Экономика

Экономикалык кылмыштарга каршы күрөш боюнча мамлекеттик кызмат (Финансы полициясы) «Манас» аэропортундагы беш жыл мурдагы мыйзамсыз иштер аныкталганын 1-октябрда жарыялады. Андагы маалыматка ылайык, 2014-жылы ошол кездеги аэропорттун жетекчилиги мыйзамсыз түрдө өз кызыкчылыгын көздөп, 5 миллион долларды офшордук компаниялар аркылуу чыгарып кеткен.

Кызматтын басма сөз катчысы Анастасия Пискурдун айтымында, бул үчүн компаниянын жетекчилиги банкротко учураган ишкананын акцияларынын 100 пайызын сатып алуу боюнча келишимге кол койгон.

- Тергөөнүн жүрүшүндө 2014-жылы «Манас» аэропортунда жетекчилик кызматты ээлеген жоопкер адамдар кызмат абалынан пайдаланып, мамлекеттин жана ишкананын кызыкчылыгына жооп бербеген, зыяндуу келишимди жең ичинен түзгөнү аныкталды. Мунун негизинде дээрлик банкрот болгон, чыгашалуу «Топливный центр» деген ишкананын 100 пайыз акциясын 5 миллион долларга сатып алган, - деди Пискур.

Финполдун өкүлү белгилегендей, акциялардын баасы ал кезде 5 миллион доллар эмес, 100 миң сом болгон.

Бул иштин алкагында ошол кезде келишимге кол койгон «Манас» аэропортунун юридикалык бөлүмүнүн мурдагы башчысы, учурдагы Бишкек филиалынын башчысы Б.М. деген адамга Жазык кодексинин «Ишенип тапшырылган ири өлчөмдөгү мүлктү ыйгарып алуу» беренеси боюнча иш козголуп, ал 30-сентябрда камакка алынды.

Аэропорттун расмий сайтындагы маалымат боюнча Бишкек филиалын ал кезде Мирлан Бегалиев жетектеп келген.

Учурда бул иш боюнча тергөө уланып жатат. Финполдун өкүлдөрү козгогон иштин алкагында бир нече адам сурак берүүдө. Алардын арасынан айрымдар камалышы мүмкүн экенин тергөөгө жакын булактар кабарлады.

Аэропорттогу коррупциялык иш боюнча күбө катары сурак бергендердин арасында Коомдук телеканалдын мурдагы директору Илим Карыпбеков да бар. Ал 2014-жылы эл аралык аэропорттун Бишкек филиалын жетектеп турган.

Карыпбеков иште күбө катары өтүп жатканын ырастады. Бирок ал маалыматты сыртка чыгарбоо боюнча тилкатка кол койгону үчүн комментарий бере албай тургандыгын түшүндүрдү:

- Мен күбө катары өтүп жатам. Маалыматты ачыкка чыгарбоо жөнүндө тилкатка кол койгонум үчүн эмнелер болуп жатканын айта албайм.

2013-2016 жылдары «Манас» аэропортун Албек Ибраимов башкарып турган. Мурдагы президент Алмазбек Атамбаевдин эң жакын үзөңгүлөштөрүнүн бири Ибраимов 2018-жылдын жай айынан бери Бишкек мэри болуп турган учурундагы мыйзам бузуу боюнча Улуттук коопсуздук боюнча мамлекеттик комитеттин (УКМК) тергөө абагында отурат.

Дагы караңыз

Мурдагы мэрге дагы бир иш козголду

Байкоочулар аэропорттогу ири коррупциялык иштин учугу дал ушул Албек Ибраимовго барып такалышы мүмкүн экенин айтышууда.

«Манас» аэропорту өлкөдөгү эң ири жана кирешелүү ишканалардын бири. Бул компаниянын курамына өлкөдөгү беш эл аралык жана алты аймактык аэропорт кирет.

«Аэропортту кайсы бийлик келбесин каржы булагына айландырып, өзү билгендей башкарат» деген пикирлер коомчулукта айтылып келет.

Жогорку Кеңештин депутаты Абдывахап Нурбаев аэропорттогу коррупциянын тамыры кеңири жайылганын белгиледи:

- Ал жерде коррупциялык схемалар абдан көп. Мурда болуп келген, учурда деле болуп жатат. Бюджетти толтура турган эң чоң ишкана экенине карабай пландагандай каражат түшпөйт. Аэропорт кимдир-бирөөлөр үчүн даяр капчык болуп келген. Анын масштабы абдан эле чоң экени боюнча маалыматтар арбын. Учурда өкмөттүн алдында аэропорт боюнча атайын комиссия иштеп жатат. Аны биринчи вице-премьер-министр Кубатбек Боронов жетектейт. Буга чейин Дүйнөлүк банк менен Азия өнүктүрүү банкы атайын тендер өткөрүп, аэропортту дүйнөдөгү ири компанияларга башкарууга берүүнү сунуш кылышкан.

