Кыргызстан эгемендик алган жылдардын башында туризм тармагы лицензия алууга милдеттүү болчу. Ал «ишкердүүлүккө тушоо болот» деген кыязда 2001-жылы жоюлган эле. Туризм жана спорт саясаты боюнча мамлекеттик комитеттин эсеби боюнча, жеңилдик жылына 100 миллион долларды айлантып турган тармактын жылына казынага 30 миллион долларлык гана пайда беришине түрткү болду. «Пайдасынын 70% көшөгө артына кетти» деген мамлекеттик комитет ушундан улам көмүскө акчаны ачыкка чыгарыш үчүн лицензиялоо тартибин кайра киргизүү демилгесин көтөргөн. Туризм боюнча комитет төрагасынын орун басары Батыркул Баетовдин айтымында, ага мындан тышкары да көп нерселер түрткү болгон. Мисалы, КМШнын Парламент аралык ассамблеясынын 1994-жылы туризм тармагында мыйзам актыларын бирдей тартипке келтирүү жөнүндөгү мыйзамы, туризм өнүккөн өлкөлөрдө кызмат көрсөтүүнүн сапатын көрсөткөн лицензиянын берилиши, салыкты толук жыйноо жана туристтик фирмалардын санын, ишмердүүлүгүн так билүү талабы түрткү болгон. Аны өлкөдөгү 55 туристтик фирма, Ысыккөлдүн жээгиндеги 28 пансионаттын өкүлдөрү өтүнүшкөн.
- Лицензиялоо туризмден алынаар замат эле каттар түшө баштаган, - дейт Батыркул Баетов. - Туризм багытында чет өлкөлөр менен иштөөдө, ярмаркага барганда кыйынчылыктар пайда болгон. Маселен, Ысыккөлдөгү «Күнөстүү жээк» деген пансионаттын директору да: «Мен ярмаркага барганда туристтерди Ысыккөлгө Казакстандын турфирмаларынын лицензиясы менен чакырып атам», - деп атат. Биздин турфирмалардын лицензиясы жок болсо, башка мамлекеттердин туроператорлору бизди тааныбай жатышат. Экинчиден, бардык эле жеке фирмалардын жетекчилери фирмасын түзүп жатканда документтерине «туризм тармагында иштейт» дегенди сөзсүз жазып коюп жатышат. Ал чет өлкөлүк адамдарга виза берүүгө, бизден чет өлкөгө жиберүүгө шарт түзөт. Ошону менен тармактагы иштин сапаты төмөндөп, коопсуздугу азаюуда.
Б.Баетовдун айтымында, Кыргызстанда туристтик кызмат көрсөтүүнүн сапатынын төмөндүгү, кардарлардын ден-соолугуна карата коопсуздук чараларынын көрүлбөгөнү да олуттуу маселелердин бири. Анткени, Кыргызстанга келген чет элдик туристтердин 80-90% кызмат көрсөтүүгө нааразы болуп кетип жатышат. Ошондой эле, өлкөдөн адамдарды мыйзамсыз чыгарып, чет жерден чакырып, виза тартибин бузган турфирмаларды тизгиндөө максаты коюлууда.
Туризм комитетинин мындай демилгесине Кыргызстандагы Туроператорлор ассоциациясынын 14 мүчөсү караманча каршы. Алардын биринин айтымында, лицензиялоо ишкердүүлүккө бут тосот, туризмди өнүктүрүүгө, инвестиция тартууга бөгөт болот жана президенттин аларды өркүндөтүү тууралуу 2002-жылдагы жардыгына каршы келет. «Бизнес-ассоциация» конгрессинин президенти Эмил Үмөталиевдин билдирүүсү боюнча, лицензиялоону киргизиш үчүн туризм комитети бетке кармаган жагдайлардын эч кандай байланышы жок жана ал жаңыдан ирденип келаткан турфирмаларга тушоо салат. Ал тууралуу Эмил Үмөталиев мындай деди:
- Туризм тармагындагы проблемалардын лицензия менен эч кандай байланышы жок. Аларды башка мыйзамдар менен чечүүгө негиздер бар. Мисалы, салык деп жатышат. Салык алууну Салык кодекси жөнгө салат да. Анан «миграция кылып, адамдарды чет өлкөгө жиберип иштетип жатышат» деп айтышат. Анын турфирмага эч кандай тиешеси жок. Турфирманын атына жамынып алып иштеген ишкерлер болсо, аны Ички иштер министрлиги жөнгө салышы керек.
