Өткөн аптада Кыргызстандын жогорку жана жергиликтүү бийлик органдары табигый кырсыктардын алдын алуу жана алардын кесепеттерин жоюу менен алек болушту. Жуманын башында премьер-министр Николай Танаев Нарын облусунда болуп, Бишкек–Торугарт автожолунун 289- жана 291-чакырымдарында түшкөн кар көчкүлөрүнүн кесепеттерин жоюу иштери менен таанышты. Өзгөн районунун жер көчкү болгон Каратарык айылынан 17 үй-бүлө коопсуз жерге көчүрүлүп, 43 чатырга жайгаштырылды. Мындан тышкары, жер көчкү коркунуч келтирип жаткан дагы бир айылдагы 42 үй-бүлө көчүрүлдү. Өкмөт жапа чеккен ар бир үй-бүлөгө үй куруш үчүн 200 миң сомдон жардам бөлүп, үй салууга ылайык жер издештире баштады.
Премьер-министр Николай Танаевдин 26-апрелде билдиргенине караганда, өлкөдө 160 үй бүлө коопсуз жайларга көчүрүлдү. Бирок табигый кырсыктар жакын арада токточудай эмес. Атап айтканда, Сузак районундагы Кыржол жана Маркай айылдарында жер көчкү жүрүп, бирден үй керектен чыгып, 6 үйдө турууга мүмкүн болбой калды. Майлысуу дарыясынын жээгине 750 миң куб.метрлик жер көчкү түшүп, 3 миң эл жашаган Сарыбээ айылына бара турган жол жабылды. Ош-Хорог жолунун 76-чакырымында көчкү жүрүп, каттам үзүлдү. 24-апрелде Бишкек-Торугарт жолунун 291-чакырымында көлөмү 1 млн. 250 миң куб метр өлчөмүндө көчкү жүрүп, эл аралык жолдо унаа каттамы токтоду. Учурда Сузак, Аксы, Базаркоргон райондорунда, Көкжаңгак жана Майлысуу шаарларынын айланасында, Өзгөн районунда 60ка жакын айылды көчкү басуу коркунучу бар. Жаан-чачындан Өзгөн, Алай, Сузак, Алабука, Аксуу райондору жабыр тартты.
Экология жана өзгөчө кырдаалдар министрлигинин байкоо жүргүзүү департаментинин башчысы Анарбек Айталиевдин айтымында, мындай кырсыктардын болоору министрлик тарабынан жыл башында эле эскертилген:
- Быйыл жер көчкүлөр Өзгөн, Базаркоргон райондорунда, Сузактын өйдө жагында, Аксы, Алай райондорунда коркунуч келтире тургандыгын эскерткенбиз.
Айтмакчы, Дүйнөлүк Банк Өзгөн районундагы көчкүдөн жабыр тарткандарга 5 млн. доллар өлчөмүндө жардам бермек болду.
Ал арада Жогорку Кеңештин Мыйзам чыгаруу жыйыны Кыргызстандын Акыйкатчысынын ыйгарым укуктарын кеңейткен мыйзам долбоорун кабыл алды. Маселен, Административдик кодекске жаңы киргизилген алымча-кошумчаларга ылайык, Акыйкатчынын ишине мыйзамсыз кийлигишкен жарандарга 3төн 5ке, ал эми кызматкерлерге 10дон 30га чейинки минималдык айлык акы өлчөмүндө айып салынат. Акыйкатчы президент, премьер-министр, парламент төрагасы жана депутаттар сыяктуу эле түрмөлөргө жана убактылуу кармоо жайларына уруксатсыз кире алат. Мындан тышкары, Кыргызстандын адам укуктарына байланыштуу мыйзамдарын Конституциянын жаңы редакциясынын жоболоруна ылайыкташтыруу иштери да соңуна чыкты.