Дагы караңыз

"Жамаачыланган" жарандык авиация

Ошол эле кезде Кыргызстан социал-демократиялык партиясынын (КСДП) саясий кеңешинин мүчөсү, жарандык активист Адил Турдукулов бул ишти иликтөөдө мурдагы бийликтин эле тарапкерлерине көңүл бурбастан, учурдагы иштерге да көзөмөлдү күчөтүү зарыл деген оюн айтты:

- Бизде жаман адат бар. Мурда болгон чуулуу окуяларды гана изилдеп, аларга кылмыш ишин козгоп, иликтей баштайбыз. Азыркы учурдун актуалдуу маселелерине көпчүлүк учурда көңүл бурулбайт. Бул иш боюнча деле Албек Ибраимовго айып коюлса, саясий өңүттөн гана каралышы мүмкүн. Ошондуктан учурдагы иштерге да көзөмөл болушу керек.

Кыргызстандагы «Манас» жана «Ош» аба майдандары жылына 3 млн. жүргүнчүнү тейлейт. Анын миллиондон ашыгы ички рейс аркылуу каттайт. Соңку беш жылда жүргүнчүлөр 63 пайызга көбөйгөн.

2014-жылы кыргыз бийлиги «Манас» аэропортун Орусиянын «Роснефть» компаниясына сатуу тууралуу сүйлөшүү жүргүзүп, көп өтпөй орус компаниясы аэропортту сатып алуудан баш тарткан.

Андан соң «Манас» жана «Ош» аэропортторуна инвестиция салууга кызыкканын билдирген Түркиянын «TAV Airports Holding» компаниясы буга чейин эки жолу ушундай эле сунуш менен келип, анысы өкмөттүк деңгээлде талкууланган. Бирок андан бери бул долбоорлор ишке аша элек.

«Азаттыктын» материалдарына пикир калтырууда төмөнкү эрежелерди так сактоону өтүнөбүз: адамдын беделине шек келтирген, келекелеген, кордогон, коркутуп-үркүткөн, басмырлаган жана жек көрүүнү козуткан пикирлерди жазууга болбойт. Эрежени сактабай жазылган пикирлер жарыяланбайт.

Ички каттамдарды тейлеген авиакомпанияларда чакан учактардын тартыштыгы азырынча авиакаттамдарды уюштурууга мүмкүнчүлүк бербей жатат. Жолдун узактыгынан жана татаалдыгынан кооптонгон жергиликтүү тургундар аймактагы аэропорттордун иштешин күтүп жатышат.

Тогуз-Торо районундагы 41 гектар аянтта жайгашкан Казарман аэропорту бир жылдан бери учактарды кабыл алууну күтүүдө. Былтыр аэропорттун аэровокзалы толугу менен оңдоодон өтүп, 2018-жылдын сентябрь айында даяр болгон. Аэропорттун жетекчиси Николай Шевцов анын абалы тууралуу мындай деди:

- Биздин аэропорт учактарды кабыл алууга толугу менен даяр, учуп-конуу тилкелери иштеп жатат. Былтыр сентябрь айында бизде оңдоо жумуштары аяктаган. Баарыбыз белгиленген график боюнча иштеп жатабыз, бирок бир да учак келе элек.

Казарман аэропорту 1984-жылы курулган. Учуп-конуу тилкесинин узундугу 1840 метрди түзөт. 2000-жылга чейин Бишкек-Казарман багыты боюнча күн алыс каттам жүргүзүлүп турган. Акыркы жолу 2014-жылы учак кондурулуп, андан кийин «талапка жооп бербейт» деген негизде жабылган болчу. Тогуз-Торо районунун акиминин орун басары Улан Иманбердиев аэропортту иштетүү боюнча аракеттер көрүлүп жатканын айты:

- Тогуз-Торо районунун шартын эске алып ушул аэропортту ишке киргизсе калкка бир топ жеңилдик болмок. Райондун социалдык-экономикалык абалында да жылыштар жаралмак. Район акими да Бишкекке иш сапарлары менен барганда бул маселени көтөрүп жатат. 50 орундуу учактар болсо биздин маселе чечилмек. Анткени чоң учактарды аэропорт кабыл ала албайт экен. Андан учактар азырынча Кыргызстанда жок.

Тогуз-Торо районунда учурда 5500 кожолукта 24 миңден ашык эл жашайт. Район борборуна чейинки Жалал-Абад - Казарман автоунаа жолунун узактыгы 150 чакырымды түзөт. Кара жол татаал ашуулардан өтүп, октябрь айынан жазга чейин жабык болот. Ушундан улам Тогуз-Торонун эли кышкысын облустун борборуна Бишкек аркылуу 560 чакырымдай узак жол аркылуу айланып каттайт. Жергиликтүү тургундардын бири Рашидбек Өскөнбаев бул боюнча өз оюн айтты:

- Биринчи биз «Ан-2» учагы менен Казарман - Жалал-Абад - Казарман багыты боюнча учуп турчубуз. Анда авиабилеттин баасы советтик акча менен 3,5 сом болсо, кийин 7 сомго чейин кымбаттады. «Як-40» учактары келгенде Казарман-Бишкек-Казарман багыты да ачылып, бизге бир топ ыңгайлуу болгон. Жалал-Абад менен байланыштырчу жол октябрдын ортосунда жабылат. Бизде ал жак менен 4 ай гана байланыш болот. Калган учурда зарыл иш болгон кезде гана Бишкек аркылуу барууга туура келет. Азыр элге эле кыйын болуп жатат. Аэропортубуз ишин баштаса жол кыскармак.

