Борбор Азия

Өзбекстанда 51 жаштагы ташкенттик белгилүү блогер Алексей Гаршин президенттик шайлоого талапкерлигин көрсөтөрүн жарыялады.

Ал буга чейин "Озод Ватан" партиясын түзүү боюнча уюштуруу иштери башталганын жана жакында партиянын биринчи курултайы өтөрүн билдирген.

"Мыйзам боюнча биз уюштуруу комитетине кеминде 50 адамды чогултушубуз керек. Азырынча 20 адамдан турган топ түзүүгө жетиштик. Албетте, команда түзүү оңой эмес, айрым келишпестиктер бар. Бирок биз бул маселе боюнча иштеп жатабыз жана кечиктирбестен чара көрөбүз", - дейт Гаршин.

Эскерте кетсек, Өзбекстанда 1996-жылы кабыл алынган "Саясий партиялар жөнүндө" мыйзамга ылайык, партияны түзүүнүн демилгечилери кеминде элүү адам болушу керек.

Алар партиянын уюштуруу документтерин даярдоо, анын курамын жана уюштуруу комитетин түзүшү керек. Бул комитет түзүлгөн күндөн тартып үч айдан ашык эмес иштөөгө милдеттүү.

Алексей Гаршин "Озодлик" радиосуна берген маегинде, Өзбекстандын мыйзамдарына ылайык учурда саясий партия түзүү шарттары өтө татаал экенин айтты.

"Кандай болгон күндө дагы биз шайлоого өз убагында жетишпей калат окшойбуз. Биринчиден биздин ишибиздин оңунан кетишинен күмөн санайм. Экинчиден, партия тарабынан көрсөтүлгөн президенттикке талапкер жалпы шайлоочулардын бир пайызын чогултушу керек. Бул талапты аткарыш оңойго турбайт. Ушул тапта партия түзүүнүн негизги максаты - чыныгы элдик партияны түзүү. Бул Өзбекстандын учурдагы кырдаалдан чыгуунун бирден-бир мыйзамдуу жолу. Партияны канчалык эртерек түзсөк, көйгөйлөрдү ошончолук жакшы жана тез чече алабыз", - дейт Алексей Гаршин.

51 жаштагы өзбекстандык блогер Алексей Гаршин буга чейин Өзбекстандын президенти Шавкат Мирзиёев үчүн курулган "Шоввозсой" эс алуу жайынын видео тасмасы жарыяланаган. Интернетке жарыяланган тасмада тоолуу аймактагы президенттин резиденциясын, аны курчаган бак-даракты жана суу сактагычты көрүүгө болот.

Ошондон кийин Алексей Гаршин YouTube каналында өлкөдөгү чоң жана кичине көйгөйлөрдү чагылдырып, кыска убакыттын ичинде жалпы коомчулукка белгилүү болуп кетти.

Ал эми быйыл февралда “Азаттыктын” өзбек кызматы Мирзиёев үчүн курулган хансарай жөнүндө журналисттик иликтөө жарыялап, анда Ташкенттен 100 чакырым алыс Угам-Чаткал улуттук паркынын аймагында жайгашкан ажайып жердеги ак сарай тууралуу маалымат берилген. Кийинчерек Мирзиёев "Шоввозсой" эс алуу жайы боюнча комментарий берип, эс алуу жайы мамлекеттин карамагында экенин билдирген.

Ал арада Өзбекстандын Борбордук шайлоо комиссиясы 23-июлдагы жыйынында президенттик шайлоо өнөктүгү башталганы жөнүндө чечим кабыл алды. Бул тууралуу БШКнын төрагасы Зайниддин Низамхожаев билдиргенин жергиликтүү маалымат каражаттары жазды.

Анын айтымында, президенттик шайлоо 24-октябрга белгиленген. Талапкерлерди көрсөтүү 20-августтан башталып, 9-сентябрда аяктайт. Өзбекстандагы шайлоо кодекстерине ылайык, добуш берүү күнүнө чейин алты ай мурун каттоодон өткөн партиялар гана президенттикке талапкер көрсөтө алат. Учурда каттоодон бийликчил беш партия гана өткөн.

Ал эми оппозициялык саясатчы Мухаммад Салих жетектеген "Эрк" партиясы менен Хидирназар Аллакуловдун жаңы түзүлгөн "Акыйкат жана өнүгүү" партиясы президенттикке талапкер көрсөтүү укугуна ээ болуу үчүн буга чейин бир нече жолу расмий каттоодон өтүүгө аракет кылышкан. Бирок Юстиция министрлиги аларды каттоодон баш тарткан.

