Экономика

ЕАЭБдин алкагындагы кызматташтыкта дагы кандай кооптуу жагдайлар бар? Орусия уюмдагы өнөктөш мамлекеттерге үстөмдүгүн жүргүзө баштадыбы? Кыргызстан өз кызыкчылыгындагы маселелерди коргоп кала алабы?

«Арай көз чарай» талкуусуна Улуттук банктын расмий өкүлү Аида Карабаева, Агроөнөр жай комплексин өнүктүрүү бирикмесинин аткаруучу директору Темирбек Ажыкулов жана экономика боюнча эксперт Кайрат Итибаев катышты.

«Азаттык»: - Аида айым, Орусиянын өнөктөш бир нече мамлекеттерге, анын ичинде Кыргызстанга акча которууну чектөө боюнча чечими боюнча Жогорку Кеңеште да сөз болду. Орус тараптын негизги жүйөсү кандай? Алардын койгон талаптары кандай болуп жатат?

Дагы караңыз

Орусия мигранттардын эсебин алды

Аида Карабаева: Орусиянын Борбордук банкынын билдиргени боюнча, мунун максаты - башка өлкөлөргө акча которуу боюнча маалыматтын ачык-айрым болушуна жетишүү. Ошондуктан бир катар эл аралык акча которуу системаларына чектөөлөрдү киргизишти.

Жеке адамдарга Орусиядан Кыргызстанга акча которууда 100 миң рублге чейин чек коюшту. Мисалы, биздин мигрант бир айда 100 миң рублге чейин эле акча которо алат. Биздеги маалымат боюнча чек коюунун негизги себеби – көмүскөдөгү акча которууну чектөө, башка коммерциялык операцияларды жөнгө салуу десек болот.

«Азаттык»: - Орус өкмөтү бул чечимди ушул жылдын апрель айында эле кабыл алганы белгилүү. Ошондон бери Кыргызстанга акча которуунун тенденциясы кандай болуп жатат? Азайдыбы же таасири тийген жокпу?

Аида Карабаева: - 2019-жылдын сегиз айынын маалыматына таянсак Орусиядан Кыргызстанга которулган акчанын көлөмү 1 миллиард 570 миллион сомду түздү. Бул көрсөткүч 2018-жылдын ушул мезгилине салыштырганда 10 пайызга азайган.

Кыргызстанга келген акчанын көлөмүнүн азайышына биринчиден, Орусиядагы экономикалык көрсөткүчтөрдүн төмөндөшү, экинчиден, айтылып жаткан чектөөлөр да өз таасирин тийгизүүдө десек болот. Анткени мурда эл аралык системалар боюнча жеке акча которуу, коммерциялык операциялар да боло берчү. Эми бул чечимге ылайык акча которуу системалары аркылуу коммерциялык операцияларды жүргүзүүгө болбой калды.

Дагы караңыз

Орусия тонналаган азыкты артка кайтарды

«Азаттык»: - Кайрат мырза, Жогорку Кеңештин депутаты Дастан Бекешов орус өкмөтү Кыргызстанга акча которууну чектегени үчүн Евразия Экономикалык Биримдигине байланыштуу келишимдерди ратификациялабай турууну сунуш кылды. Бул Орусияга канчалык таасир эте турган, ийге келтире турган механизм десек болот?

Кайрат Итибаев: - Чындыгында депутаттын минтип айтканы популисттик эле көрүнүш болуп калды. Кыргызстандын улуттук кызыкчылыгы акча которуунун чектөөсү менен чечилбейт. Биздин экономикалык кызыкчылыгыбыз ЕАЭБге кирип жатканда бир топ жеңилдик, же артыкчылык алгандыгыбызда эмес. Биздин негизги кызыкчылыгыбыз – өлкөнү индустриялаштыруу кандай жүрүүдө, кандай ири долбоорлор ишке ашууда, Орус-кыргыз өнүктүрүү фондунун каражаттары максаттуу пайдаланылып жатабы, натыйжасы кандай болгондугунда. Ошондуктан депутаттын айткан сунушу Кыргызстандын ЕАЭБдеги кызыкчылыгын коргоого эч таасир этпейт.

