Экономика

Кошмо Штаттар дагы бир соода согушуна кабылчудай. Бул ирет Вашингтондун администрациясы бутасына Европа Биримдигин илди.

2-октябрда Вашингтон жаңы тарифтер киргизилип жаткан өндүрүмдөрдүн тизмесин жарыялаган. Ага учактардан тартып сыр, шарап, кийим-кечеден бери камтылган.

Еврокомиссиянын басма сөз катчысы Даниэл Розарио 3-октябрда өткөн басма сөз жыйынында ал чечимдин кесепеттеринен биринчи кезекте америкалык кардарлар жабыр тартышарын белгиледи:

- Европа Биримдиги Кошмо Штаттардын шаркеттен алынып келген товарларга кошумча салык киргизүү боюнча чечимине өкүнөт. Бул кадам биринчи кезекте жана негизинен АКШдагы кардарларга, ошол жактын компанияларына зыян алып келет. Талашты жөнгө салуу аракеттерин ого бетер татаалдаштырат.

Шаршембиде Кошмо Штаттар жаңы тарифтер киргизилип жаткан Европа өлкөлөрүнүн товарларынын тизмесин жарыялаган.

Еврошаркеттен келген учактарга бажы салыгы 10 пайыз, айыл чарба жана өнөр жай өндүрүмүнө 25 пайыз болмокчу.

Анын алдында Дүйнөлүк соода уюму европалык «Airbus» концернинин субсидияланышына байланыштуу АКШнын пайдасына чечим чыгарып, шаркетке каршы чара көрүүгө уруксат берген. Бул талаш 15 жылдан бери уланып келе жатат. Ак Үй Британия, Германия, Испания жана Франция авиациялык техниканын ири өндүрүүчүсүнө мыйзамсыз финансылык колдоо көргөзүүдө деп эсептейт. Дүйнөлүк соода уюмунун арбитражы АКШдагы авиа өндүрүүчүлөр андан 7 жарым миллиард доллар зыян тартышкан деген тыянак чыгарды.

Жаңы тарифтер 18-октябрда күчүнө кирет. Ал товарлардын арасында Британияда өндүрүлгөн, жүндөн жана кашемирден тигилген кийим-кечек, Франциядан, Германиядан жана Испаниядан келген зайтун майы, Евробиримдиктен чыккан колбаса жана чочконун этинен жасалган башка тамак-аш, француз шарабы, Шотландиянын вискиси бар.

АКШнын соода өкүлү Еврошаркет менен сүйлөшүүлөрдүн негизинде тарифтер бара-бара кайра каралып чыгарын, талашты жөнгө салыш үчүн андай сүйлөшүүлөр болот деп ишенерин билдирди.

Америкалык жүргүнчү ташуучу компаниялар «Airbus» учактарына миллиарддаган долларга алдын-ала эле буюртма бергенин эске алганда, Вашингтондун чечими аларга катуу сокку урушу ыктымал.

Буга чейин шаркеттин соода боюнча комиссары Сесилия Малмстрөм АКШ бажы төлөмдөрүн көтөрсө, жооп катары чара көрүлөрүн эскерткен.

Еврокомиссия Вашингтон «Boeing» учактарын субсидиялашына байланыштуу ушундай эле талашты жеңгендиктен Брюссел АКШны маселени тынч чечүүгө үндөгөн.

Ал арада дүйнөнүн эки ири экономикалык лидерлери болгон АКШ менен Кытайдын соода тиреши уланып жатат. 1-сентябрда Кошмо Штаттар 112 миллиард долларлык Кытай импортуна жаңы тарифтерди киргизген. Президент Доналд Трамптын планы боюнча жыл аягына чейин 300 миллиард доллар өлчөмүндөгү товардан 15 пайыздык бажы төлөмү алынмакчы. Жооп иретинде Бээжин тарыхта биринчи жолу АКШдан келген чийки мунайга тариф киргизген.

«Азаттыктын» материалдарына пикир калтырууда төмөнкү эрежелерди так сактоону өтүнөбүз: адамдын беделине шек келтирген, келекелеген, кордогон, коркутуп-үркүткөн, басмырлаган жана жек көрүүнү козуткан пикирлерди жазууга болбойт. Эрежени сактабай жазылган пикирлер жарыяланбайт.

Кумтөр боюнча жаңы сүйлөшүүлөр 1-октябрда премьер-министр Мухаммедкалый Абылгазиев кенге барганда өттү. Сүйлөшүүгө катышуу үчүн кенге канадалык «Центерра Голд» компаниясынын президенти Скотт Перри да келген.

Жолугушууда Кумтөрдү иштетүү боюнча жакында кол коюлган стратегиялык келишимдин шарттарын аткаруу жана Кыргызстанга дивиденддерди төлөө, айлана-чөйрөнү калына келтирүү фондунун каражатын өлкөгө которуу жөнүндө сөз болгон.

Бул тууралуу премьер-министр Мухаммедкалый Абылгазиев журналисттерге сүйлөп жатып билдирди:

- Биздин талабыбыз 2016-жылдан бери төлөнбөй жаткан дивиденддерди төлөп берүү болду. Экинчи маселе катары бизде рекультивациялык фонд бар. Ошол фонддо 40 миллион долларга бир аз жетпеген каражат башка чет мамлекеттеги банктарда колдонулуп жатат. Биз учурда кен иштетилип бүткөндө айлана-чөйрөнү кайра калыбына келтирүү боюнча фондду Кыргызстанга которуп иштетишибиз керек.