Оппозициячыл "Эрк" партиясынан президенттикке талапкер болуп көрсөтүлгөн белгилүү ырчы Жахонгир Атажанов саясаттан убактылуу четтеп, ырчылык карьерасына кайра кайтып келерин билдирген. Бул тууралуу 10-июлда Instagram баракчасына жазып, мындай чечимине ата-энеси себеп болгонун айткан.

42 жаштагы өзбекстандык ырчы Жахонгир Атажанов январь айында саясатка бел байлап, президенттик шайлоого аттанаарын билдирген эле. Көп өтпөй Атажановдун Ташкент шаарындагы кеңсесине белгисиз аялдар келип, "бул жер сойкукана" экенин жана "маңзаттар сатыларын" айтып полицияны чакырышкан. Кийинчерек Атажанов социалдык тармактарга билдирүү жазып, укук коргоо органдарынын кысымына кабылып, бир нече жолу суракка чакырылганын айтып чыккан.

Ошол эле маалда Термез мамлекеттик университетинин мурдагы ректору Хидирназар Аллакулов тарабынан түзүлгөн "Акыйкат жана өнүгүү" партиясынын жактоочуларына жана активисттерине кысым күч алганы айтылууда.

Алексей Гаршин жана башка оппозициячыл топтор тарабынан түзүлгөн жаңы саясий партиялар Өзбекстандын Юстиция министрлиги тарабынан каттоого алынабы деген суроо бар. Катталган күндө дагы Борбордук шайлоо комиссиясы президенттик шайлоого катышууга укук берери күмөн.

2019-жылы президент Шавкат Мирзиёев чет өлкөлөрдөгү саясий оппозицияны кайтаруу чакырыктарын четке кагып, "оппозиция өлкө ичинде гана түзүлүшү керек" деген эле.

Бирок азырынча президент Мирзиёев жана Өзбекстанда катталган өкмөттүк саясий партиялар дагы өз талапкерлерин сунуштай элек.

Казакстанда 25-июлда алгачкы жолу айыл акимдерин шайлоо өттү. Мындай мыйзамга былтыр президент Касым-Жомарт Токаев кол коюп, "өлкөдөгү саясий жаңылануунун жаңы этабы" деп жарыялаган. Бирок оппозиция буга чейин орноп калган бийлик вертикалын өзгөртө албасын айтышууда.

Казакстанда биринчи жолу айыл акимдери же айыл өкмөт башчыларын шайлоо өттү. Өлкөдөгү 429 айыл акиминин орду үчүн 2200дөн ашык талапкер ат салышты. 24-июлда казак президенти Касым-Жомарт Токаев "Твиттердеги" баракчасына бул аракеттер “саясий жаңылануунун жаңы этабы” болорун жазды. Буга чейин Казакстанда айыл акимдери жогорудан дайындалып келген.

Казак коомчулугунда көптөн бери эле жергиликтүү бийлик жетекчилерин жарандар түз шайласын деген талап айтылып келген. Президент Токаев мындай талаптарга кызматка киришкенден бир жыл өткөн соң гана, 2020-жылдын сентябрында кайрылып, азырынча айыл акимдерин түз добуш берүү аркылуу шайлоо мыйзамына кол койгон.

Казакстандын учурдагы саясий системасына ылайык, президент өлкөдөгү 14 облустун акимин дайындайт. Ал эми облус башчылары болсо аймакка караштуу ири шаарлардын мэрин кызматка коёт. Мэрлер болсо жергиликтүү кеңештер тандап берген талапкерлер арасынан айыл акимдерин дайындап келген.

Эми президент Токаев кол койгон жаңы мыйзамга ылайык, өлкөдөгү бийлик системасынын эң төмөнкү баскычы саналган айыл акимдери түз шайлана баштады.

Казак президентинин администрациясынын башчысынын орун басары Малик Мурзалин мындай өзгөртүү калктын үнүн угуу максатында кабыл алынганын билдирген.

"Мындай система аркылуу аким калктын ишенимине кирүүгө аракет кылат деп ойлойбуз. Алар айыл тургундарынын алдында жоопкерчиликтүү болот".

