"24-марттын дагы бир сабагы - эртең келе турган бийликке болгон чоң эскертүү - эгерде эл үчүн иштебей турган болсоңор, баары бир элдин чыдамы бир убакта бүтөт дагы, силерди дагы төңкөрүп коет деген сөз."
Обого бешинчи жана 12-март күндөрү чыккан программанын биринчи эки бөлүгүндө Кыргызстандын эгемендүүлүк жылдарында бийлик бутактары ортосунда орун алган араздашуулар тууралуу сөз болгон, парламенттин бир кездеги спикери Медеткан Шеримкулов менен саясат таануучу, мурдагы депутат Зайнидин Курманов - андай араздашууларга азыркы конституция өзү негиз түзүп жатканы тууралуу айтып берген.
Курмановдун пикиринде, эгер Кыргызстандын саясий түзүлүшү парламенттик системага өзгөртүлсө, анда президентти дагы, премьер-министрди дагы - шайлоодо жеңип чыккан партия тандай тургандыктан, алардын ортосунда араздашуулар да болмок эмес:
- Парламенттик мамлекет болсо, парламент президентти да, премьерди да шайлайт, бирок аткаруу бийлигинин башында премьер турса, президент мамлекет башына келет. Мамлекет башчы болсо бийликтин үч бутагы ортосундагы арбитр болот, анын өтө деле күчү болбойт, бирок парламент менен аткаруу бийлиги ортосунда конфликт пайда болсо, ошондо президент чоң оюнчу болуп чыга келип, же парламентти, же аткаруу бийлигин таркатат. Бирок конфликт аяктагандан кийин, мурдагыдай эле кайрадан улут башына келет.
"Мерчемдүү, тагдыр чече турган маселелерге келгенде, депутаттардын эл үчүн, журт үчүн деген туруму баары бир биринчи орунга чыгып кетет".
Медеткан Шеримкулов
Ал эми Кыргызстанда үчкө бөлүнгөн бийлик бутактарынын үстүндө төртүнчү бийлик болуп президент отургандыктан, анын администрациясы өзүнчө бешинчи бийлик да болуп алды, жаңы системага өткөндө болсо, парламенттеги көпчүлүккө жетишкен партия өкмөт башчысын канча кааласа, ошончо жолу шайлай бермек жана жакшы иштеген премьер кызматында көпкө отурмак:
- Эмне үчүн президенттик администрациянын ушунча көп укугу бар? Анткени перзиденттин укугу көп. Бирок президент азыркы система боюнча коомдук көзөмөлдөн чыгып калган. Парламент алдында президент отчет бербейт. Президент бир жылда бир жолу гана парламенттин сессиясына катышып, элге кайрылуу менен чыгат, ал кайрылууну парламент талкуулай да албайт.
Президенттин колундагы бийлик чоң, акимдер, губернаторлор жана айыл өкмөттөрү анын колунда болгондуктан, шайлоо учурунда алар ага кандай жыйынтык керек болсо, ошону чыгарып берет. Токсон пайыз керек болсо, 90 пайыз жасап берет. Президентке берилген добуштар шайлоо учурунда 70 пайыздан төмөн түштү беле? Түшкөн эмес, эң акыркы жылдарда болсо, Акаевдин акыркы мөөнөтүндө, президентти көрө турган көз жок болчу. Бирок ал дайым 75-76 пайыз добуш алып жүрбөдүбү. Төңкөрүш болбогондо, шайлоого кайра чыгып, 80-90 пайыз алмак. Анткени эл шайлабай калбадыбы - президентти чиновниктер шайлап калган.
Парламенттик системада болсо аткаруу бийлиги үчүн премьер жооп берет. Жыл сайын парламенттин алдынан өтүп, отчет берип, жарактуубу же жарактуу эмеспи - баа алып кетүүгө тийиш. Премьер жакшы иштесе, парламент аны беш эмес - 20, 30, 40 жылга калтырат. Малайзиянын премьер-министри Махатхир Мохамад 34 жыл өкмөттү жетектеп иштеди, анткени парламент 34 жыл бою анын ишин жактырган, иштей берсин деп. Ал болсо өлүп бараткан Малайзияны Индокитайдын жолборсуна айландырбадыбы.
