Кыргызстанда быйыл кант кызылчасы былтыркыдан 76 миң тоннага арбын жыйналды. Алтын бир апта ичи 64 долларга арзандады. Ал эми риппл криптовалюталардын тизмесин толуктады. 2009-жылдан бери жүгүртүүгө 37 виртуалдык валюта киргизилген.
Кыргызстандын дыйкандары 172.2 миң тонна кант кызылчасын жыйнашты. Бул тууралуу өкмөттүн басма сөз кызматы маалымдады. Быйылкы кант кызылчасынын түшүмү былтыркыдан 76 миң тоннага арбын. Бир гектар айдоо аянтынан 285.1 центнер түшүм алынган, бул былтыркыдан 73.2 центнерге көп. Быйыл 61.6 миң тонна пахта жана 8.6 миң тонна тамеки жыйналганы да маалым болду.
Ал эми таластык фермерлер төө буурчактын 17.45 миң тоннасын Түркия, Болгария, Македония, Сербия жана дагы он өлкөгө экспорттоду. Облуста 42 дыйканчылык чарбасы быйыл 46.7 гектар аянттан 84 миң тонна төө буурчак жыйнашты. Азыркы тапта төө буурчактын бир килограммы 74–78 сомдон сатылууда.
Финансы жаатындагы жаңылыктарга токтолсок, Кыргызстандын алты банкында убактылуу башкаруучу дайындалганын Улуттук банк маалымдады. "Бишкек" шаардык банкы, "Меркюри", "Курулушбанк", "Адил банк", "Кыргызагропромбанк" жана "Азияуниверсалбанк" ликвидацияланып, атайын убактылуу администратор дайындалды.
Риппл аттуу жаңы криптовалюта жүгүртүүгө киргизилди. Учурда рипплдан тышкары, 36 криптовалюта эркин жүгүртүүдө.
Криптовалюта – 2009-жылы криптографиялык усулдардын негизинде иштелип чыккан санарип акча. Көбүнесе, виртуалдык акча деген ат менен белгилүү.
Эң алгачкы криптовалюта – биткоин. Криптовалюталардын дүйнөлүк жүгүртүү көлөмү 4.3 миллиард долларга барабар, алардын 4.1 миллиарды биткоинге таандык. Криптовалюталар санарип соодада жана компьютердик тармакта кеңири колдонулат. Бир биткоин – 15 миң 876 сомго тете.
Эми глобалдык базарларга учкай көз чаптырсак. Торонто фондулук биржасында жүгүртүлгөн "Центерра Голд" компаниясынын акциялары акыркы жети күн ичинде 43 центке арзандап, бир баалуу үлүш кагаздын баасы 3 канада доллары 53 центти (C$3.53) түздү. Акциянын арзандоосу алтындын наркынын түшкөнүнө байланыштуу.
Сары алтындын баасы 64 долларга арзандап, алтындын жүз унциясы 1280 доллардан сатылып жатат. Чийки мунайдын баасы акыркы апта ичи дагы бир долларга жакын арзандап, бир баррель Нью-Йорк биржасында 95 доллардан сатылып жатат.
Бишкектеги баалуу кагаздар базарындагы соода көлөмү акыркы апта ичи 8.57 миллион сомго азайып, 75.07 миллион сом соодаланды. Сатылган облигациялардын көлөмү боюнча Кыргыз инвестиция-кредит банкы биринчиликтен түшпөй келе жатат. Акыркы жети күн ичинде банктын 20 миллион 241 миң сомго барабар баалуу кагаздары сатылды.
Кыргызстандын Энергетика министрлиги тарифтер көтөрүлбөсө тармак оор абалга тушугаарын эскертүүдө. Өкмөт болсо саясий абалга байланыштуу ага даяр эмес.