Мыйзамга ылайык, айыл акимдигине 25ге толгон жарандар талапкер боло алат.

Бул жолу 2297 талапкердин 1400дөн ашыгы өзүн-өзү көрсөтүү жолу менен шайлоого катышса, 878и саясий партиялардын талапкери катары ат салышууда. Басымдуу көпчүлүгү бийликтеги “Нур Отан” партиясынын мүчөлөрү.

Дагы караңыз

Президент облус жетекчилерин түз башкарат

“Азаттыктын” казак кызматы 25-июлдагы добуш берүүнүн жүрүшүндө мыйзам бузуулар байкалганын жазып чыкты. Ошондой эле, эксперттер шайлоо кампаниясында өзгөчөлүк байкалбаганын, айыгышкан атаандаштык болбогонун билдиришти.

Бир гана Акмоло облусундагы Ереймантау шаарчасынын акимдигине Бийликчил “Нур Отан” партиясынан талапкер Сапар Барлыбаевдин телеканалга маек куруп жатып, “жеңишке жетсем өз жашоомду жакшыртууга аракет кылам” деген сөзү талкууга түшүп, ар кыл тамашаларга жол ачты.

Казакстандагы оппозиция жана көз карандысыз эксперттер президент Токаевдин соңку реформасын үстүртөн деп атап, 30 жылдан бери орногон авторитардык бийлик вертикалын өзгөртө албайт деп баалашууда.

Эксперт Дос Кошим “Азаттыктын” казак кызматына курган маегинде соңку өзгөртүүлөр демократиялык жаңыланууга жол ача албайт деген пикирин билдирген.

“Бизде бардык “демократиялык реформалар” көбүнесе декорация болуп калган. Айыл акимдерин шайлоо деле дал ушул демократия менен ойноонун бир түрү. Шайлоо мыйзамдарын жана системаны өзгөртмөйүнчө жаңылануу күтүү туура эмес. Ооба, шайлоо демократиянын белгиси, бирок учурдагы шайлоо системасы элдин чыныгы көксөөсүн чагылдырбайт”.

Казакстандагы айыл акимдерин түз шайлаган реформалар коңшу Кыргызстан башкаруу системасын өзгөртүп жаткан маалга туш келди. Быйыл президенттик башкаруу системасына кайткан Кыргызстанда ушул күндөрү Жогорку Кеңеш өкмөттөн айыл өкмөттөргө чейинки бийлик органдарын шайлоону жаңы Баш мыйзамга шайкеш келтирүү боюнча мыйзам долбоорлорун карап жатат. Андагы өзгөрүүлөргө ылайык, акимдердин ыйгарым укуктары кеңейтилип, алар айыл өкмөт башчыларын дайындашат.

Мындай өзгөртүүлөр бийлик вертикалын чыңдоо максатында киргизилип жатканы айтылууда.

Дагы караңыз

Президент менен депутаттардын жолугушуусу, колдоо тапкан мыйзам

Бирок бир катар эксперттер Кыргызстан кетенчиктеп, артка кайтып жатканын сынга алышууда. Алардын бири- Жергиликтүү өз алдынча башкаруу боюнча мамлекеттик агенттиктин мурдагы директору Бакыт Рыспаев Казакстан айыл акимдерин түз шайлоого өткөнүн мисал кылып, расмий Бишкектин позициясына түшүнбөй жатканын айтууда:

“Кыргызстандын эгемендик жылдарында мактанчу деле көп нерсе жок. Ийгиликтүү ишке ашкан тармактардын бири жергиликтүү өзүн-өзү башкаруу системасы эле. Бизде эл аралык конференцияларда башка өлкөлөрдүн өкүлдөрү ушул нерсени кантип көрөгөчтүк кылдыңар деп макташчу. Мисалы, мен агенттикти жетектеп турганда Казакстандан өкүлдөр келип, биздин кызматкерлерди эксперт катары чакырышчу. Алар "бизде айылдар Ак ордону карап эле отурат, силердин реформадан үлгү алыш керек" деп мына түз шайлоого өттү. Биз болсо артка кетип, мурдагы жетишкендиктерди жокко чыгарганы турабыз”.

Казакстандагы жаңы мыйзамга ылайык, бул жолку шайлоодо шайланган айыл акимдери эки мөөнөт гана аталган кызматта иштешет. Шайлоонун расмий жыйынтыгы жакынкы аптада жарыяланат.