Кыргызстан Бажы биримдигине кошулаар менен мигранттардын абалы жеңилдейт деген маалымат туура эмес. Бул тууралуу 4-ноябрда Бишкекте өткөн тегерек үстөлдө айтылды.
Мүчө мамлекеттерге өз жаранындай кирип-чыгуусу үчүн Кыргызстан бирдиктүү экономикалык мейкиндикке кошулуусу керек.
Кыргызстан Бажы биримдигине кошулаар менен Орусияга же Казакстанга кирип чыгууда, ал жакта жумушка орношууда тоскоолдуктар жоюлат деген туура эмес. Бул тууралуу өкмөт башчынын кеңешчиси Олег Панкратов билдирди. Ал мындай жеңилдиктерди күткөндөр адашып жатканын, жарандарга чек аранын жоюлуусу үчүн Кыргызстан бирдиктүү экономикалык мейкиндикке кирүүсү керектигин белгиледи.
- Бажы биримдиги – бул биримдиктин келишимдеринин топтому. Ал мүчө өлкөлөрдүн арасында товарлардын эркин өтүүсүн камсыздайт. Бажы биримдигине киргенден кийин мамлекеттик чек аралар ошол боюнча калат, жарандардын кирип-чыгуу эрежелери өзгөрбөйт. Бирок биз биримдикке кирүү үчүн мүчө мамлекеттерге сунуштарды айтканда мигранттарга айрым жеңилдиктерди кошо сурап жатабыз. Балким бирдиктүү экономикалык аймакка кирбей туруп, мигранттарга жеңилдик сурайбыз. Балким ал - эки өлкө ортосундагы келишим түрүндө болушу мүмкүн.
Бажы биримдигине каршы акция. Украина, 6-октябрь, 2013-жыл
Бажы биримдигине кирүү үчүн жол картасы ушул жылдын аягына чейин камдалып бүтөөрүн кыргыз өкмөтү билдирген. 2014-жылдын соңуна чейин биримдикке кирип калуу мүмкүнчүлүгү айтылып келет. “Андан кийин гана мигранттардын эркин кирип- чыгуусу карала баштайт” дешет адистер. Мурдагы миграция министри Айгүл Рыскулова жакынкы аралыкта андай мүмкүнчүлүктү күтпөйт, бир жагынан анын терс жактары да бар дейт:
- Коңшу Казакстанга же Орусия менен Беларуска биздин жарандар эркин кирип- чыга алса муну жеңилдик деп билебиз. Бирок Бажы биримдигине киргенде алгачкы этапта бул маселе каралбайт деп ойлойм. Ал аткарылган күндө да башка коркунуч бар. Текшерүүсүз өтүүгө, документсиз ишке орношууга эшик ачылып калса, баары кете баштайт. Анда Кыргызстанда кандай адистер калат? Бул жактагы жумуш ордун ким толтурат? Кыргызстандын эмгек базары эмне болот?
Орусия, Казакстан же Буларуска эркин кирип-чыгуунун жыйынтыгында Кыргызстандан адистердин кетип калуусу Эмгек, миграция жана жаштар министрлигин да кооптондурат. Министрлик алдындагы жумушка орноштуруу борборунун директору Нурдин Тынаев учурда ансыз да жумуш орду тартыш болгондуктан сыртка агылуу күчтүү дейт. Жылда 18 жашка толгон 100 миң адамдын көпчүлүгү сырттан жумуш издөөгө мажбур.
- Эмгек миграциясы өлкөнүн эмгек базарындагы чыңалууну азайтат. Мисалы, бизде жумушчу күчү жумуш орундарына караганда ашыкча. Ошондуктан баары кетүүгө аракет кылышат. Бирок өлкөнүн бардык аймагында дегенге болбойт. Мисалы, Баткен сыяктуу алыскы аймактарда жумушчу күчү көп деле эмес. Ал жакта жалаң жаш балдар менен кары-картаңдар калган.