Парламент алдында президент азыр отчет бербейт. Президент бир жылда бир жолу гана парламенттин сессиясына катышып, элге кайрылуу менен чыгат, ал кайрылууну парламент талкуулай да албайт,-дейт Зайнидин Курманов
-Ошондуктан азыркы система өзгөртүлмөйүнчө, парламентти жетектөөгө канча жаңы адам келсе дагы, аткаруу бийлиги менен парламент ортосундагы араздашуулар улана берет,- дейт Курманов Марат Султановдун спикер болуп шайланганы жөнүндө:
- Аракеттерин жасап көрөт, көрөбүз, кандай жасайт, бирок баары эле спикердин колунда эмес да. Спикер деген жөн гана тең укуктуу депутаттардын биринчиси. Ал жөн гана жыйындарды өткөрөт. Калган маселелердин баарын депутаттар чечет. Депутаттар эки мүнөттүн ичинде таманын тазалап, бетин жалтыратып коет спикердин, ал депутаттарды укпаса.
Медеткан Шеримкуловдун айтымында болсо, спикердин мааниси зор эле:
- Спикер деген, чындыгын айтканда, дирижеру да депутаттардын. Эгер дирижер жакшы болсо, симфониялык оркестр да жакшы ойнойт да. Ошондуктан спикердин парламенттеги маанисин төмөндөтүп, анын колунан эч нерсе келбейт, ал депутаттардын добуш бергенин карап эле, маселелерди добушка коюп, макул десе макул болуп, жок десе жок деп, ошону констатировать этип отура турган эле бир фигура деп ойлогон туура эмес. Спикер эгер күчтүү фигура боло турган болсо, ошол парламенттин алдына коюлган максатты ишке ашырып, элдин кызыкчылыгы үчүн иштей турган чечимдерди алдырууда спикердин мааниси өтө жогору болот. Өтө жогору,-дейт Медеткан Шеримкулов.
Парламенттин жаңы спикери болуп шайланаары менен Марат Султанов - аткаруу бийлиги менен парламент тирешүүгө барбайт деп жарыялады. Зайнидин Курмановдун айтымында, жаңы спикер эмне десе дагы, орчундуу маселелерге келгенде, араздашуулар баары бир чыгат:
"Парламенттик системада премьер жыл сайын парламенттин алдынан өтүп, отчет берип, жарактуу же жарактуу эмеспи - баа алып кетүүгө тийиш. Премьер жакшы иштесе, парламент аны беш эмес, 20, 30, 40 жылга калтырат",-дейт Зайнидин Курманов.
- Марат жөнөкөй жигит эмес. Бүгүн ушундай маселе туулуп атат, чындап эле стабилдүүлүк керек, аны камсыз кылыш үчүн ушундай сөздөрдү айтыш керек. Бирок эртең эле энергосекторду жеке менчик колго өткөрүү маселесин койсунчу, концессияга бериш керек деп президент айтпадыбы, ошондо көрөбүз. Же дагы бир Үзөңгү-Кууш чыксынчы. Мына, Өзбекстан менен чек араны аныктап-бекитүү маселеси жакындап келатат. Ошол маселелерди койсунчу, ошондо көрөбүз, кандай конфронтация болот.
Мен айтып атпаймбы, бул жерде өзгөчө бир конфликт алдын ала салынган - бийликтин эки бутагы тең эл тарабынан шайлангандан кийин, ар бир бутактан - биз эң маанилүүбүз деген сөз туулат. Ошондуктан экөө ортосунда талаш-тартыш болот. Парламенттин ичинде президенттин партиясы көпчүлүк түзсө, ошондо гана стабилдүү система болот, парламенттин ичинде президентти колдобогон күчтөр болуп калса, анда конфликт туулат.