Эмил Үмөталиевдин пикири боюнча, бул демилгеге Дүйнөлүк Банктын жөнгө салуу мыйзам актыларынын таасирин иликтеген долбоорунун эксперти Красен Станчев жана Кыргызстандагы донор-мамлекеттердин өкүлдөрүнүн баары каршы болуп жатышат.
Лицензиялоо ишкердүүлүккө чоң тоскоолдук болоорун Улуу Британиянын жараны, Кыргызстанда «Асман тиреген тоолор» аттуу компания түзүп, 1995-жылдан бери Бишкекте, Нарында эл аралык мейманканаларды салган Иен Клейтор да мындайча белгиледи:
- Лицензия - бул тоскоолдук. Мен Кыргызстанга инвестиция жасап, акча салган чет элдик адаммын. Кечирип койгула, бул менин акчам. Менин Англияда компаниям жок. Мен аны Кыргызстанда түзүп, ушул жерде каттадым. Эгер баары жакшы болсо, мен карыганда пенсия алам. Эгер жаман болсо - Англияда көчөдө калам.
Туризм жана спорт комитет төрагасынын орун басары Батыркул Баетовдун ою боюнча туроператорлордун элден мурун чуу салышы жөнсүз. Бул жерде негизинен «Лицензияны кайсы мекеме, кандай негизде берет?» деген суроо талаш жаратууда. Аны берүү жөнүндөгү жобонун долбоору даярдалып, азыр каршылаш тараптар иликтеп атышат. Талаш күч алып кетсе аны өкмөттүн экономикалык саясат боюнча кеңеши карап, чечет.
Лицензиялоо жоюлган 2001-жылы туризмдин көлөмү Кыргызстандын ички дүң продуктусунда 3,9% жетип, 2000-жылга салыштырмалуу 1% көп болгон. Ал эми туристтердин саны 68% көбөйгөн. Экономисттердин баамында, буга лицензиянын алынышы жакшы таасир берген. Жайкы эс алуу мезгили башталаар алдында өкмөт менен туризм тармак өкүлдөрүнүн бул талашы, туризм экономикасынын келечектүү бир тармагы деп саналган Кыргызстандын эл аралык кадыр-баркына тескери таасир тийгизиши толук мүмкүн.
- Лицензиялоо туризмден алынаар замат эле каттар түшө баштаган, - дейт Батыркул Баетов. - Туризм багытында чет өлкөлөр менен иштөөдө, ярмаркага барганда кыйынчылыктар пайда болгон. Маселен, Ысыккөлдөгү «Күнөстүү жээк» деген пансионаттын директору да: «Мен ярмаркага барганда туристтерди Ысыккөлгө Казакстандын турфирмаларынын лицензиясы менен чакырып атам», - деп атат. Биздин турфирмалардын лицензиясы жок болсо, башка мамлекеттердин туроператорлору бизди тааныбай жатышат. Экинчиден, бардык эле жеке фирмалардын жетекчилери фирмасын түзүп жатканда документтерине «туризм тармагында иштейт» дегенди сөзсүз жазып коюп жатышат. Ал чет өлкөлүк адамдарга виза берүүгө, бизден чет өлкөгө жиберүүгө шарт түзөт. Ошону менен тармактагы иштин сапаты төмөндөп, коопсуздугу азаюуда.
