“Азаттык”: Кыргызстан менен Жапониянын дипломатиялык алака-катышына быйыл 20 жыл толду. Сиздин баамыңызда, Кыргызстан бул убакыт аралыгында кызматташуудан эмне ала алды?
Нуржигит Кадырбеков: Дипломатиялык мамилелер үч багытта: экономикалык, саясий жана гуманитардык-маданий багытта өнүгөт. Эгерде кызматташууну анализдей келсек, бизден Жапония алганга караганда, Кыргызстан бул өлкөдөн алда канча көп нерсе алды.
Бир эле мисалды ала турган болсок, жапондор жардам бергенде көбүнчө техникалык гранттарды берет. Бул кайтарымы жок акчалар, кредит же карыз эмес. Экинчиден, кээ бир өлкөлөр жардам бергенде өкмөткө "мынча миллион доллар" деп колуна карматып коет. Бул өтө опурталдуу, анткени коррупция бар жерде акчалар сол чөнтөккө кетип калышы мүмкүн.
Жапондор жардам бергенде, дыйкандарга десе сөзсүз дыйкандарга жеткирет. Мисалы, айыл чарба техникаларын. Эгер сыналгыга десе, бир канча миң доллар турган жакшы техникаларды алып келип берди. Эң башкысы жылына мамлекеттик кызматкерлерди өздөрүнүн мыкты университеттеринде окутуп берет. Андан сырткары кыска-кыска мөөнөттөгү программаларга чакырып жатат. Анткени адам ресурсун өнүктүрүү өтө маанилүү. Бул жагынан алганда Жапония Кыргызстандын келечегине чоң инвестиция кылып жатат.
Менин эсебимде жалпысынан 500 миллион доллардан ашык жардам алып койдук окшойт. Бизден ал жакка өтө деле кайтарым жок, анткени шарт ошондой
“Азаттык”: Эки өлкө дагы кайсы чөйрөдө кызматташса, ал үзүрлүү болот эле деп ойлосуз?
Нуржигит Кадырбеков: Эми саясий мамиле дипломатиялык эрежелерден сыртка чыга албайт. Анткени мунун глобалдык, геосаясий деңгээлде көп себептери бар. Бирок эң өкүнүчтүүсү экономикалык тармакта көрөңгөбүз, потенциалыбыз чоң. Бирок ошону колдоно албай жатабыз. Жапон инвестиция салган өлкөлөр чындап эле өнүккөн. Ал эми Кыргызстан менен Жапониянын экономикалык мамилелери абдан эле төмөн деңгээлде. Соода-сатык дээрлик жок. Колдонулган машиналарды сатып алууну, анча-мынча туристтерди эсепке албаганда.
Жапон бизнесин бул жакка тартууга тоскоол болгон үч-төрт себеп бар. Алардын бирөө - Кыргызстан менен Жапониянын ортосунда түз аба каттамы жок. Токиодон Бишкекке учак түз учпайт.
Экинчиден, Жапонияда Кыргызстан тууралуу маалымат өтө аз. Кийинки учурларда Кыргызстан тууралуу укса да, ыңкылаптар, саясий туруксуздук, этностор аралык карама-каршылыктар аркылуу билип атат. Бул өтө өкүнүчтүү.
Үчүнчүдөн, тилекке каршы Кыргызстандын инфратүзүмү өтө жарды. Деңизге чыккан жолубуз жок, андан сырткары географиялык шартыбыз оор. Ошондой эле жолдорубуз, темир жолдорубуз, аба каттамдарыбыз жакшы өнүгө электиги өтө чоң проблема.
Анан коопсуздук маселеси бар. Кылмыш дүйнөсү, коррупция бар жерге жапон инвесторлору келүүдөн чочулайт. Ушул жактарын эске алып жапон инвесторлорун алып келсек, Кыргызстан үчүн абдан жакшы болот эле.
“Азаттык”: Жапония Кыргызстан менен тоо-кен тармагында кызматташууга кызыгып жүрчү. 1999-жылы Баткен окуясында төрт жапон геологун моджахеддер барымтага алып бошоткондон кийин бул жаатта алака токтогон. Ушул окуя гана бул тармактагы кызматташууну токтоттубу, же мунун дагы башка себептери барбы?
Нуржигит Кадырбеков: Тоо-кен тармагы абдан перспективдүү тармак. Кыргызстан бул жактан да алардын инвесторлорун тартса болот. Бирок жогоруда айткандай, коопсуздук маселеси булар үчүн өтө маанилүү. Кыргызстанга барган инвесторлору, эксперттеринин коопсуздугу сакталбаганына көз жеткенден кийин бул зыянын тийгизди.
Мен Жапонияда окуп жүргөнүмдө бир профессор Кыргызстанды жапониялык кен чалгындап жүргөн 4-5 экспертти террорчулар кармап алгандан улам билерин айткан. Бул өтө опурталдуу нерсе. Ушул жагынан таанылганыбыз албетте бир топ зыянын тийгизет.