Шеримкуловдун пикиринде дагы, мерчемдүү маселелер талкууланганда, парламент негизинен элдин кызыкчылыгында аракеттенет:
- Парламенттин ичиндеги Ак үйдү караган депутаттар болобу, президентти, өкмөттү колдой турган депутаттар болобу, же болбосо спикерди колдой турган депутаттар болобу, булардын бардыгы тең мерчемдүү, тагдыр чече турган маселелерге келгенде, булардын эл үчүн, журт үчүн деген туруму баары бир биринчи орунга чыгып кетет. Себеби, депутаттардын ичинде ар түркүн партиялардан келгендер бар, аткаруу бийлигин колдогондор бар, аткаруу бийлигине каршы чыккандар бар, спикерди колдогондор бар, спикерге каршы чыккандар бар, бирок мерчемдүү маселеге келгенде, биринчи орунга баары бир элдин тагдыры, мамлекеттин кызыкчылыгы чыгып кетет.
Бардыгы тең биринчи орунга элдин, журттун кызыкчылыгы деп чыгышат дагы, анын арт жагында өздөрүнүн жашыруун кызыкчылыктарын өткөрүп алууга аракет кылган убактар өтө көп болот, өзгөчө аткаруу бийлиги тарабынан,- деди Медеткан Шеримкулов.
Анын айтымында, бийлик бутактарынын баары эле эл кызыкчылыгы үчүн иштеп жатабыз дегени менен, аткаруу бийлиги көбүрөөк өз кызыкчылыгына буруп кетет:
- Өкмөт деле, башка бийликтер деле өздөрүнүн сөзүнө келгенде эч кимиси элге каршы чыкпайт, бардыгы тең биринчи орунга эл, журт, ошонун кызыкчылыгы деп чыгышат дагы, анын арт жагында өздөрүнүн билинбеген, көрүнбөгөн, жашыруун кызыкчылыктарын өткөрүп алууга аракет кылган убактар өтө көп болот, өзгөчө аткаруу бийлиги тарабынан.
Анан эми ошонун ичине келгенде, кимиси чындап эле эл үчүн күйүп-бышып атат, кимиси өзүнүн кызыкчылыгын өткөрүүгө аракет кылып жатат, жанагы эле спекулятивдүү сөздөрдү сүйлөп жатат - аны мезгил гана көргөзө алат экен көпчүлүк убакта.
"Элдин былтыр массалык түрдө мурдагы бийликке каршы чыгышы - ошол мезгилдеги демократияны дагы бекемдөөгө, мамлекетибиздин демократиялык жол менен өсүшүнө, конституциябыз берген укукту элдин өзү пайдаланып, элден алыстап калган бийликти кубалап чыкканы - мунун өзү чоң жеңиш".
Медеткан Шеримкулов
Аткаруу бийлиги өзүн гана кантип ойлоп калганын - Акаевдин өкмөтү мындан 10 жыл мурда көрсөткөн дейт Шеримкулов:
- 1993-1994-жылдары, легендарлуу парламенттин мезгилинде президент өзү баш болуп, өкмөт өзү баш болуп, аларга өкмөттү, президентти колдогон парламенттин ичиндеги көп депутат кошулуп, Кумтөр боюнча президенттин айтканын колдоп бергиле деген күндө дагы, парламент колдобой койгон болчу.
Легендарлуу парламенттин Кумтөр маселесин козгогону туура болгонун тарых бүгүн тастыктап жатпайбы. Ошол убакта президенттин кетирген кемчилиги, өкмөттүн кетирген кемчилиги республикага чоң зыян алып келгендигин, мына, эми өзүбүз көрүп отурбайбызбы.
