Борбор Азия

Андай окуялар боюнча фото жана видео далилдер бар экенине карабай, коңшу өлкөнүн укук коргоо органдары эмгиче укуктук баа бере элек.

Эркебулан Кенжегулов - КазТАГ маалымат агенттигинин оператору. Былтыр Адам укуктары боюнча Алматы бюросунда өтө турган басма сөз жыйынында ал белгисиз аялдардын чабуулуна кабылган.

- Биз адаттагыдай эле күнүмдүк ишибизди аткарууга барганбыз. Биз киргенде эле ызы-чууга күбө болдук. Мен адаттагыдай камерамды алып чыгып, эмне болуп жатканын тартып кирдим. Камераны жандырып, тарта баштаганда эле мени аялдар тороп туруп, дубалга такап салышты. Алардын арасынан бир аял тээп да жиберди. Камеранын сабы үзүлүп кетти. Бирок мен камераны алардын колунан тартып алып, кайра тарта баштадым. Алар кайра эле камерамды тартып алышты.

20дай аял өткөн жылдын июль айында Адам укуктары боюнча Алматы бюросунун кеңсесинде басма сөз жыйынына келген журналисттерге кол салган.

Дагы караңыз

Алматыда журналисттерге кол көтөрүштү

Алардан жапа чеккендердин арасында «Азаттыктын» журналисти да бар эле. Ал күнү «Казакстандын демократиялык тандоосу» деген уюмдун мүчөсү деп шек саналган Оксана Шевчуктун ишине байланыштуу басма сөз жыйыны болмок. Европада жашаган оппозиционер Мухтар Аблязов тузгөн бул бирикмени казак бийлиги «экстремисттик уюмга» теңеп, ишмердигине тыюу салган.

Казакстанда бийлик нааразылык митингине чыккандарды Аблязовго тиешеси бар деген айып менен соттогон фактылар бар. Укук коргоочу Евгений Жовтис аялдардын жогорудагы чабуулун бийлик өзү уюштурган деп эсептейт.

- Муну бийлик атайын уюштурганы анык. Эгер эсиңерде болсо ошол окуядан кийин дароо эле басма сөз жыйыны өткөн. Ошондо мен: «Эгерде бул иш жакшылап иликтенбесе, күнөөлүүлөр табылып жазаланбаса, муну 100% бийлик өзү уюштурган болуп чыгат» деп айтканмын. Бул ишке көз жумган полициянын да, тергөөнү көзөмөлдөбөгөн прокуратуранын да, жергиликтүү бийликтин да катышы бар. Бул иш тууралуу билишкен, ал балким өздөрү уюштурушкан.

Журналисттерге кол салынгандан кийин «Азаттыктын» казак кызматы полицияга жана прокуратурага даттанып арыз жазган. Андан бери алты ай өтсө да азырынча эч кандай майнап чыга элек.

Дагы караңыз

Борбор Азиядагы басмырланган басма сөз

Казакстандын ички иштер министринин орун басары Марат Кожаев эмне үчүн кылмыш иши козголбогонун айта алган жок:

- Мен эмне болуп жатканын айта албайм. Анткени мен тергөөнү көзөмөлдөбөйм. Ошондуктан ал иш эмне болгонун мен билбейм.

Казакстандык адвокат Айман Уманова ишти каттап, сотко жеткирүүнү өтүнүп, казак президенти Касымжомарт Токаевге кайрылган. Бул иштерге улай былтыр «Азаттыктын» журналисттеринин ишине ар кандай ыкма менен тоскоолдук жасалган окуялар катталды. Жүздөрүн беткап менен жапкан адамдар митингди чагылдырып жүргөн журналисттин камерасын кол чатыр жана гезит менен тосконго аракет кылышкан. Ал тургай журналисттин бетине газ чачканга чейин барган. Бирок журналисттерге каршы жасалган мындай иштер боюнча азырынча бир да адам жоопко тартыла элек.

Ал ГЭСтердин курулушу качан ишке ашары ачык айтыла элек. Өзбекстан буга чейин Кыргызстан менен да бир нече ГЭСти биргелешип курууга кызыкчылыгы бар экенин билдирген эле.

28-январда Ташкентте өзбек-тажик расмий өкүлдөрү жолугуп, Тажикстанда эки ГЭСти биргелешип салуунун шарттарын талкуулашты. Бул тууралуу Өзбекстандын Энергетика министрлигинин басма сөз кызматы жарыялады.

«Бул жолу Тажикстанда салына турган ГЭСтердин шарттары, эки өлкөнүн салымдары жана пайдалануудагы үлүштөрү талкууланды. Биринчи этапта кубаттуулугу 140 МВаттык Яван ГЭСин куруу планы бар. Бул үчүн 282 млн. доллар сарпталары эсептелген. Кийинки баскычта курула турган дагы бир ГЭС үчүн 270 млн. доллар сарпталары алдын-ала сүйлөшүлдү», - деп айтылат жаңылыкта.