Орусиянын максаты эмне? Ири бизнеске байланышкан акча банк эсептери аркылуу которулсун деп талап койгону, ал эми жеке тараптар, же бизден барган мигрант 100 миң рублге чейин которууга уруксат берилгени - Орусиянын кызыкчылыгындагы маселе. Мисалы, мен Орусиядан бир комбайн сатып ала турган болсом, анын баасы 100 миң рублден жогору турат, «аны эки тарап банк аркылуу эсептешкиле» деп жатат. Бүткүл дүйнө ушундай эреже менен жашайт. Кыргызстан качанкыга чейин эле «жеңилдик берип койгулачы» деп өткөөл мезгилде отура беребиз?

Дагы караңыз

ЕАЭБ: Төрт жылдын шарапаты жана кесепети

«Азаттык»: - Темирбек мырза, Кыргызстандын ЕАЭБге кириши – экономикалык кызыкчылык дегенбиз. Ал уюмга кошулганыбызга төрт жыл болуп калды. Үзүрү барбы, болсо ал канчалык сезилерлик?

Темирбек Ажыкулов: - «Кыргызстан ЕАЭБге кирип жатканда кызыкчылыгыбыз эмне эле?» деген суроо туулат. Акыркы 20-30 жылдагы Кыргызстандын экономикасынын түзүмү – реэкспорт жана бир аз кызмат көрсөтүү (туризм) тармагы болду, дагы 30-40 пайызын көмүскө экономика түздү. Жаманбы-жакшыбы ушундай экономикабыз бизди багып келди. Анан бир күнү эле «силер Орусия, Казакстан менен соода-экономикалык, өндүрүштүк кызматташтыкты бирдей шартта, бирдей регламентте кыласыңар» дешти.

2015-жылдан бери ЕАЭБ Кыргызстанга бир топ эле жеңилдиктерди берди. Бирок биз баарыбыз, анын ичинде Кыргызстандын ишкер чөйрөсү башкалар менен чогуу кете турган «паравоздон артта калдык». Экономикабыздын түзүмүн ЕАЭБдин талаптарына карап өзгөртө албадык, уюмдун регламентине ылайык өндүрүм чыгара албадык. Чыгарууга аракеттер бар, бирок алардын көлөмү, саны өтө эле аз.

(Талкуунун толук вариантын ушул жерден көрүңүз)

«Азаттыктын» материалдарына пикир калтырууда төмөнкү эрежелерди так сактоону өтүнөбүз: адамдын беделине шек келтирген, келекелеген, кордогон, коркутуп-үркүткөн, басмырлаган жана жек көрүүнү козуткан пикирлерди жазууга болбойт. Эрежени сактабай жазылган пикирлер жарыяланбайт.

Күч колдонулуп өлтүрүлгөн 39 жаштагы адамдын сөөгү 23-октябрда кечке маал аэропортко жакын жерде токтоп турган автоунаанын багажынан табылды. Ага чейин милицияга Сокулук районунун Комсомол айылынын тургуну кайрылып, бир тууган агасы 22-октябрда аэропортко кеткен боюнча дайынсыз болуп жатканын билдирген.

Учурда Жазык кодексинин «Киши өлтүрүү» беренеси боюнча кылмыш иш козголуп, тергөө иштери башталды.

Аэропорттогу өлүм боюнча айың кептер

Интернет колдонуучулар өлтүрүлгөн адам ишкер экенин, акча ташып иштегенин, анын жанындагы ири суммадагы каражат каракталганын жазып жатканы менен милиция маркумдун тек жайын, кандуу окуянын чоо-жайы боюнча кенен маалымат бере элек.

Жергиликтүү Vesti.kg сайты укук коргоо органдарындагы өз булагына таянып, ишкер Түркияга акча ташып жүргөнүн жазды. Бул сайттын маалыматына караганда, анын улуту уйгур болгон жана эгизи экөө тең акча ташып бизнес кылышчу.