Парламенттик мамлекет болсо, парламент президентти да, премьерди да шайлайт, аткаруу бийлигинин башында премьер турса, президент мамлекет башына келет. Мамлекет башчы болсо бийликтин үч бутагы ортосундагы арбитр болот. Зайнидин Курманов
Ошондой өз кызыкчылыгын гана көздөп калган жетекчилерди акыр-аягында бийликтен эл кубалап чыгышы мүмкүн жана былтыркы март окуялары жөнүндө канча ар башка пикир болсо дагы, ал окуялар учурунда - элден четтеп калган бийлик кулатылган дейт Шеримкулов:
- Эл арасында бир пикир жок, бир пикир болушу да мүмкүн эмес, бирок бир нерсени эске алыш керек - былтыркы 24-мартка чейинки күндөр, январь, февраль, март айларынын ичиндеги элдин жапырт көтөрүлүп, түндүгүнөн дагы, түштүгүнөн дагы эл ошол кездеги бийликке каршы чыгып, ошол бийликти кетсин деп, ошону талап кылышып, ошол бийликти кетирүүгө жасаган аракеттерин биз бүгүн - ошонуңардын бардыгы эч нерсеге жарабай калды, мунуңардын бардыгы туура эмес болуп калды, аныңардын бардыгы төңкөрүшкө гана алып келди деп койгондугубуз, эгер ошентип айта турган болсок, бул анда - элдин ошол жасаган аракетин көрө албагандыгыбыз болуп калат. Ага баа бербегендигибиз болуп калат. Элдин ошол жасаган аракетин, мурдакы бийликти кетирүүгө демократиянын негизинде жасаган аракетин келекелеп койгондугубуз болуп калат.
Ошол үчүн мен ойлойм, 24-марттын жыйынтыгы мына бир жылдын ичинде канчалык жемиштүү же жемиштүү болгон жокпу, бирок былтыркы элдин массалык түрдө мурдагы бийликке каршы чыгышы, бул - ошол мезгилдеги демократияны дагы бекемдөөгө, мамлекетибиздин ошол демократиялык жол менен өсүшүнө, ошол биздин конституциябыз берген укукту элдин өзү туура пайдаланып, ошол укугун ишке ашырып, элден четтеп калган, элден алыстап калган бийликти кубалап чыкканы - мунун өзү чоң жеңиш.
Спикер деген, чындыгын айтканда, депутаттардын дирижеру. Эгер дирижер жакшы болсо, симфониялык оркестр да жакшы ойнойт. Медеткан Шеримкулов
Анын пикиринде, былтыркы марттагы ыңкылап чындап эле элдин жеңиши болгон:
- Миңдеген адамдын, жалаң эле түндүктөн же түштүктөн эмес, Кыргызстандын төгөрөгүнүн төрт бурчунан чыккан нааразычылыктын негизи 24-мартка алып келди. Анан аны бир гана киши жасаган жок, эгерде ошол 24-мартты бирөөлөр менин гана эмгегим, элдин баарын мен көтөрдүм, ошонун артында мен гана тургам дей турган болсо, бул туура эмес. 24-марттын артында, 24-марттын алдында, 24-марттын чордонунда элдин өзү турду. Ошондуктан бул, чынын айтканда, элдин жеңиши.
Жана андай окуяны башынан кечирген жетекчилер эми Акаевдин учурундагыдай саясат жүргүзүүдөн тартынып калат дейт Шеримкулов:
"Төңкөрүш болбогондо, Акаев шайлоого кайра чыгып, 80-90 пайыз добуш алмак. Анткени эл шайлабай калбадыбы - президентти чиновниктер шайлап калган".
Зайнидин Курманов
- 24-марттын дагы бир сабагы, биринчиден, ошол эски бийликти, Акаев баш болгон бийликти кетиргендиги болсо, экинчиден, келечектеги, бүгүн дагы, эртең дагы келе турган бийликке болгон чоң коңгуроо дагы, чоң эскертүү - эгерде эл үчүн, журт үчүн иштебей турган болсоңор, эгерде элдин алдында берген өзүңөрдүн сөзүңөрдү, өзүңөрдүн убадаңарды аткарбай турган болсоңор, баары бир элдин чыдамы бир убакта бүтөт дагы, силерди дагы төңкөрүп коет деген сөз,- дейт Медеткан Шеримкулов.
