-Султан мырза, кечээ пезиденттин басма сөз кызматы мамлекет башчы Курманбек Бакиевдин 24-марттагы кайрылуусу же жаңылануу багытынын толук текстин жарыя кылды. Ал көлөмдүү багытта карапайым калк толук түшүнө бербеген жаңы түшүнүктөр менен терминдер көп экен. Жаңы түшүнүктөрдү киргизүүнүн зарылдыгы эмнеден пайда болду жана багыттын кандай жаңычыл идеялары бар?
-Бул жерде эң биринчи жаңычылдык-президент азыркы жагдайда учурдагы идеология жана башкаруу менен мындан ары иштөөгө болбостугун түшүнүү менен жаңы багытты, дүйнөлүк жаңы тажрыйбаларды кыргыз кыртышына киргизүү идеологиясын сунуш кылып жаткандыгында. Багыттын негизги идеясы мына ушунда.
Ал эми жаңы түшүнүктөргө келсек, дүйнө азыр глобалдашып, жаңы түшүнүктөр, жаңы тажрыйбалар бардык өлкөлөргө жетип жатат. Ошонун ичинде жаңы саясий, маданий, идеологиялык тажрыйбалар жайылып жатат. Ошол себептен бизге дагы жаңы түшүнүктөр менен терминдер кирип жатат. Ага катуу таң калуунун кереги жок.
Себеби кыргыз калкы дүйнөлүк коммуникациядан четте калбай бардык тажрыйбаларды кабыл алууга мезгил жетти. Мисалы үчүн өткөн кылымдын 70-80-жылдары кибернетика, ЭВМ сыяктуу түшүнүктөрдү абдан таң калуу менен кабыл алчубуз. Азыр да дүйнөлүк глобалдашуу шартында ушундай жаңы түшүнүктөр, жаңы терминдер, ой чабыттары, ой жоруулар келип жатат.
Аларды мына ошондой зарылдыктан пайда болуп жатат деп кабыл алуу керек. Бул жаңы түшүнүктөр адегенде адамдарга бир аз оңтойсуздукту түзүшү мүмкүн. Бирок кыргыз коому жаңы түшүнүктөрдү бара-бара акырындык менен кабыл алат деп ишенем.
-Президент бул багыт “коомдук ой жүгүртүүнүн куралы болушун каалайм” деп жатат. Албетте, багытта айтылган ойлордун көбү олуттуу жана зарыл. Бирок андай негиздер Конституцияда, мыйзамдарда мурда эле салынган да. Президенттин бул багыты чын эле жаңыланууга түрткү береби? Себеби аны ишке ашыруу механизмдери бүдөмүк. Багыт кантип, качан ишке ашат деген ойдосуздар?
-Багытта бул 10-15 жылда ишке аша турган, алдыга сереп ташталган стратегиялык багыт деп жазылып турат. Президент негизги белестерди белгилеп көрсөттү. Анан бул коомдук акылдын, ой чабытынын үзүрү болуп калышы керек деп айтылып жатат. Анан президент багыттын аягында коомчулукка, бардык саясий күчтөргө негизги контурларды белгиледим, эми мындан ары сунуштарды, толуктоолорду күтөм деп кайрылып жатат.
Анткени бул багытты президент өзү жалгыз ишке ашырбайт да. Ошон үчүн багыттын ичиндеги жоболордо багытты ишке ашыруу үчүн коомдун бардык күчтөрү, анын ичинде ар кандай мүдөөлөрдү, кызыкчылыктарды көздөгөн күчтөрдү бириктирүү идеясы камтылган.
Андан тышкары кыргыз маданиятынын негизинде улуттук кызыкчылык, Кыргызстандын эгемендигин мындан ары чыңдоо, мамлекеттин жаңы саясий улутун калыптандыруу деген орчундуу ойлордун тегерегинде алдыга жылалы, алга илгерилейли деген сунушту киргизип жатат. Демек коомдук дегенден кийин президент бардык күчтөргө өзү сунуштаган багыттын тегерегинде биригип, мындан ары алга кетпейлиби деген чакырыкты таштап жатат.
-Ушул багытта Кыргызстанда саясий улут түзүү идеясы айтылыптыр. Аны кандай түшүнөбүз жана саясий улут кантип түзүлөт? Бул СССР мезгилиндеги улутуна карабай СССР деген жалпы элди түзүү идеясына окшошуп кеткен жери жокпу?
-Андай окшоштуктар бар. Бирок саясий улут деген эл аралык термин. Андай түшүнүк башка өлкөлөрдө эбак эле орун алган. Мисалы үчүн Американын улуту деген бар. Ал жакка ар кайсы мамлекеттен барган улуттар биригип алып Американын улутун түзгөн.
Ошондуктан бул багыттын жоболорунда уюткулуу кыргыз улутунун тегерегинде башка улуттардын “мен кыргызстандыкмын” деп мамлекеттик башкарууга бардык улуттардын катышуусу аркылуу жалпы кызыкчылыкты көздөгөн улутту түзүү жөнүндө сөз жүрүп жатат. Демек мамлекеттик башкарууга бардык улуттардын катышуусу саясий улут деген түшүнүктү пайда кылат.
-Демек бул жерде бардык улуттардын башын бириктирип турган идея эмне болот?
