Экономика

Жапан өкмөтү карыз акчанын башта белгиленген жылдык үстөгүн 2,3 пайыздан 1,3 пайызга түшүрүп берди. Париж клубу белгилеген 30-сентябрга чейин өкмөт Дания менен кош тараптуу келишимге кол коюуга жетишкени турат. Тек, клубга мүчө алты өлкөнүн акыркысы Түркия өкмөтү «Аккеме» мейманканасына шылтап, мунасага келе элек. Кыргызстандын Каржы министринин милдетин аткаруучу Акылбек Жапаровдун маалымдашынча, талаштуу маселе жыл аягына чейин оңуна чечилип калышы ыктымал:

- Түркия менен деле жаман эмес. Өкмөттүк деңгээлде өзүбүздүн сүйлөшүүлөрдү жүргүзүп жатабыз. Өзүңүздөр билгендей, жанагы «Аккеме» - «Пинаранын» чыры аягына чейин чыкпай калгандыктан, ошол жерде кичине кыйынчылык болуп жатат.

Каржы министрлигинин статс-катчысы Эмирлан Төрөмырзаев да «Аккеме-Пинара» мейманканасынын айланасындагы талаш чечилгенче Түркия өкмөтү менен эки тараптуу келишимге кол коюу кечигибирээк өтөрүн Париж клубунун катчылыгы менен макулдашылганын ырастады.

Ал эми Париж клубуна мүчө эмес 6 өлкө менен кийинки жарым жылдыкта өз ара сүйлөшүүлөр жүргүзүлөт. Эгер бул иш оңунан чечилсе клубга мүчө - мүчө эмес 12 өлкөгө төлөп берчү 607 миллион доллар карызды Кыргызстан кыйла кечигибирээк кайтарып бермекчи.

Экономикалык реформалары бирде токтоп, бирде жылып, туруктуу ыкка түшө албай келаткан Кыргызстандын шартын көрүп Жапан өкмөтү да карызды 40 жыл ичинде кайтарып алууга макул болду. Анын саясий-экономикалык себеп-жөнүн Жапаниянын Кыргызстандагы иштерине убактылуу өкүл Тацухико Касай мындайча түшүндүрдү:

- Бул аракетибиз жаңы мамлекеттүүлүктү куруп жаткан Кыргызстандын карыз жүгүн жеңилдетет деп ойлойбуз. Кыргызстан базар-нарк мамилелерине, демократияга тартынбай өтүп жаткан өлкө. Албетте, бул процесс ойку-кайкы жүрүүдө. Көп нерселер: акча, билим, тажрыйбанын жетишсиздиги көрүнүүдө. Бу кыйынчылыкты биз жакшы билебиз.

Жапан элчиси Кыргызстандын аймагы Күнчыгыш өлкөсү ээлеген аянттын жарымына тең келерин, ушундай жерде Жапания калкынын 5 пайызына гана тете эл жашарын маалым кылды.

- Башкача айтканда, жан башына эсептей келгенде сиздердеги шарт кыйла жакшы. Бул жерде бардар жашоого мүмкүнчүлүгүңүздөр бар. Ушу тапта кыргыз экономикасынын абалы жакшы эмес. Мен өзүм экономистмин. Экономиканы башкаруу, реформалар, жана сөз башында айткандай, ойку-кайкы жүрүүдө.

Элчинин маалымдашынча, Жапан өкмөтү Кыргызстанга баш-аягы 420 миллион долларлык жардам көрсөткөн. Бирок көмөктөшүүнүн баары эле акчага байланыштуу эмес. Кыска убакта дүйнөлүк бакубат өлкөгө айланган Жапания Кыргызстанга техникалык, интеллектуалдык жагынан алдыга көтөрүлүп чыгышына кызыкдар, бай өлкөлөрдүн катарына кошулушуна ынтызар. «Антишке Кыргызстанда толук шарт бар», - дейт Тацухико Касай.

Күнчыгыш өлкөсүнүн жардамы Кыргызстандын Каржы министринин статс-катчысы Эмирлан Төрөмырзаевдин ырасташынча, буга чейин түзүлүп калган инфраструктураны кармап турууга, колдоого чоң огожо болду.

- Негизинен Жапан өкмөтүнүн колдоосу Кыргызстандагы инфраструктураны колдоого, жаңылоого жумшалды. Бул нака экономикага жумшалчу инвестиция. Проблемалар жаатына келсек, кемчиликтер бар. Буга көбүнесе айрым программалар боюнча бөлүнгөн акчаларды маалында иштете албай калуу, багытты так аныктап алуу жагынан мүчүлүштөр болбой койгон жок.