Обого бешинчи жана 12-март күндөрү чыккан программанын биринчи эки бөлүгүндө Кыргызстандын эгемендүүлүк жылдарында бийлик бутактары ортосунда орун алган араздашуулар тууралуу сөз болгон, парламенттин бир кездеги спикери Медеткан Шеримкулов менен саясат таануучу, мурдагы депутат Зайнидин Курманов - андай араздашууларга азыркы конституция өзү негиз түзүп жатканы тууралуу айтып берген.
Курмановдун пикиринде, эгер Кыргызстандын саясий түзүлүшү парламенттик системага өзгөртүлсө, анда президентти дагы, премьер-министрди дагы - шайлоодо жеңип чыккан партия тандай тургандыктан, алардын ортосунда араздашуулар да болмок эмес:
- Парламенттик мамлекет болсо, парламент президентти да, премьерди да шайлайт, бирок аткаруу бийлигинин башында премьер турса, президент мамлекет башына келет. Мамлекет башчы болсо бийликтин үч бутагы ортосундагы арбитр болот, анын өтө деле күчү болбойт, бирок парламент менен аткаруу бийлиги ортосунда конфликт пайда болсо, ошондо президент чоң оюнчу болуп чыга келип, же парламентти, же аткаруу бийлигин таркатат. Бирок конфликт аяктагандан кийин, мурдагыдай эле кайрадан улут башына келет.
"Мерчемдүү, тагдыр чече турган маселелерге келгенде, депутаттардын эл үчүн, журт үчүн деген туруму баары бир биринчи орунга чыгып кетет".
Медеткан Шеримкулов
Ал эми Кыргызстанда үчкө бөлүнгөн бийлик бутактарынын үстүндө төртүнчү бийлик болуп президент отургандыктан, анын администрациясы өзүнчө бешинчи бийлик да болуп алды, жаңы системага өткөндө болсо, парламенттеги көпчүлүккө жетишкен партия өкмөт башчысын канча кааласа, ошончо жолу шайлай бермек жана жакшы иштеген премьер кызматында көпкө отурмак:
- Эмне үчүн президенттик администрациянын ушунча көп укугу бар? Анткени перзиденттин укугу көп. Бирок президент азыркы система боюнча коомдук көзөмөлдөн чыгып калган. Парламент алдында президент отчет бербейт. Президент бир жылда бир жолу гана парламенттин сессиясына катышып, элге кайрылуу менен чыгат, ал кайрылууну парламент талкуулай да албайт.
Президенттин колундагы бийлик чоң, акимдер, губернаторлор жана айыл өкмөттөрү анын колунда болгондуктан, шайлоо учурунда алар ага кандай жыйынтык керек болсо, ошону чыгарып берет. Токсон пайыз керек болсо, 90 пайыз жасап берет. Президентке берилген добуштар шайлоо учурунда 70 пайыздан төмөн түштү беле? Түшкөн эмес, эң акыркы жылдарда болсо, Акаевдин акыркы мөөнөтүндө, президентти көрө турган көз жок болчу. Бирок ал дайым 75-76 пайыз добуш алып жүрбөдүбү. Төңкөрүш болбогондо, шайлоого кайра чыгып, 80-90 пайыз алмак. Анткени эл шайлабай калбадыбы - президентти чиновниктер шайлап калган.
Парламенттик системада болсо аткаруу бийлиги үчүн премьер жооп берет. Жыл сайын парламенттин алдынан өтүп, отчет берип, жарактуубу же жарактуу эмеспи - баа алып кетүүгө тийиш. Премьер жакшы иштесе, парламент аны беш эмес - 20, 30, 40 жылга калтырат. Малайзиянын премьер-министри Махатхир Мохамад 34 жыл өкмөттү жетектеп иштеди, анткени парламент 34 жыл бою анын ишин жактырган, иштей берсин деп. Ал болсо өлүп бараткан Малайзияны Индокитайдын жолборсуна айландырбадыбы.
