- Кытайда жакында эле дагы үч кишиге өлүм жазасын берүү өкүмү чыгарылды. Жалпысынан 17 адамга жетти деп жатышат?
- Жок, алардын саны жыйырмадан ашуун. Алгач 9 адамды атты, анан дагы беш, анан 20. Ондогон адам бир аптанын ичинде атылып кетти. Үрүмчү шаарында, өзүңөр билесиңер, тынч демонстрация болгон. Ошондо Кытай өкмөтү атып, аялдарды да уруп-сабап, кыйнап түрмөгө салды, жүздөгөн адамдарды өлтүрдү. Миңдеген адамдарды камака алды. Ошондон бери атып атат. Үч-төрт күн мурда 16 жаштагы кызды атты, адам өлтүргөн, ошол себепчи болду деп. Ага жөн гана жалаа жапкан. Уйгур калкы геноцид болуп атат. Башка калктарды казак, кыргыздарды камакка көп алган дейт. Өтө татаал болуп атат. Дүйнөдө азыр эң адам укугу тепселип жаткан жер Кытай деп эсептелинет.
- Байланыш кандай болуп жатат?
- Албетте байланышып атабыз. Барып-келип тургандар бар. Аларды көзү менен көргөндөр бар, телефон аркылуу сүйлөшкөндөр бар. Азыр алар байланышты чектеп койду. Байланыш ал жакта жок. Анан бул жактан барган уйгурлар менен сүйлөшүү аябай кыйын болуп атат деген маалымат бар. Алар өкмөттөн коркуп айта албайт, сүйлөшө албайт.
- Бул боюнча Кыргызстанда жашаган уйгур калкы кандай чара көрөсүздөр?
- Азыр Түркиянын премьер-министри бул геноцид деп ачык позициясын билдирип, бүткүл дүйнөгө жарыялады. БУУга арыз бериш керек деди. Түркиянын парламентинде катуу айыптоо болуп атат, Кытай элчилигинин алдында демонстрация болду. Бизге бул жактан өкмөт уруксат бербей атат. Казакстанда бир аз жыйналыш, демонстрациялар болду. Бизде августта бир эскерүү жыйналыш өттү, андан башка эч нерсе болгон жок.
Биздин айталы дегенибиз, жалгыз мен эмес, баардык уйгурлар ойлойт, бизге тууган калктар кыргыз, казак, өзбек, ушулардын өкмөттөрү жок дегенде, эң болбогондо ушуну так жазса. Эч нерсе жазган жок. Түркияда жакшылап жазып атат. Биздин уйгур гезиттер жазып атат, бирок башка калктар кыргыздар, орустар билиш керек да. Ошолордун гезиттери жазбайт.
Уйгурларды террорист деп жазган кээ бир гезиттер бар. Ошондуктан бул маселени биздин уйгурлардын көпчүлүгүнүн ою кошуна, жакын жерде жайгашкан мамлекеттердин алды Кытайды айыптай албаса да, ушул калкка кайгы келди, ушундай окуялар болду Үрүмчүдө деп маалымат каражаттарында билдириш керек. “Азаттыкта” айтып атат, албетте бул жакшы. Уйгурлар буга өтө сүйүнөт.
- Кытайдагы уйгурлар эмне деп атат?
- Кытай өтө чоң держава, аскерий, бардык жагынан күчтүү болуп атпайбы. Күчтүүлүгүнөн кошуна мамлекеттеринин чоңдоруна акча берип, уйгурларды колдобогула, колдон келсе басып турууга зордоп атат чынын айтканда. Ошондуктан биздин тууган калктарыбыз ошого барбаса, биздин кырылып кеткенибизди карап турбаса экен, эң болбогондо сөз менен болсо да колдоп турса экен дейт. Ондогон адамдар атылды, бул ачык сотто аткан адамдар. Ал эми түрмөдө, жашыруу өлтүргөн, кыйнап-уруп өлтүргөндөр башка. Бул Үрүмчүдө., ал эми башка шаарларда Кашкар, Кулжа ж.б. жерлерде канча өлтүрүп атат аны эч ким билбейт.