Кыргызстандагы адам укугун коргоо комитетинин Нарын облусу боюнча бөлүмүнүн башчысы Качкын Булатов, комитет мүчөлөрү Рыскелди Момбеков жана Болот Тыналиев комитетке чет өлкөлүк донорлор тарабынан бөлүнгөн каражаттын кандай сарпталып жатканын иликтөөнү талап кылган арызды комитеттин башкармалыгына жолдошту. Комитеттин жогорудагы үч мүчөсү өз арызында «Р. Дырылдаев финансылык тартип бузууларга барды, комитеттин мүчөлөрү үчүн техника, компьютер бөлбөйт жана билимди өркүндөтүүгө мүмкүнчүлүк берилбейт» деп жазышкан.
Бирок, комитеттин башчысы Рамазан Дырылдаев мындай дооматты кескин түрдө четке какты:
- Мен көрдүм ал материалдарды. Көрсө ал бир бейрасмий кагаз экен. Бухгалтердин колу жок, менин колум жок, мөөрү жок. Мүмкүн өзү жазып алгандыр. Мен билбейм.
Укук коргоо жаатындагы мындай таанымал уюмдун ичиндеги пикир келишпестиктер эмне менен аяктаары азырынча белгисиз.
Кытай-Кыргызстан-Өзбекстан трансулуттук темир жолун куруш үчүн техникалык жана экономикалык негиздемелерди түзүү максатында Кытай Эл Республикасы Кыргызстанга 15 млн. юань грант бөлүүнү көздөп жатат. Буга байланыштуу Кытай өкмөтүнүн 2002-жылдын 27-августундагы катына кыргыз өкмөтүнүн жооп катын Жогорку Кеңештин Мыйзам чыгаруу жыйыны ратификациялады. Кыргызстандын аймагында курулуучу жолдун узундугу 250 километрди түзүп, ага 1 миллиард доллар сарпталаары күтүлөт.
Бирок азырынча өлкөгө канча каражат келсе да ал натыйжалуу пайдаланат деп кесе айтыш кыйын болуп калган өңдүү. Анткени Кыргызстандын донорлору өлкөнү «КМШдагы 7 жарды мамлекеттин ичинен коррупцияга эң катуу баткан мамлекет» деп аташкан. Бул Дүйнөлүк Банк, Эл аралык Валюта Фонду, Европа Өнүктүрүү жана Реконструкциялоо Банкы, Азия Өнүктүрүү Банкы тарабынан былтыркы ишкерликтин абалын иликтөөнүн натыйжасында аныкталган. Кийинки учурда коррупцияга каршы күрөш боюнча түзүлгөн бир катар уюмдар бул көйгөйлүү маселени оңунан чече алабы-жокпу, аны мезгил көрсөтөт.
Премьер-министр Николай Танаевдин 26-апрелде билдиргенине караганда, өлкөдө 160 үй бүлө коопсуз жайларга көчүрүлдү. Бирок табигый кырсыктар жакын арада токточудай эмес. Атап айтканда, Сузак районундагы Кыржол жана Маркай айылдарында жер көчкү жүрүп, бирден үй керектен чыгып, 6 үйдө турууга мүмкүн болбой калды. Майлысуу дарыясынын жээгине 750 миң куб.метрлик жер көчкү түшүп, 3 миң эл жашаган Сарыбээ айылына бара турган жол жабылды. Ош-Хорог жолунун 76-чакырымында көчкү жүрүп, каттам үзүлдү. 24-апрелде Бишкек-Торугарт жолунун 291-чакырымында көлөмү 1 млн. 250 миң куб метр өлчөмүндө көчкү жүрүп, эл аралык жолдо унаа каттамы токтоду. Учурда Сузак, Аксы, Базаркоргон райондорунда, Көкжаңгак жана Майлысуу шаарларынын айланасында, Өзгөн районунда 60ка жакын айылды көчкү басуу коркунучу бар. Жаан-чачындан Өзгөн, Алай, Сузак, Алабука, Аксуу райондору жабыр тартты.
Экология жана өзгөчө кырдаалдар министрлигинин байкоо жүргүзүү департаментинин башчысы Анарбек Айталиевдин айтымында, мындай кырсыктардын болоору министрлик тарабынан жыл башында эле эскертилген:
- Быйыл жер көчкүлөр Өзгөн, Базаркоргон райондорунда, Сузактын өйдө жагында, Аксы, Алай райондорунда коркунуч келтире тургандыгын эскерткенбиз.