“Азаттык”: Рахмат.
Нуржигит Кадырбеков: Дипломатиялык мамилелер үч багытта: экономикалык, саясий жана гуманитардык-маданий багытта өнүгөт. Эгерде кызматташууну анализдей келсек, бизден Жапония алганга караганда, Кыргызстан бул өлкөдөн алда канча көп нерсе алды.
Бир эле мисалды ала турган болсок, жапондор жардам бергенде көбүнчө техникалык гранттарды берет. Бул кайтарымы жок акчалар, кредит же карыз эмес. Экинчиден, кээ бир өлкөлөр жардам бергенде өкмөткө "мынча миллион доллар" деп колуна карматып коет. Бул өтө опурталдуу, анткени коррупция бар жерде акчалар сол чөнтөккө кетип калышы мүмкүн.
Кыргызстанга барган инвесторлору, эксперттеринин коопсуздугу сакталбаганына көз жеткенден кийин бул зыянын тийгизди.
Жапондор жардам бергенде, дыйкандарга десе сөзсүз дыйкандарга жеткирет. Мисалы, айыл чарба техникаларын. Эгер сыналгыга десе, бир канча миң доллар турган жакшы техникаларды алып келип берди. Эң башкысы жылына мамлекеттик кызматкерлерди өздөрүнүн мыкты университеттеринде окутуп берет. Андан сырткары кыска-кыска мөөнөттөгү программаларга чакырып жатат. Анткени адам ресурсун өнүктүрүү өтө маанилүү. Бул жагынан алганда Жапония Кыргызстандын келечегине чоң инвестиция кылып жатат.
Менин эсебимде жалпысынан 500 миллион доллардан ашык жардам алып койдук окшойт. Бизден ал жакка өтө деле кайтарым жок, анткени шарт ошондой
“Азаттык”: Эки өлкө дагы кайсы чөйрөдө кызматташса, ал үзүрлүү болот эле деп ойлосуз?
Нуржигит Кадырбеков: Эми саясий мамиле дипломатиялык эрежелерден сыртка чыга албайт. Анткени мунун глобалдык, геосаясий деңгээлде көп себептери бар. Бирок эң өкүнүчтүүсү экономикалык тармакта көрөңгөбүз, потенциалыбыз чоң. Бирок ошону колдоно албай жатабыз. Жапон инвестиция салган өлкөлөр чындап эле өнүккөн. Ал эми Кыргызстан менен Жапониянын экономикалык мамилелери абдан эле төмөн деңгээлде. Соода-сатык дээрлик жок. Колдонулган машиналарды сатып алууну, анча-мынча туристтерди эсепке албаганда.
Жапон бизнесин бул жакка тартууга тоскоол болгон үч-төрт себеп бар. Алардын бирөө - Кыргызстан менен Жапониянын ортосунда түз аба каттамы жок. Токиодон Бишкекке учак түз учпайт.
Экинчиден, Жапонияда Кыргызстан тууралуу маалымат өтө аз. Кийинки учурларда Кыргызстан тууралуу укса да, ыңкылаптар, саясий туруксуздук, этностор аралык карама-каршылыктар аркылуу билип атат. Бул өтө өкүнүчтүү.
Үчүнчүдөн, тилекке каршы Кыргызстандын инфратүзүмү өтө жарды. Деңизге чыккан жолубуз жок, андан сырткары географиялык шартыбыз оор. Ошондой эле жолдорубуз, темир жолдорубуз, аба каттамдарыбыз жакшы өнүгө электиги өтө чоң проблема.
Анан коопсуздук маселеси бар. Кылмыш дүйнөсү, коррупция бар жерге жапон инвесторлору келүүдөн чочулайт. Ушул жактарын эске алып жапон инвесторлорун алып келсек, Кыргызстан үчүн абдан жакшы болот эле.
“Азаттык”: Жапония Кыргызстан менен тоо-кен тармагында кызматташууга кызыгып жүрчү. 1999-жылы Баткен окуясында төрт жапон геологун моджахеддер барымтага алып бошоткондон кийин бул жаатта алака токтогон. Ушул окуя гана бул тармактагы кызматташууну токтоттубу, же мунун дагы башка себептери барбы?
Нуржигит Кадырбеков: Тоо-кен тармагы абдан перспективдүү тармак. Кыргызстан бул жактан да алардын инвесторлорун тартса болот. Бирок жогоруда айткандай, коопсуздук маселеси булар үчүн өтө маанилүү. Кыргызстанга барган инвесторлору, эксперттеринин коопсуздугу сакталбаганына көз жеткенден кийин бул зыянын тийгизди.
Мен Жапонияда окуп жүргөнүмдө бир профессор Кыргызстанды жапониялык кен чалгындап жүргөн 4-5 экспертти террорчулар кармап алгандан улам билерин айткан. Бул өтө опурталдуу нерсе. Ушул жагынан таанылганыбыз албетте бир топ зыянын тийгизет.
“Азаттык”: Рахмат.
