Борбор Азия

Ал ГЭСтердин курулушу качан ишке ашары ачык айтыла элек. Өзбекстан буга чейин Кыргызстан менен да бир нече ГЭСти биргелешип курууга кызыкчылыгы бар экенин билдирген эле.

28-январда Ташкентте өзбек-тажик расмий өкүлдөрү жолугуп, Тажикстанда эки ГЭСти биргелешип салуунун шарттарын талкуулашты. Бул тууралуу Өзбекстандын Энергетика министрлигинин басма сөз кызматы жарыялады.

«Бул жолу Тажикстанда салына турган ГЭСтердин шарттары, эки өлкөнүн салымдары жана пайдалануудагы үлүштөрү талкууланды. Биринчи этапта кубаттуулугу 140 МВаттык Яван ГЭСин куруу планы бар. Бул үчүн 282 млн. доллар сарпталары эсептелген. Кийинки баскычта курула турган дагы бир ГЭС үчүн 270 млн. доллар сарпталары алдын-ала сүйлөшүлдү», - деп айтылат жаңылыкта.

Баштапкы маалыматка караганда жаңы курула турган эки ГЭС жалпысынан жылына 1,4 млрд кВт/саат электр энергиясын өндүрөрү, ал негизинен Өзбекстандын муктаждыгына жумшалары белгилүү болду. Бул аракеттер Тажикстан менен Өзбекстандын президенттери ГЭСтерди биргелешип куруу тууралуу 2018-жылдын августундагы жолугушуусунан кийин жанданып отурат.

Буга чейин ГЭСтерди биргелешип куруу тууралуу Өзбекстан Кыргызстан менен да сүйлөшкөн болчу. Ал макулдашуулар Өзбекстандын башына Шавкат Мирзиёев келгенден кийин жанданган. Ага чейин Ислам Каримов тирүү кезинде расмий Ташкент Камбар-Ата-1 ГЭСинин курулушуна караманча каршы чыгып турган. Бул курулуштун долбоору эки өлкөнүн алака-катышындагы эң түйүндүү маселеге да айланган.

2017-жылы Өзбекстандын президенти Мирзиёев Кыргызстанга мамлекеттик сапар менен келип, коңшулар ГЭСти чогуу-чаран куруу тууралуу макулдашкан. Анда Мирзиёев Кыргызстандагы бир эмес, бир нече ГЭСти биргелешип курууга расмий Ташкенттин кызыкчылыгы бар экенин билдирген:

- Атамбаев бир да ГЭС Өзбекстандын катышуусуз курулбай турганын айтты. Мен ага толук кошулам. Биз ар тараптан - каржы, ресурс жана башка жагынан толук көмөктөшүп, Камбар-Ата ГЭСин чогуу курабыз. Анткени ал бизге керек. Эгер биз чындап эле мамилени жандантпасак тарых кечирбейт. Биз муну акыл калчап, ойлонуп жасашыбыз керек. Эгер биз муну керек болгондой жасасак, бул эки өлкөгө тең пайдалуу болот.

2017-жылы айтылган бул сөздөн улам Кыргызстан Камбар-Ата-1 ГЭСин Өзбекстан менен чогуу куруу боюнча жумушчу топ түзгөн. 2019-жылы февраль айында Кыргызстандын расмий өкүлдөрү ГЭСтин курулушун сүйлөшүү маселеси менен Ташкентке барарын жарыялашкан. Бирок Кыргызстан ал сүйлөшүүгө барган-барбаганын, маселе чечилген-чечилбегенин ачык жарыялаган эмес. Ошол эле 2019-жылы өкмөт башчы Мухаммедкалый Абылгазиев парламентте депутаттардын суроолоруна жооп берип жатып, «Камбар-Ата-1 ГЭСине инвесторлор келип жатат» деген бүдөмүк жооп менен гана чектелген.

Ал арада бир топ депутаттар ГЭСтердин курулушун сындап чыгышкан. Маселен, Акылбек Жапаров ГЭС куруу боюнча Кыргызстан 30 жылга кечиккенин айтып шаштырган. Депутат Аалы Карашев стратегиялык долбоорлорду ишке ашыруу деги эле унутулуп калганын сынга алган:

- Биз азыр тез аранын ичинде электр кубатын өндүргөн ишкана, ГЭСтерди курушубуз керек. Биз CASA-1000 деген долбоорго кошулуп, жогорку чыңалуудагы линияга кошулганы жатабыз. Анын алкагында биз Тажикстан менен катар Ооганстанга, Пакистанга электр энергиясын сатууга милдеттенме алдык. Бул долбоордун бизге тиешелүү бөлүгүн 2021-жылга бүтүшүбүз керек. Азыркы абалыбызда өндүрүлгөн электр энергиясы өзүбүздүн пайдалануудан ашпай, экспортко сата албай калабыз.