Дүйнө жүзү боюнча көчүп жүргөн 250 миллион адамдын бир миллиону кыргызстандыктар. Алардын 80 пайызы Орусияда. Кыргызстанда тышкы миграция дегенде Орусия эске келет. Ал жакта жүргөндөрдүн жумушка орношуусу боюнча Орусиянын Федералдык миграция кызматынын Кыргызстандагы өкүлү Владимир Филиппов буларды билдирди:
Орусиядагы мигранттар
- Ооба, ар кандай пикирлер айтылды. Бирок алып карасак, тогуз айда Орусияда 133,5 миң кыргызстандыкка расмий түрдө жумушка уруксат берилди. Алардын 65 миңи юридикалык жак катары, 68 миңи патент аркылуу алышты. Патент үчүн чектелген орун жок экенин кошумчалай кетейин. Эмгек базарында чет өлкөлүк жарандарга чектелүү квота берилерин баарыбыз билебиз. Ошол 133,5 миңдин 70 пайызы Москвада, калган 15 пайызы Москва облусунда иштегенге уруксат алып жатышат.
Чет өлкөдөгү кыргызстандыктар жөнөткөн каражат Кыргызстандын ички дүң продукциясынын дээрлик 27 пайызын түзөт. Эмгек мигранттары кайсы бир деңгээлде өлкө экономикасына салым кошкон менен укуктук, социалдык маселелерди кошо ээрчите жүрөт.
Жүз миңдеген адам сыртка жумуш издеп агылса, Кыргызстан 13 миң орунду чет өлкөлүк кызматкерлерге берүүдө. Андан сырткары алдыдагы Бажы биримдигине кирүү сыяктуу окуялар миграцияда башка маселелерди жаратат. Булардын баарына алдын ала прогноз жүргүзүү, азыркы кырдаалды так билип, маалыматтарды чогултуу үчүн президенттик аппараттын алдында миграция боюнча эксперттик топ иштеп баштады.
Үч өлкөнү камтыган Фергана өрөөнүндө тогуз аба майдан бар, алардын бешөө эл аралык макамга ээ. Калк жыш жайгашкан аймакты 12 миллион адам байырлайт. Алардын көбү Орусия, Казакстан, Украина жана Түркияда иштеп үй-бүлөлөрүн багат.
Фергана өрөөнүндөгү Ош эл аралык аба майданы акыркы беш жыл ичинде чөлкөмдүн аба транспорт түйүнүнө айланып баратканы баарына эле маалым. Ошондон улам Оштун аба майданы жүргүнчүлөрдү тейлөө мүмкүнчүлүгүнөн 298 пайызга ашык иштөөдө.
Ордолуу Оштон өзбекстандык жана тажикстандык жүргүнчүлөр көп учат. Биринчиден, Оштон учуу салыштырмалуу кыйла арзан. Экинчиден, эл аралык каттамдардын саны коңшу өлкөлөрдөгү аба майдандардан көбүрөөк. Үчүнчүдөн, авиакомпаниялардын көптүгүнөн улам, жүргүнчү чөнтөгүнө ылайык жол кире сатып алганга мүмкүнчүлүгү бар.
Андай болгону менен, Фергана өрөөнүндө Өзбекстандын үч эл аралык аэропорту бар. Ал эми Тажикстандын Хожент шаарынан Орусияга Ошко салыштырмалуу каттам көп.
Өзбекстанда жалпысынан сегиз эл аралык аба майдан бар жана калкты бир эле жергиликтүү авиакомпания тейлейт. Фергана өрөөнүнүн Өзбекстанга караштуу аймагында бир эмес, үч эл аралык аэропорт бар. Анжиян, Наманган жана Фергана аба майдандарына өкмөттүн токтому менен быйыл 23-сентябрда эл аралык макам ыйгарылды. Бирок "Азаттыктын" өзбек кызматына жүргүнчүлөр макам жогорулаганы менен, жол киренин баасы жана тейлөө деңгээли өзгөрбөгөнү тууралуу пикир билдиришкен.
"Өзбекстан аба жолдорунун" учагы, Ташкент аэропорту, Өзбекстан
Жаңы эле эл аралык макам ыйгарылган Өзбекстандын аба майдандарына эми эмне өзгөрөт деген суроону "Азаттыктын" өзбек кызматы Оштон 134 чакырым алыстыкта жайгашкан Наманган эл аралык аба майданынын кызматкерине берди:
– Наманган аба майданына эл аралык макам ыйгарылгандан кийин көп нерсе өзгөрүүсү керек. Биринчиден, маянабыз көтөрүлүшү абзел. Жүргүнчүлөрдү тейлөө маданиятын жогорулатуу зарыл. Мисалы, VIP залы, эне-бала бөлмөсү, жада калса ажатканалар эл аралык деңгээлде болушу керек.
