Экономика

Тажик өкмөтүнүн билдиришинче, Өзбекстандын темир жол блокадасынан Дүйшөмбү тарткан чыгым 100 миллион долларга чыкты. Ташкендин Тажикстанга кеткен бирден бир темир жолду

тосуусу жарды өлкөнүн экономикасын ого бетер татаалдантууда. Бул жагдай Тажик өкмөтүн Өзбекстанды айланып өтчү темир жолду куруу боюнча долбоордун үстүнөн иштөөгө мажбурлоодо.

Өзбекстандын темир жолду тосуусу коңшулаш эки өлкө ортосунда акыркы жылдары ырбап бараткан суу ресурстары жана электр энергиясы менен камсыздоого, атүгүл шпиондук айыптоолорго байланышкан чатактын уландысы.

Ырасмий Ташкен “сейсмологиялык проблемаларга жана суу ташкындын кесепетинен” темир жолдун 11 чакырымдай бөлүгүн пайдалануу коопсуз болуп жатканын, аны оңдогонго “финансылык-техникалык каражаттар тартыш” экенин айтып актанууда. Бирок Тажик тараптын жумушту өзүбүз бүткөрөйлү деген өтүнүчүн четке каккан.

Ташкен Тажикстанга жүк тарткан вагондорду тосууну 2009-жылы Дүйшөмбү Рогун ГЭСинин курулушуна киршикенде баштаган. Өзбек тараптын ырасташынча, ГЭС курулса, суу тартыш болуп, өлкөнүн пахта чарбасы зыян тартат. Ал эми 330 метрлик плотина 10 баллдык жер титирөөгө чыдабайт экен.

Тажик жетекчилиги ГЭСти курууга Өзбекстандын кыш айларында көгүлтүр отунду жана электр энергиясын түрдүү шылтоолор менен бербей койгону түртүп жатканын айткан. Ташкен өз территориясы аркылуу Тажикстанга Түркмөнстан жана Кыргызстандан келген электр энергиясын да өткөрбөй койгон.

Өзбекстан февралдан тарта ГЭСти курууга зарыл материалдарды, эксваторлорду жана жабдууларды да өткөрбөй жатат. Тажик бийликтеринин айтышынча, НАТОнун Оооганстандагы аскерлерине деген 300дөй вагон жүк да кармалууда.

Ташкен темир жол пайдаланууга кооптуу дегени менен азык түлүк жүктөлгөн вагондорду өткөрүп турат. Дүйшөмбү темир жол чатагын жөндөөгө көмөктөшүүнү сурап, АКШ, Германия, Японияга, Европадагы коопсуздук жана кызматташуу уюмуна кайрылса да азырынча майнап жок.

Дүйшөмбүлүк эксперт Самуддин Дустов Өзбекстандын темир жол блокадасы түздүн түз Рогун ГЭСин курууга каршы багытталган деп боолгойт:

- Тажик өкмөтү кыйын абалга кабылган себеби: Рогун долбоору кандай татаал проблемалар менен байланышканын көрө билбеди. Тажикстандын Рогунду жалпы элдик долбоор деп жарыялоосу да чоң мүшкүлдү алып келди. Өзбек акылмандары Тажикстанга каршы ойлоп тапкан буроолордун бири туруктуу экономикалык блокада болууда.

Дүйшөмбү бу жагдайда альтернативдүү жолдорду издөөдө. Өткөн аптада Тажикстан жана Ирандын өкүлдөрү эки өлкөнү Ооганстан аркылуу туташтырган темир жол долбоорун талкуулашты. Чыгышта Кытайга, батышта Түркмөнстанга чыккан темир жолду куруу маселеси Тажик парламентинде да талкууланды.

Талдоочулардын айтышынча, Тажикстанды Кытай же Ооганстан аркылуу тыш дүйнөгө чыгарган темир жолду бүткөргөнгө азы беш жыл керек. Анын үстүнө Ооганстандагы кырдаал качан бир жаңсыл болору белгисиз.

Бул туурасында Орусиянын өкмөт башчысы Владимир Путин Казакстандын премьер-министри Карим Масимов менен Санкт-Петербургда сүйлөшкөндөн кийин айтты. Сүйлөшүүгө беларус өкмөт башчысы Сергей Сикорский катышпай койду.

Владимир Путин менен Карим Масимов бажылык келишимге 28-майда кол коюшту. Бажы биримдигин түзгөн Москва менен Астана эми калган өлкөлөр менен болуучу соодада аларга бирдей баа бычат. Өз ара соодада салык салуудан баш тартышат. Орусиялык кара май менен көгүлтүр отун үчүн өкмөттүк салык бажылык биримдикке өткөндөн кийин да арзандабай турганы Беларуска жаккан жок. Беларус президенти Александр Лукашенко буларды айткан:

- Мунай үчүн Орусия өкмөттүк салыкты эки эсеге кымбаттатып, аны менен бизди жарга такамак болууда.

Ага жооп ирээтинде Владимир Путин ансыз да 6,3 миллион тонна кара майга Беларустан салык жыйналбай турганын айткан:

- Ошого карабай биздин кесиптештер калган кара май үчүн жеңилдиктин кеңейишин каңкуулашы – башка кеп.

Серепчилер беларус лидери Бажы биримдигине кирер алдында соодалашып, мунай менен көгүлтүр отунду арзаныраак алууну каалаганын айтышууда. Бул максатка жетүү үчүн Лукашенко мурда качып, ататтырбай келаткан кара май өндүрүүчү ишканалардын акцияларын сатууга да даяр болгон. Александр Лукашенко өткөн аптада буларды айтты:

- Орусиялык көп олигархтар уккусу келген суроого жооп: алар эгер мунай берсе анда биздин ишканаларды менчиктештиргенге уруксат берилеби? Беребиз!

Бажы биримдиги күчүнө киргенде Орусияга Казакстандан келүүчү бир жарым миңдей товар салыгы арзандайт, ал эми 350 товардыкы кымбаттайт. Адистердин баамында, дары-дармек, ооруканалар үчүн жабдуулар, үн жазчу апараттар жана башкалар арзандайт. Ал эми четтен келчү эт, колбаса, консерва, Кытай жана Түркиядан алынып келген кийимдер кымбаттайт.

Бажы биримдигинин түзүлүшү Кремлдин канча жылдардан бери жүргүзүп келаткан саясаты болгонун, мурдагы СССР курамына кирген өлкөлөрдү кайра өз айланасына тартуу максатын көздөөрүн серепчи Ярослав Романчук айтат:

- Мурдагы советтик өлкөлөрдүн аймагында кандайдыр бир ийрим түзүү аракеттердин акыркысы ушул болду.

Орусия, Беларус жана Казакстан Бажы биримдигин түзүү тууралуу 2009-жылы айта баштаган.