Парламент алдында президент азыр отчет бербейт. Президент бир жылда бир жолу гана парламенттин сессиясына катышып, элге кайрылуу менен чыгат, ал кайрылууну парламент талкуулай да албайт,-дейт Зайнидин Курманов
-Ошондуктан азыркы система өзгөртүлмөйүнчө, парламентти жетектөөгө канча жаңы адам келсе дагы, аткаруу бийлиги менен парламент ортосундагы араздашуулар улана берет,- дейт Курманов Марат Султановдун спикер болуп шайланганы жөнүндө:
- Аракеттерин жасап көрөт, көрөбүз, кандай жасайт, бирок баары эле спикердин колунда эмес да. Спикер деген жөн гана тең укуктуу депутаттардын биринчиси. Ал жөн гана жыйындарды өткөрөт. Калган маселелердин баарын депутаттар чечет. Депутаттар эки мүнөттүн ичинде таманын тазалап, бетин жалтыратып коет спикердин, ал депутаттарды укпаса.
Медеткан Шеримкуловдун айтымында болсо, спикердин мааниси зор эле:
- Спикер деген, чындыгын айтканда, дирижеру да депутаттардын. Эгер дирижер жакшы болсо, симфониялык оркестр да жакшы ойнойт да. Ошондуктан спикердин парламенттеги маанисин төмөндөтүп, анын колунан эч нерсе келбейт, ал депутаттардын добуш бергенин карап эле, маселелерди добушка коюп, макул десе макул болуп, жок десе жок деп, ошону констатировать этип отура турган эле бир фигура деп ойлогон туура эмес. Спикер эгер күчтүү фигура боло турган болсо, ошол парламенттин алдына коюлган максатты ишке ашырып, элдин кызыкчылыгы үчүн иштей турган чечимдерди алдырууда спикердин мааниси өтө жогору болот. Өтө жогору,-дейт Медеткан Шеримкулов.
Парламенттин жаңы спикери болуп шайланаары менен Марат Султанов - аткаруу бийлиги менен парламент тирешүүгө барбайт деп жарыялады. Зайнидин Курмановдун айтымында, жаңы спикер эмне десе дагы, орчундуу маселелерге келгенде, араздашуулар баары бир чыгат:
"Парламенттик системада премьер жыл сайын парламенттин алдынан өтүп, отчет берип, жарактуу же жарактуу эмеспи - баа алып кетүүгө тийиш. Премьер жакшы иштесе, парламент аны беш эмес, 20, 30, 40 жылга калтырат",-дейт Зайнидин Курманов.
- Марат жөнөкөй жигит эмес. Бүгүн ушундай маселе туулуп атат, чындап эле стабилдүүлүк керек, аны камсыз кылыш үчүн ушундай сөздөрдү айтыш керек. Бирок эртең эле энергосекторду жеке менчик колго өткөрүү маселесин койсунчу, концессияга бериш керек деп президент айтпадыбы, ошондо көрөбүз. Же дагы бир Үзөңгү-Кууш чыксынчы. Мына, Өзбекстан менен чек араны аныктап-бекитүү маселеси жакындап келатат. Ошол маселелерди койсунчу, ошондо көрөбүз, кандай конфронтация болот.
Мен айтып атпаймбы, бул жерде өзгөчө бир конфликт алдын ала салынган - бийликтин эки бутагы тең эл тарабынан шайлангандан кийин, ар бир бутактан - биз эң маанилүүбүз деген сөз туулат. Ошондуктан экөө ортосунда талаш-тартыш болот. Парламенттин ичинде президенттин партиясы көпчүлүк түзсө, ошондо гана стабилдүү система болот, парламенттин ичинде президентти колдобогон күчтөр болуп калса, анда конфликт туулат.