Париж клубуна мүчө өлкөлөрдүн макулдугун алгандан кийин кыргыз өкмөтү Корея, Кытай, Кувейт, Индия, Пакистан, Өзбекстан менен сүйлөшүүлөргө киришет. Ага 6 ай убакыт бөлүнгөн. Ошентип, бапыратып алынган карызды маалында кайтаруу Кыргызстан үчүн чоң проблемага айланууда.

Асманды чапчыган тышкы-ички карыздардын төөбастысында калган Кыргызстанда кийинки жылдары алынчу кредит, грант акчаларды натыйжалуу пайдалануу тууралуу арбын айтылып, алынган акчалардын кайрымжысы кандай болгону иликтөөгө алынууда. Мурдагыдай өкмөттүн кепилдиги менен бапыратып жардам алуу токтолуп, оңор эмес акчалар эмнеге жумшалганы көпчүлүктү кызыктырары турган иш. Кыргызстандын Каржы министрлигинин статс-катчысы Эмирлан Төрөмырзаевдин айтымында, ушу тапта алынган жардамдын кантип пайдаланылганы иликтенүүдө.

- Комитет жетекчиси Замирбек Эсенаманов баштаган парламенттик комиссияга депутаттардан, өкмөттөн, бейөкмөт уюмдардан өкүлдөр кирген. Алар ушу тапта расмий түрдө 1992-жылдан тарта алынган тыш карыздардын кандай пайдаланылганын иликтешүүдө. Комиссиянын иш жыйынтыгын күтө туралы, бул парламенттин бүтүмү болмокчу. Ошондуктан бул жерде менин алдын-ала бүтүм чыгарышым туура болбойт го.

Буга чейин бир ирет парламент атайын комиссия түзүп, өкмөт тышкы карыздарды кантип пайдаланып жатканын иликтеген жайы бар. Эгемендиктин алгачкы жылдары алынган карыз акчалардын кыйласы өкмөткө баш оорудан башка эч нерсе алып келбегени деле убагында көп айтылган.

Бишкектеги эл аралык каржы уюмдарынын жыйынында мына ушул талылуу маселе талкууга алынды. Дүйнөлүк банктын Кыргызстандагы өкүлү Малик Ашрафтын ырасташынча, мурда өз алдынча иш жүргүзүп келишкен эл аралык уюмдар мындан ары биргелешип аракет кылуунун камын көрүшмөкчү.

- Бүгүн башталып аткан иш чоң көнүгүүнүн башталышы гана. Алдыдагы бир жыл ичинде эмне жасарыбызды тактап, бирдиктүү экономикалык программаны түзүүгө даярдык көрөбүз. Пограмманы ишке ашырууга Дүйнөлүк банк, Азия өнүгүү банкы, Улуу Британиянын эл аралык кызматташуу департаменти, Улуттар уюмунун Өнүгүү программасы катышмакчы. Буга чейин бул уюмдар өз алдынча иштешкен. Эми биз биргелешип иш алып баруу ниетиндебиз. Стратегиялык багытыбыз бир, аткарчу жумушубуз ар түрдүү болмокчу.

Программанын кандай аткарылганы, дегеле «көнүгүүнүн» кандай жасалганы эмдиги жылкы кошмо жыйында талкууланмакчы. Кыргызстандын Каржы министринин милдетин аткаруучу Акылбек Жапаров эгер эл аралык каржы уюмдарынын биргелешкен аракети натыйжасын берсе, бул ишти дагы улантууга кызыкдар экенин маалымдады.

- Бүт донорлордун баары чогулуп алып, бюджети болобу же программаларды колдошобу, ошонун баарын такташтырып, анан бир багытта иштеп көрөлү деп, мына бүгүн саламаттык сактоонун ичинде кандай иштерди жасоо керектигин талкуулаганы жатабыз. Эгер баары жакшы болуп, баары бир чечимге келе турган болсо муну билим берүүгө да, айыл чарбасына да колдонуп, ар кайсы донорлор ар кайсы багытта иштей бербесин деп, бир багытты алып, ошонун натыйжалуулугун арттыруу ниетин көздөп жатабыз. Дүйнөлүк банк менен Азия өнүгүү банктары – негизги донорлорубуздан. Ошолор өз ара макулдашып саламаттык сактоо тармагына эмдиги эки жылга 50 миллион доллар жардам берели деп жатышат.

Эл аралык каржы уюмдарынын жыйынына маалымат каражаттарынын өкүлдөрү киргизилген жок.