Энергетика жана өнөр жай министрлигинин статс-катчысы Батыркул Баетовдун билдирүүсүнө караганда, министрлик тариф саясатынын үстүнөн тынымсыз иштеп жатат. Бирок баалар бул жылытуу сезонунда көтөрүлбөйт. Келерки жылы апрель айында күн тартибине коюлат. Анткени энергетика тармагы өтө оор абалда калууда деген Баетов Бишкек жылуулук борборун мисал келтирди:
- Бишкек жылуулук борборунун жабдууларынын 84% жешилген деп адистер тарабынан документтерде бааланды. Бул деген 16% гана тирүү жери бар, калган 84% өз мөөнөтүн иштеп бүткөн жабдуулар иштеп жатат дегенди билдирет. Ошондон бир жакшылык күтүүгө болобу?
Белгилүү болгондой, Бишкек жылуулук борборун модернизациялоо боюнча Кытай өкмөтү менен 386 млн. долларлык келишим түзүлгөн. Бирок ал келишим качан ишке кирери азырынча белгисиз.
Энергетика тармагындагы пайдалана турган резерв катары жоготууларды, коррупцияны кыскартуу зарылдыгы айтылып келет. Жоготуулар кайсы бир деңгээлде төмөндөөдө. Маселен, өткөн жылы ал 21 пайыздан ашуун болсо, быйылкы жылдын он айында 16.5% болду. Бирок кыш мезгилинде ал көбөйүшү мүмкүн.
Батыркуловдун айтымында, жоготуулар кыскарып баратканы менен тармактын финансылык абалы өтө оор бойдон калууда. Маселен, Бишкек жылуулук борбору үчүн жылына 70 млн. долларга жакын суммага көмүр, газ, кара май сатылып алынат. Ага каражат адатта электр энергиясын экспорттоодон түшөт. Быйылкы жылы электр энергиясын экспорттоодон болгону 15 млн. долларга жакын акча түшкөн. Калган 50 млн. долларды сырттан насыя катары алыш керек же өкмөт бюджеттен ссуда бөлүүгө тийиш.
Кыргызстандын энергетика тармагын көп мезгил бою жетектеп келген адис Бакирдин Сартказиев энергетика тармагына каражат жетишпей жатканы факт дейт. Аны өкмөт тарифтерди көтөрүү же каражат бөлүү менен чечүүгө тийиш деген адис буларга токтолду:
- Тарифти аныктап жатканда көп маселелер чыгат. Энергетика тармагынын баасы канча, кайсы баадан тартып амортизациялык эсептер чыгарылат деген сыяктуу көп суроолор пайда болот. Бул маселенин үстүнөн иштеген адистер бир бүтүмгө келип, өкмөттүн саясаты иштелип чыгууга тийиш. Ансыз аз, көп деп так айтыш кыйын. Эми 2010-жылы премьер-министр Үсөновдун бир токтому менен төңкөрүш болду. Мен эми дагы бир төңкөрүш болушун каалабайт элем.
Бакирдин Сартказиев энергетика тармагын реформалоо маселесине токтолуп, биринчи кезекте өкмөт энергетика тармагын андан ары менчиктештирүүгө барабы, барбайбы ошону аныктап алып, ошого жараша чечим кабыл алыш керек дейт. Маселен, бөлүштүргүч компаниялар андан ары менчиктештирилбей турган болсо, анда аларды бир компанияга бириктирүү максатка ылайыктуу болот. Анткени бөлүштүргүч компаниялардын бөлүнүп чыгышы менен кызматкерлердин саны 4 миңге жакынга көбөйдү. Демек чыгаша ошого тете өстү.
Энергетика министрлигинин адистери тармакта абал ушул бойдон кала берсе Кыргызстан бир күн Казакстандагыдай жалпы өчүүгө, Грузия жана Армениядагыдай мебелдерин жаккан күнгө туш келиши мүмкүн. Мына ошондо Кыргызстан жарандары баалар көтөрүлсө да, электр энергиясы болсо экен дегенге аргасыз болот деген пикирде турат.