Шеримкуловдун пикиринде дагы, мерчемдүү маселелер талкууланганда, парламент негизинен элдин кызыкчылыгында аракеттенет:
- Парламенттин ичиндеги Ак үйдү караган депутаттар болобу, президентти, өкмөттү колдой турган депутаттар болобу, же болбосо спикерди колдой турган депутаттар болобу, булардын бардыгы тең мерчемдүү, тагдыр чече турган маселелерге келгенде, булардын эл үчүн, журт үчүн деген туруму баары бир биринчи орунга чыгып кетет. Себеби, депутаттардын ичинде ар түркүн партиялардан келгендер бар, аткаруу бийлигин колдогондор бар, аткаруу бийлигине каршы чыккандар бар, спикерди колдогондор бар, спикерге каршы чыккандар бар, бирок мерчемдүү маселеге келгенде, биринчи орунга баары бир элдин тагдыры, мамлекеттин кызыкчылыгы чыгып кетет.
Бардыгы тең биринчи орунга элдин, журттун кызыкчылыгы деп чыгышат дагы, анын арт жагында өздөрүнүн жашыруун кызыкчылыктарын өткөрүп алууга аракет кылган убактар өтө көп болот, өзгөчө аткаруу бийлиги тарабынан,- деди Медеткан Шеримкулов.
Анын айтымында, бийлик бутактарынын баары эле эл кызыкчылыгы үчүн иштеп жатабыз дегени менен, аткаруу бийлиги көбүрөөк өз кызыкчылыгына буруп кетет:
- Өкмөт деле, башка бийликтер деле өздөрүнүн сөзүнө келгенде эч кимиси элге каршы чыкпайт, бардыгы тең биринчи орунга эл, журт, ошонун кызыкчылыгы деп чыгышат дагы, анын арт жагында өздөрүнүн билинбеген, көрүнбөгөн, жашыруун кызыкчылыктарын өткөрүп алууга аракет кылган убактар өтө көп болот, өзгөчө аткаруу бийлиги тарабынан.
Анан эми ошонун ичине келгенде, кимиси чындап эле эл үчүн күйүп-бышып атат, кимиси өзүнүн кызыкчылыгын өткөрүүгө аракет кылып жатат, жанагы эле спекулятивдүү сөздөрдү сүйлөп жатат - аны мезгил гана көргөзө алат экен көпчүлүк убакта.
"Элдин былтыр массалык түрдө мурдагы бийликке каршы чыгышы - ошол мезгилдеги демократияны дагы бекемдөөгө, мамлекетибиздин демократиялык жол менен өсүшүнө, конституциябыз берген укукту элдин өзү пайдаланып, элден алыстап калган бийликти кубалап чыкканы - мунун өзү чоң жеңиш".
Медеткан Шеримкулов
Аткаруу бийлиги өзүн гана кантип ойлоп калганын - Акаевдин өкмөтү мындан 10 жыл мурда көрсөткөн дейт Шеримкулов:
- 1993-1994-жылдары, легендарлуу парламенттин мезгилинде президент өзү баш болуп, өкмөт өзү баш болуп, аларга өкмөттү, президентти колдогон парламенттин ичиндеги көп депутат кошулуп, Кумтөр боюнча президенттин айтканын колдоп бергиле деген күндө дагы, парламент колдобой койгон болчу.
Легендарлуу парламенттин Кумтөр маселесин козгогону туура болгонун тарых бүгүн тастыктап жатпайбы. Ошол убакта президенттин кетирген кемчилиги, өкмөттүн кетирген кемчилиги республикага чоң зыян алып келгендигин, мына, эми өзүбүз көрүп отурбайбызбы.
