Экономика

Мындан сырткары кыргыз өкмөтү менен «Центерра Голд Инк.» компаниясынын ортосунда кол коюлган «Инвестицияларды өнүктүрүү жана айлана-чөйрөнү коргоо боюнча стратегиялык макулдашуунун» аткарылышы жөнүндө өкмөттүн маалыматын укту.

Жыйында биринчи вице-премьер-министр Кубатбек Боронов баштаган өкмөт мүчөлөрү депутаттардын суроолоруна жооп берди.

Боронов Кумтөр келишими башынан эле "ээрге кыйшык отурганын", азыркы өкмөт мурдагылардын катасын оңдоп жатканын айтты.

«Центерра Голд Инк.» чалгындоо ишине жана жер астынан кенди алууга 24 миллион доллар бөлүп жатканын кабарлады.

Депутат Кожобек Рыспаевдин кендерде өкмөттүн үлүшү жок деген сынына мындан кийин кайсы кен иштетилбесин өкмөттүн үлүшү болот деген жооп узатты.

Өнөр жай, энергетика жана кен пайдалануу мамлекеттик комитетинин төрагасы Эмил Осмонбетов Кумтөр кени иштетилип баштаган 1997-жылдан 2018-жылга чейин кенден 374,3 тонна алтын өндүрүлгөнүн маалымдады. Андан тышкары быйыл дагы 12 тонна алтын казып алынган.

"Бүгүнкү күндө борбордук карьерде 77 тонна 595 килограмм, Сары-Төрдө 16 тонна 614 килограмм, түштүк батыш карьеринде 10 тонна 136 килограмм алтындын запасы бар. Жалпысынан 104 тонна 345 килограмм алтын бар. Андан тышкары дагы 23 тоннадай алтын бар деген божомол бар. Советтер Союзунда чалгындалгандан кийинки маалыматтар боюнча кенде 716 тонна алтын болгон", - деди Осмонбетов.

Кыргыз өкмөтү менен Кумтөр алтын кенин иштеткен "Центерра Голд Инк." компаниясынын ортосундагы эки жыл мурда макулдашылган стратегиялык келишим күчүнө киргени ушул жылдын 27-август күнү маалым болгон.

Канадалык компания эки тараптын ортосундагы соттук териштирүүлөр токтотулганын жарыялаган.

Айлана-чөйрөнү коргоону жана инвестицияны өнүктүрүүнү көздөйт деп айтылган бул келишимге 2017-жылдын 11-сентябрында, мурдагы премьер-министр Сапар Исаковдун тушунда кол коюлган.

Исаковдун отставкасынан кийин бийликке келген Мухаммедкалый Абылгазиев жетектеген өкмөт ал келишимди "өлкө кызыкчылыгына жооп бербейт" деп баалап, макулдашуунун шарттары боюнча "Центерра" менен жаңы сүйлөшүүлөрдү баштаган. Натыйжада Стратегиялык келишимдин күчүнө кирүү мөөнөтү ушуга чейин узартылып келди.

Абылгазиевдин айтымында, Исаковдун тушунда кол коюлган Стратегиялык келишимде "Центерра" кыргыз тарапка баш-аягы 87 миллион доллар гана берүүгө макул болсо, эми бул сумма 150 миллион долларга көтөрүлдү.

"Бул эми 2026-жылга чейин келип түшө турган каражаттар. Анын ичинде жыл сайын түшө турган жана бир жолу келе турган төлөмдөр бар. Эң башкысы мурдагы кол коюлган макулдашуу менен азыркы биз жетишкен макулдашуунун алкагында 63 миллион доллар каражатты ашыкча алууга жетиштик. Аны менен бирге биз өзүбүзгө бир дагы кошумча милдеттенмелерди алган жокпуз", - деген Абылгазиев.

2010-жылы бийлик алмашкандан кийин түзүлгөн парламенттик жана мамлекеттик комиссиялар Кумтөр боюнча мурдагы президент Курманбек Бакиевдин тушунда же 2009-жылы түзүлгөн "келишим өлкөнүн кызыкчылыгына толук жооп бербейт" деген бүтүмгө келип, аны кайрадан карап чыгууну сунушташкан. Ошондой эле кенде экологиялык маселелер көп экени, аймакта мөңгүлөр эрип жатканы белгиленген.