- Маегиңизге чоң рахмат.
- Жок, алардын саны жыйырмадан ашуун. Алгач 9 адамды атты, анан дагы беш, анан 20. Ондогон адам бир аптанын ичинде атылып кетти. Үрүмчү шаарында, өзүңөр билесиңер, тынч демонстрация болгон. Ошондо Кытай өкмөтү атып, аялдарды да уруп-сабап, кыйнап түрмөгө салды, жүздөгөн адамдарды өлтүрдү. Миңдеген адамдарды камака алды. Ошондон бери атып атат. Үч-төрт күн мурда 16 жаштагы кызды атты, адам өлтүргөн, ошол себепчи болду деп. Ага жөн гана жалаа жапкан. Уйгур калкы геноцид болуп атат. Башка калктарды казак, кыргыздарды камакка көп алган дейт. Өтө татаал болуп атат. Дүйнөдө азыр эң адам укугу тепселип жаткан жер Кытай деп эсептелинет.
- Байланыш кандай болуп жатат?
- Албетте байланышып атабыз. Барып-келип тургандар бар. Аларды көзү менен көргөндөр бар, телефон аркылуу сүйлөшкөндөр бар. Азыр алар байланышты чектеп койду. Байланыш ал жакта жок. Анан бул жактан барган уйгурлар менен сүйлөшүү аябай кыйын болуп атат деген маалымат бар. Алар өкмөттөн коркуп айта албайт, сүйлөшө албайт.
- Бул боюнча Кыргызстанда жашаган уйгур калкы кандай чара көрөсүздөр?
- Азыр Түркиянын премьер-министри бул геноцид деп ачык позициясын билдирип, бүткүл дүйнөгө жарыялады. БУУга арыз бериш керек деди. Түркиянын парламентинде катуу айыптоо болуп атат, Кытай элчилигинин алдында демонстрация болду. Бизге бул жактан өкмөт уруксат бербей атат. Казакстанда бир аз жыйналыш, демонстрациялар болду. Бизде августта бир эскерүү жыйналыш өттү, андан башка эч нерсе болгон жок.
Биздин айталы дегенибиз, жалгыз мен эмес, баардык уйгурлар ойлойт, бизге тууган калктар кыргыз, казак, өзбек, ушулардын өкмөттөрү жок дегенде, эң болбогондо ушуну так жазса. Эч нерсе жазган жок. Түркияда жакшылап жазып атат. Биздин уйгур гезиттер жазып атат, бирок башка калктар кыргыздар, орустар билиш керек да. Ошолордун гезиттери жазбайт.
Уйгурларды террорист деп жазган кээ бир гезиттер бар. Ошондуктан бул маселени биздин уйгурлардын көпчүлүгүнүн ою кошуна, жакын жерде жайгашкан мамлекеттердин алды Кытайды айыптай албаса да, ушул калкка кайгы келди, ушундай окуялар болду Үрүмчүдө деп маалымат каражаттарында билдириш керек. “Азаттыкта” айтып атат, албетте бул жакшы. Уйгурлар буга өтө сүйүнөт.
- Кытайдагы уйгурлар эмне деп атат?
- Кытай өтө чоң держава, аскерий, бардык жагынан күчтүү болуп атпайбы. Күчтүүлүгүнөн кошуна мамлекеттеринин чоңдоруна акча берип, уйгурларды колдобогула, колдон келсе басып турууга зордоп атат чынын айтканда. Ошондуктан биздин тууган калктарыбыз ошого барбаса, биздин кырылып кеткенибизди карап турбаса экен, эң болбогондо сөз менен болсо да колдоп турса экен дейт. Ондогон адамдар атылды, бул ачык сотто аткан адамдар. Ал эми түрмөдө, жашыруу өлтүргөн, кыйнап-уруп өлтүргөндөр башка. Бул Үрүмчүдө., ал эми башка шаарларда Кашкар, Кулжа ж.б. жерлерде канча өлтүрүп атат аны эч ким билбейт.
- Маегиңизге чоң рахмат.