Нарын дарыясына курулчу Камбар-Ата-1 ГЭСинин долбоору 1980-жылдардын аягында даярдалган. Анын кубаттуулугу 1 860 мегаватт болот деп эсептелген.

Кыргызстан эгемендик алгандан бери Камбар-Ата-1 жана Жогорку Нарын каскадындагы төрт ГЭСти куруу тууралуу көп сөз болуп жүрөт. Бирок али алардын бири да эч бир инвестор менен же мамлекеттин өзүнүн күчү менен аткарыла элек. Буга чейин ал долбоорлорду Орусиянын «РусГидро» компаниясы менен ишке ашыруу аракетинен майнап чыккан эмес.

Гезиттеги маалыматка караганда, Гүлнара Каримованын мүлкү тууралуу маалымат Британиянын Өзгөчө ири алдамчылыкка каршы күрөш бюросунан алынган. Гезит эми Каримованын мүлкү камакка алынышы мүмкүн экенин жазды:

«Сюррей аймагындагы чоң коргондуу үйдү Гүлнара Каримова 2010-жылы 23,5 млн. долларга сатып алган. Бүгүн ал объект 39 млн. доллар турат. 1912-жылы түптөлгөн коргондо кайык менен сейилдөөчү көлмөсү жана 7 гектар багы бар. Ага Брунейдин султаны кошуна болуп жайгашкан. Лондондун Мейфэр районунда жайгашкан бир батир азыр 10,4 млн. доллар турат. Ал эми ошол эле Лондондун Белгравия районунда жайгашкан батир азыр 2,6 млн. долларга бааланат».

8-январда Өзбекстандын Жогорку сотунун басма сөз кызматы Гүлнара Каримованын иши боюнча сот жараяны башталганын, соттук кароо жабык өтүп жатканын ырастаган. Бул соттук жараян тууралуу Гүлнара Каримованын Швейцариядагы адвокаты менен анын кызы Иман Каримова өткөн жылдын 16-сентябрында эле социалдык тармактар аркылуу жарыялашкан.

Бул жолу Гүлнара Каримовага коюлган айыптар «Уюшкан кылмыштуу топ менен бирге бюджеттик каражаттарды уурдоо», «Карактоо», «Алдамчылык» деген беренелер менен толукталган.

Гүлнара Каримованы алгач АКШ жана Европа өлкөлөрү коррупцияга байланыштуу кылмыштар үчүн айыптап, бир нече иш козгошкон. Андан соң Гүлнарага Өзбекстанда да кылмыш иши ачылган.

2017-жылы Өзбекстандын соту Гүлнара Каримованы күнөөлүү деп таап, 10 жылга эркинен ажыраткан. Анда «салыктарын жашырган, чет өлкөлөрдө ачылган офшордук фирмалардын документтерин жок кылган» деп айыпталган. ​

Тергөөнүн материалдарында мындай деп жазылган:

«Гүлнара Каримова Өзбекстанда ишмердүүлүк жүргүзүүгө лицензия алууну каалаган МТС, «Вымпелком», ING сыяктуу телекоммуникациялык компаниялардан эле 1 млрд. долларга жакын пара алууга жетишкен. Ал акчаны Гүлнара өзү жана анын жакындары офшордук компаниялар аркылуу чет өлкөлөргө чыгарып кетип, дүйнөнүн ар тарабынан ондогон вилла жана башка кыймылсыз мүлктү сатып алууга жумшаган. Өзбекстандан чыгарылган акчанын бир бөлүгү болгон 555 млн. доллар акча Швейцария банктарынан, дагы 200 млн. долларга жакын акча башка өлкөлөрдөгү банктардан табылган. Учурда Өзбекстан ал акчаны өлкөгө кайтарууга аракет кылып жатат».

Баштапкы соттун чечими боюнча Гүлнара Каримова үй камагында жашаган. Бирок 2019-жылдын март айында үй камагынын шарттарын такай бузган деген жүйө менен аны Ташкент облусундагы аялдар колониясына которушкан. Каримова жана анын кызы үй камагынын шарттарын бузбаганын айтышкан. Бирок Каримовага улам жаңы айыптар тагылууда.

2017-жылдын декабрь айында АКШнын Финансы министрлиги «Кубаттуу уюшкан кылмыштуу синдикат түзгөн, мамлекеттин мүлкүнө кол салган» деген айып менен Гүлнара Каримовага санкция жарыялаган.