Баштапкы маалыматка караганда жаңы курула турган эки ГЭС жалпысынан жылына 1,4 млрд кВт/саат электр энергиясын өндүрөрү, ал негизинен Өзбекстандын муктаждыгына жумшалары белгилүү болду. Бул аракеттер Тажикстан менен Өзбекстандын президенттери ГЭСтерди биргелешип куруу тууралуу 2018-жылдын августундагы жолугушуусунан кийин жанданып отурат.

Буга чейин ГЭСтерди биргелешип куруу тууралуу Өзбекстан Кыргызстан менен да сүйлөшкөн болчу. Ал макулдашуулар Өзбекстандын башына Шавкат Мирзиёев келгенден кийин жанданган. Ага чейин Ислам Каримов тирүү кезинде расмий Ташкент Камбар-Ата-1 ГЭСинин курулушуна караманча каршы чыгып турган. Бул курулуштун долбоору эки өлкөнүн алака-катышындагы эң түйүндүү маселеге да айланган.

2017-жылы Өзбекстандын президенти Мирзиёев Кыргызстанга мамлекеттик сапар менен келип, коңшулар ГЭСти чогуу-чаран куруу тууралуу макулдашкан. Анда Мирзиёев Кыргызстандагы бир эмес, бир нече ГЭСти биргелешип курууга расмий Ташкенттин кызыкчылыгы бар экенин билдирген:

- Атамбаев бир да ГЭС Өзбекстандын катышуусуз курулбай турганын айтты. Мен ага толук кошулам. Биз ар тараптан - каржы, ресурс жана башка жагынан толук көмөктөшүп, Камбар-Ата ГЭСин чогуу курабыз. Анткени ал бизге керек. Эгер биз чындап эле мамилени жандантпасак тарых кечирбейт. Биз муну акыл калчап, ойлонуп жасашыбыз керек. Эгер биз муну керек болгондой жасасак, бул эки өлкөгө тең пайдалуу болот.

2017-жылы айтылган бул сөздөн улам Кыргызстан Камбар-Ата-1 ГЭСин Өзбекстан менен чогуу куруу боюнча жумушчу топ түзгөн. 2019-жылы февраль айында Кыргызстандын расмий өкүлдөрү ГЭСтин курулушун сүйлөшүү маселеси менен Ташкентке барарын жарыялашкан. Бирок Кыргызстан ал сүйлөшүүгө барган-барбаганын, маселе чечилген-чечилбегенин ачык жарыялаган эмес. Ошол эле 2019-жылы өкмөт башчы Мухаммедкалый Абылгазиев парламентте депутаттардын суроолоруна жооп берип жатып, «Камбар-Ата-1 ГЭСине инвесторлор келип жатат» деген бүдөмүк жооп менен гана чектелген.

Ал арада бир топ депутаттар ГЭСтердин курулушун сындап чыгышкан. Маселен, Акылбек Жапаров ГЭС куруу боюнча Кыргызстан 30 жылга кечиккенин айтып шаштырган. Депутат Аалы Карашев стратегиялык долбоорлорду ишке ашыруу деги эле унутулуп калганын сынга алган:

- Биз азыр тез аранын ичинде электр кубатын өндүргөн ишкана, ГЭСтерди курушубуз керек. Биз CASA-1000 деген долбоорго кошулуп, жогорку чыңалуудагы линияга кошулганы жатабыз. Анын алкагында биз Тажикстан менен катар Ооганстанга, Пакистанга электр энергиясын сатууга милдеттенме алдык. Бул долбоордун бизге тиешелүү бөлүгүн 2021-жылга бүтүшүбүз керек. Азыркы абалыбызда өндүрүлгөн электр энергиясы өзүбүздүн пайдалануудан ашпай, экспортко сата албай калабыз.

Нарын дарыясына курулчу Камбар-Ата-1 ГЭСинин долбоору 1980-жылдардын аягында даярдалган. Анын кубаттуулугу 1 860 мегаватт болот деп эсептелген.

Кыргызстан эгемендик алгандан бери Камбар-Ата-1 жана Жогорку Нарын каскадындагы төрт ГЭСти куруу тууралуу көп сөз болуп жүрөт. Бирок али алардын бири да эч бир инвестор менен же мамлекеттин өзүнүн күчү менен аткарыла элек. Буга чейин ал долбоорлорду Орусиянын «РусГидро» компаниясы менен ишке ашыруу аракетинен майнап чыккан эмес.