Б.Баетовдун айтымында, Кыргызстанда туристтик кызмат көрсөтүүнүн сапатынын төмөндүгү, кардарлардын ден-соолугуна карата коопсуздук чараларынын көрүлбөгөнү да олуттуу маселелердин бири. Анткени, Кыргызстанга келген чет элдик туристтердин 80-90% кызмат көрсөтүүгө нааразы болуп кетип жатышат. Ошондой эле, өлкөдөн адамдарды мыйзамсыз чыгарып, чет жерден чакырып, виза тартибин бузган турфирмаларды тизгиндөө максаты коюлууда.
Туризм комитетинин мындай демилгесине Кыргызстандагы Туроператорлор ассоциациясынын 14 мүчөсү караманча каршы. Алардын биринин айтымында, лицензиялоо ишкердүүлүккө бут тосот, туризмди өнүктүрүүгө, инвестиция тартууга бөгөт болот жана президенттин аларды өркүндөтүү тууралуу 2002-жылдагы жардыгына каршы келет. «Бизнес-ассоциация» конгрессинин президенти Эмил Үмөталиевдин билдирүүсү боюнча, лицензиялоону киргизиш үчүн туризм комитети бетке кармаган жагдайлардын эч кандай байланышы жок жана ал жаңыдан ирденип келаткан турфирмаларга тушоо салат. Ал тууралуу Эмил Үмөталиев мындай деди:
- Туризм тармагындагы проблемалардын лицензия менен эч кандай байланышы жок. Аларды башка мыйзамдар менен чечүүгө негиздер бар. Мисалы, салык деп жатышат. Салык алууну Салык кодекси жөнгө салат да. Анан «миграция кылып, адамдарды чет өлкөгө жиберип иштетип жатышат» деп айтышат. Анын турфирмага эч кандай тиешеси жок. Турфирманын атына жамынып алып иштеген ишкерлер болсо, аны Ички иштер министрлиги жөнгө салышы керек.
Эмил Үмөталиевдин пикири боюнча, бул демилгеге Дүйнөлүк Банктын жөнгө салуу мыйзам актыларынын таасирин иликтеген долбоорунун эксперти Красен Станчев жана Кыргызстандагы донор-мамлекеттердин өкүлдөрүнүн баары каршы болуп жатышат.
Лицензиялоо ишкердүүлүккө чоң тоскоолдук болоорун Улуу Британиянын жараны, Кыргызстанда «Асман тиреген тоолор» аттуу компания түзүп, 1995-жылдан бери Бишкекте, Нарында эл аралык мейманканаларды салган Иен Клейтор да мындайча белгиледи:
- Лицензия - бул тоскоолдук. Мен Кыргызстанга инвестиция жасап, акча салган чет элдик адаммын. Кечирип койгула, бул менин акчам. Менин Англияда компаниям жок. Мен аны Кыргызстанда түзүп, ушул жерде каттадым. Эгер баары жакшы болсо, мен карыганда пенсия алам. Эгер жаман болсо - Англияда көчөдө калам.
Туризм жана спорт комитет төрагасынын орун басары Батыркул Баетовдун ою боюнча туроператорлордун элден мурун чуу салышы жөнсүз. Бул жерде негизинен «Лицензияны кайсы мекеме, кандай негизде берет?» деген суроо талаш жаратууда. Аны берүү жөнүндөгү жобонун долбоору даярдалып, азыр каршылаш тараптар иликтеп атышат. Талаш күч алып кетсе аны өкмөттүн экономикалык саясат боюнча кеңеши карап, чечет.
Лицензиялоо жоюлган 2001-жылы туризмдин көлөмү Кыргызстандын ички дүң продуктусунда 3,9% жетип, 2000-жылга салыштырмалуу 1% көп болгон. Ал эми туристтердин саны 68% көбөйгөн. Экономисттердин баамында, буга лицензиянын алынышы жакшы таасир берген. Жайкы эс алуу мезгили башталаар алдында өкмөт менен туризм тармак өкүлдөрүнүн бул талашы, туризм экономикасынын келечектүү бир тармагы деп саналган Кыргызстандын эл аралык кадыр-баркына тескери таасир тийгизиши толук мүмкүн.