Натыйжада "Центерра Голд" компаниясы кыргыз өкмөтү менен бир нече жолу сүйлөшүү жүргүзүп, 50/50 пайыздык биргелешкен ишкана түзүү сыяктуу бир катар сунуштар айтылган. Бирок алар боюнча Кыргызстандын ичинде да, “Центерра” менен сүйлөшүүлөрдө да орток пикир табылган эмес.

Дагы караңыз

Кумтөр келишиминин күңгөй-тескейи

2012-2013-жылдан тарта Кыргызстанда Кумтөрдү иштеткен “Кумтөр голд компани” жана “Кумтөр оперейтинг компани” ишканаларына байланыштуу соттук териштирүү башталган. Экотехинспекция Кумтөрдө “кенден чыккан калдыктар муздун үстүнө ташталган”, “жер катмары бузулган”, “эсепке алынбаган уу заттар калдык сактоочу жайларга төгүлгөн” жана “суу үчүн акы төлөнгөн эмес” деген төрт доо менен сотко кайрылган.

2016-жылдын май жана июнь айларында Бишкектин район аралык соту бул өтүнүчтөрдү канааттандырып, “Кумтөр Голд Компаниге” айлана-чөйрөгө келтирген чыгым үчүн 7 миллиард сомдук же кеминде 100 миллион доллар доо койгон.

2016-жылдын 30-майында “Центерра” кыргыз өкмөтүнүн дооматтарын негизсиз деп белгилеп, Гаагадагы эл аралык арбитраждык сотко кайрыларын жарыялаган. 2017-жылы Стратегиялык келишимге кол коюлгандан бери “Центерра” да эл аралык арбитраждагы териштирүүнү улам кийинкиге жылдырып келди.

«Азаттыктын» материалдарына пикир калтырууда төмөнкү эрежелерди так сактоону өтүнөбүз: адамдын беделине шек келтирген, келекелеген, кордогон, коркутуп-үркүткөн, басмырлаган жана жек көрүүнү козуткан пикирлерди жазууга болбойт. Эрежени сактабай жазылган пикирлер жарыяланбайт.

Кыргызстанда айдоочулук күбөлүккө бланктарды даярдоо боюнча тендер өткөнүнө бир айга жакын убакыт болсо да тиешелүү келишимге кол коюла элек.

8-августта өткөн тендерде жергиликтүү айдоочулук күбөлүктү даярдоого Казакстандын Улуттук банкынын банкноттук фабрикасы, ал эми эл аралык күбөлүк үчүн Кыргызстандагы «Гознак» ишканасы жеңүүчү деп табылган.

Бирок тендерге катышкан германиялык «Мүлбауэр» компаниясы сынак маалында мыйзам бузулганы тууралуу арыз жазган. Арызды Финансы министрлигине караштуу Мамлекеттик сатып алуу департаментиндеги мекеме аралык комиссия иликтеп жатат.

Мамлекеттик каттоо кызматынын (Мамкаттоо) өкүлү Адилет Бейшеналиевдин айтымында, дал ушул комиссиянын жыйынтыгы күтүлүп жатат.

«Департаменттин алдындагы комиссиянын чечимин күтүп жатабыз, - деди Мамкаттоонун өкүлү. - Алар германиялык компаниянын арызын карап, аны негиздүү же негизсиз деп табышы керек. Ошол чечимге жараша келишимдин мөөнөтү белгилүү болот. Ал эми убактылуу айдоочулук күбөлүктөр 1-октябрга чейин деп аныкталган. Дал ушул мөөнөткө чейин тендерге байланыштуу бардык иштерди бүткөрүп, толук жарамдуу күбөлүк берүүгө даяр болушубуз керек».

Макала даярдалып жаткан учурда Мамлекеттик сатып алуу боюнча департаменттин алдында түзүлгөн комиссия германиялык компаниянын арызын негизсиз деп жыйынтык чыгарганы белгилүү болду. Тиешелүү маалымат департаменттин расмий сайтында жарыяланды.