-Ал азыркы идеология, азыркы башкаруу менен мындан ары жашоо болбой калды, башкача жол менен бирге алдыга жылып, жаңылануу жолуна түшүү деген идея.
-Маегиңиз үчүн рахмат!
-Бул жерде эң биринчи жаңычылдык-президент азыркы жагдайда учурдагы идеология жана башкаруу менен мындан ары иштөөгө болбостугун түшүнүү менен жаңы багытты, дүйнөлүк жаңы тажрыйбаларды кыргыз кыртышына киргизүү идеологиясын сунуш кылып жаткандыгында. Багыттын негизги идеясы мына ушунда.
Ал эми жаңы түшүнүктөргө келсек, дүйнө азыр глобалдашып, жаңы түшүнүктөр, жаңы тажрыйбалар бардык өлкөлөргө жетип жатат. Ошонун ичинде жаңы саясий, маданий, идеологиялык тажрыйбалар жайылып жатат. Ошол себептен бизге дагы жаңы түшүнүктөр менен терминдер кирип жатат. Ага катуу таң калуунун кереги жок.
Себеби кыргыз калкы дүйнөлүк коммуникациядан четте калбай бардык тажрыйбаларды кабыл алууга мезгил жетти. Мисалы үчүн өткөн кылымдын 70-80-жылдары кибернетика, ЭВМ сыяктуу түшүнүктөрдү абдан таң калуу менен кабыл алчубуз. Азыр да дүйнөлүк глобалдашуу шартында ушундай жаңы түшүнүктөр, жаңы терминдер, ой чабыттары, ой жоруулар келип жатат.
Аларды мына ошондой зарылдыктан пайда болуп жатат деп кабыл алуу керек. Бул жаңы түшүнүктөр адегенде адамдарга бир аз оңтойсуздукту түзүшү мүмкүн. Бирок кыргыз коому жаңы түшүнүктөрдү бара-бара акырындык менен кабыл алат деп ишенем.
-Президент бул багыт “коомдук ой жүгүртүүнүн куралы болушун каалайм” деп жатат. Албетте, багытта айтылган ойлордун көбү олуттуу жана зарыл. Бирок андай негиздер Конституцияда, мыйзамдарда мурда эле салынган да. Президенттин бул багыты чын эле жаңыланууга түрткү береби? Себеби аны ишке ашыруу механизмдери бүдөмүк. Багыт кантип, качан ишке ашат деген ойдосуздар?
-Багытта бул 10-15 жылда ишке аша турган, алдыга сереп ташталган стратегиялык багыт деп жазылып турат. Президент негизги белестерди белгилеп көрсөттү. Анан бул коомдук акылдын, ой чабытынын үзүрү болуп калышы керек деп айтылып жатат. Анан президент багыттын аягында коомчулукка, бардык саясий күчтөргө негизги контурларды белгиледим, эми мындан ары сунуштарды, толуктоолорду күтөм деп кайрылып жатат.
Анткени бул багытты президент өзү жалгыз ишке ашырбайт да. Ошон үчүн багыттын ичиндеги жоболордо багытты ишке ашыруу үчүн коомдун бардык күчтөрү, анын ичинде ар кандай мүдөөлөрдү, кызыкчылыктарды көздөгөн күчтөрдү бириктирүү идеясы камтылган.
Андан тышкары кыргыз маданиятынын негизинде улуттук кызыкчылык, Кыргызстандын эгемендигин мындан ары чыңдоо, мамлекеттин жаңы саясий улутун калыптандыруу деген орчундуу ойлордун тегерегинде алдыга жылалы, алга илгерилейли деген сунушту киргизип жатат. Демек коомдук дегенден кийин президент бардык күчтөргө өзү сунуштаган багыттын тегерегинде биригип, мындан ары алга кетпейлиби деген чакырыкты таштап жатат.
-Ушул багытта Кыргызстанда саясий улут түзүү идеясы айтылыптыр. Аны кандай түшүнөбүз жана саясий улут кантип түзүлөт? Бул СССР мезгилиндеги улутуна карабай СССР деген жалпы элди түзүү идеясына окшошуп кеткен жери жокпу?
-Андай окшоштуктар бар. Бирок саясий улут деген эл аралык термин. Андай түшүнүк башка өлкөлөрдө эбак эле орун алган. Мисалы үчүн Американын улуту деген бар. Ал жакка ар кайсы мамлекеттен барган улуттар биригип алып Американын улутун түзгөн.
Ошондуктан бул багыттын жоболорунда уюткулуу кыргыз улутунун тегерегинде башка улуттардын “мен кыргызстандыкмын” деп мамлекеттик башкарууга бардык улуттардын катышуусу аркылуу жалпы кызыкчылыкты көздөгөн улутту түзүү жөнүндө сөз жүрүп жатат. Демек мамлекеттик башкарууга бардык улуттардын катышуусу саясий улут деген түшүнүктү пайда кылат.
-Демек бул жерде бардык улуттардын башын бириктирип турган идея эмне болот?
-Ал азыркы идеология, азыркы башкаруу менен мындан ары жашоо болбой калды, башкача жол менен бирге алдыга жылып, жаңылануу жолуна түшүү деген идея.
-Маегиңиз үчүн рахмат!