Парламенттик мамлекет болсо, парламент президентти да, премьерди да шайлайт, аткаруу бийлигинин башында премьер турса, президент мамлекет башына келет. Мамлекет башчы болсо бийликтин үч бутагы ортосундагы арбитр болот. Зайнидин Курманов
Ошондой өз кызыкчылыгын гана көздөп калган жетекчилерди акыр-аягында бийликтен эл кубалап чыгышы мүмкүн жана былтыркы март окуялары жөнүндө канча ар башка пикир болсо дагы, ал окуялар учурунда - элден четтеп калган бийлик кулатылган дейт Шеримкулов:
- Эл арасында бир пикир жок, бир пикир болушу да мүмкүн эмес, бирок бир нерсени эске алыш керек - былтыркы 24-мартка чейинки күндөр, январь, февраль, март айларынын ичиндеги элдин жапырт көтөрүлүп, түндүгүнөн дагы, түштүгүнөн дагы эл ошол кездеги бийликке каршы чыгып, ошол бийликти кетсин деп, ошону талап кылышып, ошол бийликти кетирүүгө жасаган аракеттерин биз бүгүн - ошонуңардын бардыгы эч нерсеге жарабай калды, мунуңардын бардыгы туура эмес болуп калды, аныңардын бардыгы төңкөрүшкө гана алып келди деп койгондугубуз, эгер ошентип айта турган болсок, бул анда - элдин ошол жасаган аракетин көрө албагандыгыбыз болуп калат. Ага баа бербегендигибиз болуп калат. Элдин ошол жасаган аракетин, мурдакы бийликти кетирүүгө демократиянын негизинде жасаган аракетин келекелеп койгондугубуз болуп калат.
Ошол үчүн мен ойлойм, 24-марттын жыйынтыгы мына бир жылдын ичинде канчалык жемиштүү же жемиштүү болгон жокпу, бирок былтыркы элдин массалык түрдө мурдагы бийликке каршы чыгышы, бул - ошол мезгилдеги демократияны дагы бекемдөөгө, мамлекетибиздин ошол демократиялык жол менен өсүшүнө, ошол биздин конституциябыз берген укукту элдин өзү туура пайдаланып, ошол укугун ишке ашырып, элден четтеп калган, элден алыстап калган бийликти кубалап чыкканы - мунун өзү чоң жеңиш.
Спикер деген, чындыгын айтканда, депутаттардын дирижеру. Эгер дирижер жакшы болсо, симфониялык оркестр да жакшы ойнойт. Медеткан Шеримкулов
Анын пикиринде, былтыркы марттагы ыңкылап чындап эле элдин жеңиши болгон:
- Миңдеген адамдын, жалаң эле түндүктөн же түштүктөн эмес, Кыргызстандын төгөрөгүнүн төрт бурчунан чыккан нааразычылыктын негизи 24-мартка алып келди. Анан аны бир гана киши жасаган жок, эгерде ошол 24-мартты бирөөлөр менин гана эмгегим, элдин баарын мен көтөрдүм, ошонун артында мен гана тургам дей турган болсо, бул туура эмес. 24-марттын артында, 24-марттын алдында, 24-марттын чордонунда элдин өзү турду. Ошондуктан бул, чынын айтканда, элдин жеңиши.
Жана андай окуяны башынан кечирген жетекчилер эми Акаевдин учурундагыдай саясат жүргүзүүдөн тартынып калат дейт Шеримкулов:
"Төңкөрүш болбогондо, Акаев шайлоого кайра чыгып, 80-90 пайыз добуш алмак. Анткени эл шайлабай калбадыбы - президентти чиновниктер шайлап калган".
Зайнидин Курманов
- 24-марттын дагы бир сабагы, биринчиден, ошол эски бийликти, Акаев баш болгон бийликти кетиргендиги болсо, экинчиден, келечектеги, бүгүн дагы, эртең дагы келе турган бийликке болгон чоң коңгуроо дагы, чоң эскертүү - эгерде эл үчүн, журт үчүн иштебей турган болсоңор, эгерде элдин алдында берген өзүңөрдүн сөзүңөрдү, өзүңөрдүн убадаңарды аткарбай турган болсоңор, баары бир элдин чыдамы бир убакта бүтөт дагы, силерди дагы төңкөрүп коет деген сөз,- дейт Медеткан Шеримкулов.