Мамлекеттик сатып алуу департаментинин жыйынтыгынан соң Мамкаттоо тендерде жеңип чыккан компаниялар менен келишим түзүшү керек. Алар 1-октябрга чейин жаңы үлгүдөгү күбөлүктөрдү даярдай башташы зарыл. Анткени өкмөт буга чейин «жарандарга убактылуу күбөлүктөр ушул датага карата толук жарамдуу документтерге алмашат» деп убада берген.

Бирок тендердин жыйынтыгына нааразы болгон германиялык компания сотко кайрылбайбы деген суроо турат. Эгер сотко кайрылса, териштирүү создугушу мүмкүн.

«Мүлбауэр» компаниясы буга чейин электрондук паспортко бланктарды сатып алуу боюнча тендерде утулуп калган соң сотко арыз жазып, ал чоң чуу менен коштолгон. Бул тендердин айынан Мамкаттоонун мурдагы төрайымы Алина Шаиковага, анын эки орун басарына жана «Инфоком» мамлекеттик ишканасынын жетекчисине кылмыш иши козголгон. Шаикова учурда кайда экени белгисиз. Ал эми Мамлекеттик каттоо кызматындагы үч аткаминер үй камагында.

Жарандык активист Рита Карасартова тендерге катышкан айрым компаниялар мыйзамдагы айрым кемчиликтерди көрүп алып, негизсиз болсо да тендерди создуктурууга көнүп алганын белгиледи:

«Ошондой күмөн бар. Алар дайым эле тендер боюнча арыздарды берип, айрым кемчиликтерди билип алды. Утулганын билип турса да «биз сотко берип, создуктуруп, мөөнөткө жетишпегендей кылабыз, эл алдында жаманатты болосуң» дегенге көнүп алды. Мына ушуларды мамлекет эске алышы зарыл болуп турат».

Ал эми Жогорку Кеңештеги Бюджет жана финансы комитетинин төрагасы Эмил Токтошев документтерге байланыштуу талаштуу жагдайга тендерди өткөрүүдөгү кыска кызыкчылыктар себеп болуп жатат деген пикирде:

«Мамлекеттик сатып алуудагы ачыктыкты дагы камсыз кылыш үчүн түп-тамыры менен өзгөртүүгө мүмкүн болбой жатат. Себеби, айрым кызыкчылыгы бар мамлекеттик органдар да бут тосуп жатканы байкалууда. Анткени кызыкчылыктар байкалып жатат».

Жаңы үлгүдөгү айдоочулук күбөлүк мурдагыга караганда бир топ арзан болору айтылууда. Маселен, буга чейин «Атлас Крипт» ишканасы даярдап келген бланктын бир даанасы 12 евро болсо, жаңы күбөлүктөр 100 сомдон ашпайт. Башкача айтканда, он эсе арзан болот.

Мамкаттоо жаңы документтин коргоо элементтери күчөтүлөрүн билдирүүдө.

Кыргызстанда 2011-жылдан тартып айдоочулук күбөлүк менен автоунаанын техникалык паспортун даярдоого бланктар менен камсыз кылуу укугуна «Атлас Крипт» деп аталган, Кыргызстанда катталган компания ээ болгон. Мамкаттоонун маалыматы боюнча 2011-жылдын 12-апрелинен 2018-жылдын аягына чейин 13 миллион 260 миң еврого бааланган 1 миллион 85 миң 500 даана айдоочулук күбөлүк жана жалпы баасы 12 миллион 660 миң еврого 1 миллион 200 миң даанадан ашык техникалык паспорт даярдалган. Бул келишимдин мөөнөтү бүткөнүнө байланыштуу апрель айында токтотулган.

Негизинен өлкөдө мамлекеттик маанидеги 271 документ бар. Аларды басып чыгаруучу басмаканалар жана компаниялар тендердин негизинде тандалып келген.

Быйыл жыл башында өкмөт атайын токтом кабыл алып, паспорт, айдоочулук күбөлүк сыяктуу өзгөчө корголуучу документтерден башкаларын мамлекеттик басмаканада басууга милдеттендирген.

«Азаттыктын» материалдарына пикир калтырууда төмөнкү эрежелерди так сактоону өтүнөбүз: адамдын беделине шек келтирген, келекелеген, кордогон, коркутуп-үркүткөн, басмырлаган жана жек көрүүнү козуткан пикирлерди жазууга болбойт. Эрежени сактабай жазылган пикирлер жарыяланбайт.