Намангандан Орусиянын жети шаарына түз каттам бар. Ал эми Оштон 105 чакырым алыстагы Ферганадан Орусияга болгону беш каттам бар. Оштон 54 чакырым алыстыктагы Анжиян эл аралык аба майданынан болгону Москвага жана Санкт-Петербургга гана учактар каттайт.
Кыргызстандагы экинчи ири аба майдан болгон Оштон Орусиянын 10 шаарына, Дубайга, Стамбулга жана Үрүмчүгө түз каттамдар аткарылат.
Бирок коңшу Өзбекстандын аба майдандары Ошко атаандаштыкты күчөтүшү мүмкүндүгүн эстен чыгарбоо зарыл.
– Наманган аэропорту эл аралык статуска даяр. Бүт нерсеси бар. Учуп-конуу тилкеси ири самолётторду кабыл алууга жарайт.
Бичкрафт Киң Эйр–350 учагы, Баткен аэропорту, Кыргызстан
Фергана өрөөнүндө жайгашкан Тажикстандын Согди областында иштеген бир эле аэропорт - Хоженттеги эл аралык аба майдандан чет өлкөлөргө 19 түз каттам бар. Алардын баары Орусиянын шаарларына гана учат. Хоженттен Орусияга Ошко салыштырмалуу көп каттам болгону менен, Тажикстандын бул түндүк аймагындагы жүргүнчүлөр ошол эле Орусияга Баткен жана Исфана аркылуу учушат. Баткен облусунан Бишкекке учкандардын 60 пайызы тажик жарандары.
Ал эми Түркияга, Кытайга жана Бириккен Араб Эмираттарына 307 чакырым жол басып, Оштогу эл аралык майдандан сапар тартышат. Тажикстандык жүргүнчүлөр Кыргызстандан учуу эки-үч эсе арзан болгондуктан алар Хоженттен сейрек учат.
Хожент эл аралык аба майданынын генералдык директору Маъруф Махмудовго "Азаттыктын" тажик кызматы суроо салганда буларды айтты:
– Учакка жол кирени, аэропортто көрсөтүлгөн кызматтардын жана күйүүчү майдын баасын биз бекитпейбиз. Кызматкерлердин айлыгы жана башка нерселерди да биз бекитпейбиз, ал авиакомпаниялардын иши.
Хожент аэропорту, Согди областы, Тажикстан
"Азаттыктын" тажик кызматы маалымдагандай, Баткен жана Исфана аба майдандарынан Согди облусунун тургундары гана эмес, тээ Дүйшөмбү шаарынан да атайын келип Кыргызстандан учушат. Алардын айтымында, Дүйшөмбүдөн Баткенге же Исфанага машине жол киресин, андан ары Бишкекке учак билетин жана Бишкектен ары Орусияга учкандын баасын кошкондо дагы Тажикстандан түз учкандан эки эсе арзан.
Фергана өрөөнүнүн Кыргызстанга таандык аймагында беш аба майдан бар. Алардын бирөө гана эл аралык макамга ээ. Оштогу эл аралык аэропорттон тышкары, Жалал-Абад, Кербен, Баткен жана Исфанадагы аба майдандар такай ички каттамдарды тейлейт. Баткендеги аба майдан оңдолуп бүткөндөн кийин ал аэропортко эл аралык макам ыйгаруу каралып жатат. Баткен аэропортунун учуп-конуу тилкесин 2200 метрге узартуу, жаңы асфальт төшөө жана имаратын жаңылоо пландалып жатат.
"ТезЖет" авиакомпаниясынын БАэ–146-200 учагы, Баткен аэропорту, Кыргызстан
Фергана өрөөнүндөгү Кыргызстандын майда аба майдандардын учуп-конуу тилкеси салмагы 22 тоннага чейинки учактарды күндүзү гана кабыл алганга кудуреттүү. Алардын дээрлик көпчүлүгү аймактык аэропортторду калыбына келтирүү стратегиясынын алкагында оңдолуп-түзөлөт.
Жаңы оңдолгон Ош эл аралык аба майданы Фергана өрөөнүнүн чыныгы жана жападан жалгыз ири аба транспорт түйүнүнө айлануусуна ишеним бар. Анткен менен кыргыз авиация өкүлдөрү белгилегендей, ал ойду ишке ашыруу үчүн учурдагы жетишкендик менен чектелбей, учуп-конуу тилкесин оңдоо, аэробекет имаратын дагы да кеңейтүү, талыкпай иштөө жана көптөгөн терс көрүнүштөрдү оңуна чечүү керек.