Айтмакчы, Дүйнөлүк Банк Өзгөн районундагы көчкүдөн жабыр тарткандарга 5 млн. доллар өлчөмүндө жардам бермек болду.
Ал арада Жогорку Кеңештин Мыйзам чыгаруу жыйыны Кыргызстандын Акыйкатчысынын ыйгарым укуктарын кеңейткен мыйзам долбоорун кабыл алды. Маселен, Административдик кодекске жаңы киргизилген алымча-кошумчаларга ылайык, Акыйкатчынын ишине мыйзамсыз кийлигишкен жарандарга 3төн 5ке, ал эми кызматкерлерге 10дон 30га чейинки минималдык айлык акы өлчөмүндө айып салынат. Акыйкатчы президент, премьер-министр, парламент төрагасы жана депутаттар сыяктуу эле түрмөлөргө жана убактылуу кармоо жайларына уруксатсыз кире алат. Мындан тышкары, Кыргызстандын адам укуктарына байланыштуу мыйзамдарын Конституциянын жаңы редакциясынын жоболоруна ылайыкташтыруу иштери да соңуна чыкты.
Кыргызстандагы адам укугун коргоо комитетинин Нарын облусу боюнча бөлүмүнүн башчысы Качкын Булатов, комитет мүчөлөрү Рыскелди Момбеков жана Болот Тыналиев комитетке чет өлкөлүк донорлор тарабынан бөлүнгөн каражаттын кандай сарпталып жатканын иликтөөнү талап кылган арызды комитеттин башкармалыгына жолдошту. Комитеттин жогорудагы үч мүчөсү өз арызында «Р. Дырылдаев финансылык тартип бузууларга барды, комитеттин мүчөлөрү үчүн техника, компьютер бөлбөйт жана билимди өркүндөтүүгө мүмкүнчүлүк берилбейт» деп жазышкан.
Бирок, комитеттин башчысы Рамазан Дырылдаев мындай дооматты кескин түрдө четке какты:
- Мен көрдүм ал материалдарды. Көрсө ал бир бейрасмий кагаз экен. Бухгалтердин колу жок, менин колум жок, мөөрү жок. Мүмкүн өзү жазып алгандыр. Мен билбейм.
Укук коргоо жаатындагы мындай таанымал уюмдун ичиндеги пикир келишпестиктер эмне менен аяктаары азырынча белгисиз.
Кытай-Кыргызстан-Өзбекстан трансулуттук темир жолун куруш үчүн техникалык жана экономикалык негиздемелерди түзүү максатында Кытай Эл Республикасы Кыргызстанга 15 млн. юань грант бөлүүнү көздөп жатат. Буга байланыштуу Кытай өкмөтүнүн 2002-жылдын 27-августундагы катына кыргыз өкмөтүнүн жооп катын Жогорку Кеңештин Мыйзам чыгаруу жыйыны ратификациялады. Кыргызстандын аймагында курулуучу жолдун узундугу 250 километрди түзүп, ага 1 миллиард доллар сарпталаары күтүлөт.
Бирок азырынча өлкөгө канча каражат келсе да ал натыйжалуу пайдаланат деп кесе айтыш кыйын болуп калган өңдүү. Анткени Кыргызстандын донорлору өлкөнү «КМШдагы 7 жарды мамлекеттин ичинен коррупцияга эң катуу баткан мамлекет» деп аташкан. Бул Дүйнөлүк Банк, Эл аралык Валюта Фонду, Европа Өнүктүрүү жана Реконструкциялоо Банкы, Азия Өнүктүрүү Банкы тарабынан былтыркы ишкерликтин абалын иликтөөнүн натыйжасында аныкталган. Кийинки учурда коррупцияга каршы күрөш боюнча түзүлгөн бир катар уюмдар бул көйгөйлүү маселени оңунан чече алабы-жокпу, аны мезгил көрсөтөт.