Анткен менен Казарман аэропортунда азыр 10дон ашык адам иштейт. 2020-жылга чейин учактарды кабыл алууга лицензия алган.

Азыр жаңыдан оңдолуп бүткөн Аксы районундагы Кербен аэропортунда да жагдай ушундай. Май айында ишке берилиши пландалган аэропортто реконструкциялоо жумуштары эбак эле бүткөнүнө карабай учак каттай элек. Былтыр бөлүнгөн 5 млн. сомдон ашык каражатка аэропорттун учуп-конуу тилкеси оңдолуп, 10 млн. сомго аэровокзалы реконструкцияланган. Өкмөттүн Жалал-Абад облусундагы ыйгарым укуктуу өкүлүнүн орун басары Масалы Акматов аэропорттордун иштебей жатышын төмөнкүчө түшүндүрдү:

- Аэропортторго ылайыктуу чакан учактардын жоктугу Кербен менен Казармандагы аэропорттордун ишин токтотуп турат. Азыр Жалал-Абад - Бишкек - Жалал-Абад багыты боюнча күн сайын авиакаттам уюштуруу боюнча планыбыз да учактардын тартыштыгынан улам ишке ашпай турат. Жалал-Абаддын каттамдарын да кыскартып коюп, сүйлөшүүлөрдүн негизинде кайрадан жумасына 3 жолу учууга жетиштик. Ысык-Көлдөгү сезон маалында да авиакомпаниялар биздин каттамдарды кыскартып жатат. Жалал-Абаддын борборунда ушундай жагдай болсо, ал эми четиндеги аэропортторду иштетүүгө учак табыш керек.

Кербен аэропорту облустагы Аксы, Ала-Бука жана Чаткал райондорунун 300 миңге чукул калкын тейлейт. 51 гектарды түзгөн Кербен аэропорту 1976-жылы курулуп, 1999-жылы акыркы жолу каттам жүргүзүлгөн. Быйыл жыл башында Жогорку Кеңештин спикери Дастан Жумабеков, августта өкмөт башчысы Мухамедкалый Абылгазиев келип, аэропорттун иши менен таанышып кеткен. Бирок маселе ачык бойдон турат. Жарандык авиация департаментинин директору Курманбек Акышев иштин жагдайы тууралуу мындай маалымат берди:

- Кербен аэропортунда акыркы стадиядагы ремонт иштери бүтүп жатат. Ал жумуштар бүткөн соң биз дагы бир жолу текшерип көрүп, сертификациядан өткөрсөк, жарактуу деп чечебиз. Андан соң авиакомпаниялар карап көрүп, өз ишин баштайт. Бул маселе эки жуманын ичинде чечилет. Казарман аэропортунун учуп-конуу тилкесин оңдоп түзөө 2020-2021-жылдарга планга киргизилген. Былтыр утурумдук оңдоо иштери аткарылган, бирок капиталдык оңдоо болгон эмес. Азыр бизде 3 гана авиакомпания болсо, алардын бирөө гана ички каттамдарды тейлет. «Тез Жет» авиакомпаниясы азыр эки гана чакан учагы менен Оштон башка аэропорттордо ички каттамдарды аткарууда. «Манас Эйр» ички каттамдарды тейлеген эки чакан учак сатып алганы турат. Ошолор алса, башка жаңы каттамдар да ачылат.

Азыркы убакта Жарандык аэродромдордун мамлекеттик реестринде 11 аэродром катталган. Алардын ичинен бешөө эл аралык («Манас», «Ош», «Ысык-Көл», «Каракол» жана «Баткен»), калганы – 6 ички аба каттамдагы аэропорттор («Исфана», «Жалал-Абад», «Кербен», «Нарын», «Талас» жана «Казарман»). 1996-жылга чейин Кыргызстанда 23 аэропорт иштеп турган. Алдыдагы жылдары Нарын жана Талас аэропортторун оңдоо каралууда.

«Азаттыктын» материалдарына пикир калтырууда төмөнкү эрежелерди так сактоону өтүнөбүз: адамдын беделине шек келтирген, келекелеген, кордогон, коркутуп-үркүткөн, басмырлаган жана жек көрүүнү козуткан пикирлерди жазууга болбойт. Эрежени сактабай жазылган пикирлер жарыяланбайт.