Өкмөт сүйлөшүүлөрдүн жыйынтыгында «Центерранын» президенти дивиденддер боюнча маселени жакын арада компаниянын директорлор кеңешинин кароосуна алып чыгып, чечүүгө убада бергенин кабарлады.

Ал эми рекультивация (айлана-чөйрөнү калыбына келтирүү) фондунун каражатын өлкөгө кайтаруу боюнча кандай жыйынтык болгону жөнүндө кыргыз өкмөтү да, «Центерра Голд» да унчукпай турушат.

Негизи Кумтөр кенин иштеткен «Центерра Голд» компаниясынын акционери болгон Кыргызстанга түшкөн пайдадан үч жылга жакын убакыттан бери дивиденд төлөбөй жатканы туурасында буга чейин бир нече жолу маселе көтөрүлгөн. Анда канадалык компания кен боюнча жаңы келишим күчүнө кирбей жатканын негиз кылып, ал каражатты төлөөнү токтоткон.

Келишимге ылайык, «Центерра Голд» тапкан кирешесинен квартал сайын 3 миллион доллардан, жылына 12 миллион доллар которуп турушу керек. Үч жылда ишкана 36 миллион долларга жакын каражат төлөмөк. Бюджетинде тартыштык чоң Кыргызстан үчүн бул абдан чоң акча.

Кыргызстандын Тоо кенчилер бирикмесинин төрагасынын орун басары Дүйшөнбек Камчыбеков бул маселеде өлкө атынан «Центерра Голддун» директорлор кеңешине кирген адистер ыкчам иш алып барбаса майнап чыгышы кыйын экенин эскертти:

- Директорлор кеңешинде биздин атыбыздан отурган мүчөлөр акыркы жылдары бир да маселени чечкенге катыша алган жок. Кыргызстандын кызыкчылыгын көздөгөн бир да чечим болгон жок. «Биз көтөрдүк, бирок чечилбей калды, директорлор кеңеши ушундай чечим кабыл алып койду» деген түшүндүрмө менен келатышат. Азыр деле жандуу аракет кылбаса акыркы иштерден жыйынтык чыгышы күмөн.

Учурда Кыргызстандын атынан үч адам канадалык компаниянын директорлор кеңешине мүчө болуп отурат. Алар - «Кыргызалтын» ишканасынын директорлор кеңешинин төрагасы Аскар Өскөмбаев, «Кумтөр Голд компани» ишканасынын башкармалыгынын мүчөсү Дүйшөн Касенов жана кен боюнча адис Максат Көбөнбаев.

Ал эми айлана-чөйрөнү калыбына келтирүү фондундагы каражатты Кыргызстанга алып келүү боюнча аракеттер көптөн бери жүрүп келет. Бул маселе менен өз убагында алектенген Жогорку Кеңештин депутаты Акылбек Жапаровдун айтымында, ал каражатты Кыргызстанга которуу менен бир топ пайдалуу иштерди жүргүзсө болот.

- Рекультивациялык фонддун каражатын илгери эле Кыргызстанга алып келиш керек болчу, - деди ал. - Бул да өзүбүздүн чабалдыгыбыздан ишке ашпай келет. 40 миллион доллардай акча келип, жок дегенде Улуттук банктын эсебинде турса жакшы болмок. Муну атайын чечим менен коммерциялык банктарга узак мөөнөттүү депозит кылып берсек, бизге каражат түшмөк. Анын эсебинен алтынды кайра иштетүүчү ишканаларды түзүп, келечегибизге кам көрсөк жакшы болмок.

Кумтөр кени буга чейин 2026-жылы жабылары айтылып келген. Бирок акыркы жылдары кенде чалгындоо иштерин жүргүзүп, анын мөөнөтүн 2040-жылга чейин узартууга мүмкүн экени, бул үчүн «Центерра Голд» кийинки жылы 20 миллион доллар бөлөрү кабарланды.

Ал эми кыргыз өкмөтү менен Кумтөр кенин иштеткен «Центерра Голд» компаниясынын ортосундагы эки жыл мурда макулдашылган стратегиялык келишим өткөн айда күчүнө кирди. Анын шартына ылайык, канадалык компания Кыргызстанга төлөп бере турган сумманын көлөмүн мурдагы келишимде көрсөтүлгөндөн 150 миллион долларга көбөйткөнүн өкмөт маалымдаган. Бул келишимдер жаңыдан түзүлгөн жаратылышты өнүктүрүү жана социалдык өнөктөштүк фонддору аркылуу келет. Ал эми өз кезегинде кыргыз тарап «Центерра Голдго» карата соттук доосун токтотту.

Жаңы келишимге ылайык Кумтөр кенинин аянты 16 миң гектарга кеңейтилери белгилүү болгон. Бир катар активисттер бул жер Сарычат-Ээрташ мамлекеттик коругунун аймагына кирет деп чочулап, өз далилдерин айтып келет. Бирок өкмөт мындай маалыматты четке кагууда.

«Азаттыктын» материалдарына пикир калтырууда төмөнкү эрежелерди так сактоону өтүнөбүз: адамдын беделине шек келтирген, келекелеген, кордогон, коркутуп-үркүткөн, басмырлаган жана жек көрүүнү козуткан пикирлерди жазууга болбойт. Эрежени сактабай жазылган пикирлер жарыяланбайт.