгында 97 пайызга бюджет аткарылды деген бул Убактылуу өкмөттүн жасап аткан ишин белгилейт.

Бирок бир ай келечек экономикабыздын жыйынтыгына абдан чоң өзүнүн оор таасирин көрсөтүп атат. Мына, бүгүнкү күнгө чейин чек ара ачыла элек. Өзгөчө эки тармакка абдан кыйын болот. Бул айыл чарба тармагына жана май айынан баштап туризм тармагына да оор таасирин көрсөтөт.

Былтыр күзүндө буудайды 10 сомдон өкмөт алалбай, дыйкандар күздүк буудайды азыраак көлөмдө эгишкен, 30 пайыз эле. Быйыл ошонун кесепетинен күйүүчү майдын баасы көтөрүлүп, мына жакында эле мен көлдөн келдим, 38-10го чейин чыгып кетиптир. Башка тоолуу райондорунан да дыйкандар “былтыр өзүбүз ойлогон талаа иштерди аткаралбай жатабыз” деп айтып атышат.

- Убактылуу өкмөт Орусиядан бажы төлөмү кошулган күйүүчү майды 10-апрелден тарта сатып ала баштарын билдирди. Күйүүчү майдын кымбатташынан дыйкандар жапа чегип, Кыргызстанда үзүмчүлүк болбойбу. Бул жаатта кандай кошумча иш-чаралар керек?

Жумакадыр Акенеев: Сиз абдан туура суроо берип атасыз. Сөзсүз болот. Себеби кымбат баа менен келчү күйүүчү май Орусиядан 10-майдан баштап келе баштайт. Буга чейин анча-мына запаста болгон майдын баасы 3-4 сомго көтөрүлүп, кээ бир жерде андан да кымбат сатылып атат. Бул келечектеги өңдүрүлгөн продукциянын деле баасын өтө көтөрөт да.

Бир топ азык-түлүккө да баа көтөрүлдү. Мен ойлойм, бюджет толушу мүмкүн. Себеби бул Убактылуу өкмөт таза иштесе, бажы, салык жактан төлөмдөр көбүрөөк түшөт. Андан сырткары гранттар анча-мынча берилип атат. Ошонун эсебинен бюджетти жапса болот.

Негизги экономиканын көлөмү былтыркы жылга салыштырмалуу 10-15 пайызга азыраак болот, себеби бир ай экономикабыз чек ара жагынан абдан катуу жапа чегип атат. Азыр муну да бир башка шарт менен өстүрүш өтө кыйын болот. Бардык тармак өзүнүн өндүргөн көлөмдүү продукциясы жылдын жыйынтыгы боюнча азаят деп ойлойм.

- Убактылуу өкмөт мурунку президент Курманбек Бакиевдин сыртка чыгарып кеткен акчаларын издөөгө АКШнын борбордук каржы органын жардамга чакырып атат. Бул иш-чаралар мамлекеттик казнадан чыгарылып кетти деген миллиардаган акчаларды ордуна келтире алабы?

Жумакадыр Акенеев: Мен ойлойм, жакында эле Барак Обаманын жардамчысы келип сүйлөшүү өткөрүп, АКШ жактан чара көрүлөт деп маалыматтар чыкты. Чындап келгенде мамлекеттик деңгээлде чара көрүлсө, сөзсүз туура эмес жол менен которулган акчанын бардыгын АКШ кайтарып берүүгө жардам берет.

Мындай мисал болгон: Украинанын экс-премьер-министри Лазаренко “менин 300 млн. долларым бар” деп банктан көрсөткөндө, ошону АКШ изилдеп, бул акча кайдан чыкканын текшерип, түздөн-түз 300 млн. долларды Украинага кайтарып берген да, АКШнын өзүндө Лазаренкону жоопко тартып, 12 жылга кесип салган. Бул жерде мамлекет чара көрөм десе, АКШга которулса, мен ойлойм, ал каражат келиши мүмкүн. Ошол каражаттар аркылуу мүмкүн Убактылуу өкмөт өзүнүн берген убадасын, пенсиялар, бюджетте иштеп жаткан акча төлөнөт деген милдетин аткарууга мүмкүнчүлүгү болот.

Шаршембиде банктагы өрттөн каза тапкан үч кишинин өлүмүнө карабастан, Грекиянын кесиптик кошундар биримдиги элди жаңы демонстрацияларга чакырууда. Курман болгон эки жаш аял жана бир эркек өзүлөрү иштеген банктан чыга албай камалып калышкан, имаратка демонстранттар кара май куюлган бөтөлкөлөр ыргытып, өрт койгон эле.

Грекиядагы эң ири коомдук тармак биримдиги – АДЕДИнин төрага орун басары Илиас Вреттакос баары бир көчө акциялары улана берээрин белгиледи. “Жумушчулардын тарыхый укуктарына чабуул жасалып жатат, биз мындай саясатка каршы күрөштү токтотпойбуз. Колдон келишинче, адам өлүмүнө алып келчү бузукулук иштерге бут тосууга аракет жасайбыз. Өкмөттүн саясатына каршы баарыбыз биригип күрөшөбүз”, - дейт мамлекеттик кызматкерлер кошунун жетектеген Вреттакос.

Карапайым эл антип коогалуу каршылык көрсөткөнү менен, Грекиянын өкмөтү өлкөнү толук банкроттон сактап калыш үчүн Эл аралык валюта кору менен Еврошаркеттин талабын аткарып, салыктарды жогорулатып, айлык-маяна жана социалдык төлөмдөрдү азайтууга аргасыз экенин айтууда. Ошондой радикал чаралар кабыл алынып, жалпы мамлекетте катуу үнөмдөө саясаты башталганда гана Грекия чет элдик донорлор убада кылган 110 миллиард евролук насыяны алып, кризистен чыгуу жолуна түшө алат.

Грециянын премьер-министри Папандрэу элди жоопкерчиликтен качпай, кыйынчылык алдында биригүүгө үндөдү: “Ар бир жаран демонстрацияга чыгууга укуктуу, бирок башка бир адамдын өмүрүнө кол салган кыянатчыл ишке эч ким укук берген эмес. Кол салуу андан аркы кагылышууларга алып келет, демонстрация менен киши өлтүрүүнүн айырмасы асман менен жердей”.

Бейшембиде Грекияда банк кызматкерлери иш таштоо жарыялап, мурунку күнү 3 кесиптешинин өлүмүнө алып келген чагымчыл демонстрацияларды айыпташты. Ошол эле маалда банк ишмерлеринин кесиптик кошуну кайгылуу окуяга өкмөттүн катаал саясаты себеп болгонун кошумчалады.

Грекиянын президенти Карлос Папулиас өлкө ушу тапта жардын кырында турат деп эскертти. Өкмөт сунуш кылган катаал чаралар Грекиянын мамлекеттик бюджетин турукташтырып, алдыдагы үч жыл ичинде азыркы 14%дай тартыштыкты 3%га түшүрүүнү көздөйт.

Грекиядагы финансылык кризис башка европалык өлкөлөргө кесепетин тийгизет деген чочулоолордон улам бейшембиде евро арзандап, АКШ долларына карата соңку бир жыл ичиндеги эң төмөнкү чекке түшүп кетти.