Ал эми 24.kg агенттиги өз булагына таянып, маркум таксист болуп иштегенин жана жанында 10 миң доллар болгонун билдирди. «Азаттык» радиосунун булактары да анын акча ташып иштегенин, жакындары милицияга «жанында акча болгон» деп арыз жазганын айтышууда. Бирок мындай маалыматтарды укук коргоо органдары тастыктай элек.

Парламенттин депутаты Жанарбек Акаев да аэропорттун жанынан сөөгү табылган киши акча ташып иштеген ишкер экенин белгиледи:

- «Криминал баш көтөрдү, ага каршы күрөш жүргүзүш керек» деп айтып оозду жыйганча дагы бир ишкер өлтүрүлдү. Кылмыштуу топтордун мүчөлөрүн соттор бошотуп жатышат. Бул маселе боюнча өкмөт мага актанып, жооп бергени кереги жок. Ал элге, жарандарга жооп берип, «мамлекетибиз күчтүү, биз силерди коопсуздукта кармайбыз» деп жооп берсин. Бул менин же өкмөт башчынын маселеси эмес, жалпы жарандардын коопсуздук маселеси. Өкмөт башчы «саясатташтырып жатат» дейт, анда саясат болуп кетпесин деп такыр сүйлөбөй коёлубу?

Сын пикирге өкмөттүн жообу

Депутат Жанарбек Акаев бир күн мурда эле Жогорку Кеңештин жалпы сессиясында өлкөдө криминал таасирин чыңдап жатканын айтып, «бул багытта чабал иштеп жатат» деп өкмөттү сындаган болчу. Ага премьер-министрдин басма сөз катчысы Адилет Султаналиев жооп кайтарып, саясатчыларды объективдүүлүккө чакырган.

«Борбор шаардагы ишкердин өлүмү боюнча кечиктирилгис тапшырмалар берилди. Милициянын ыкчам аракети жана «Коопсуз шаар» долбоорунун техникалык мүмкүнчүлүктөрүнүн шарапаты менен кыска убакытта кылмыштын бети ачылды. Биз атамекендик бизнестин жана ишкерликтин, инвестициялык климаттын кызыкчылыгы үчүн мындай кескин билдирүүлөрдү жасоодон карманууга чакырат элек», - деп билдирген өкмөт өкүлү.

Буга удаалаш эле Ички иштер министрлиги өз дарегине айтылган сынга жооп берип, өлкөдө кылмыштуулук күчөп жатат деп айтууга эч кандай негиз жок экенин жана милиция мыйзамдын үстөмдүгүн коргоп жатат деп билдирген.

Криминалга каршы күрөш кандай жүрүп жатат?

Анткен менен «аэропорттогу өлүм - күнүмдүк чыр-чатактан чыккан кылмыш эмес» деген пикирлер коомчулукта арбын. Акыркы кандуу окуянын айланасындагы айың кептер сыртка мыйзамсыз акча ташылып, ага криминал аралашып, күч органдары болсо көз жумуп келгенинин далили деп эсептешет.

Убагында криминал жөнүндө жазып жүргөн журналист Семетей Талас уулу мындай пикирлерге кошулат.

- Эми уурдалган акчанын көбү ушундай жол менен чыгып кетет, - деди ал. - Демек, акыркы окуя буга чейин «акча ташылат» дегендин далили болуп айтпайбы. Ошол эле аткаминерлер, депутаттар криминалдардын тоюна барып, кошомат кылып жүрсө, анан ошолор кылмышкерлерге каршы мыйзам кабыл алабы?

Жогорку Кеңештин мурдагы депутаты Бактыбек Калмаматов - убагында уюшкан кылмыштуулукка каршы парламентте маселе көтөрүп жүргөндөрдүн бири. Анын пикиринде, кылмышкерлердин жеми - көмүскө экономикада айланган каражат.

- Бүтүндөй дүйнө жүзүндө криминал менен күрөшүүнүн жеңил жана бир эле жолу бар. Болгону алар менен кызматташпаш керек. Шайлоодо, саясий күчтөрдү опузалоодо кызматташпаш керек. Бир жолу кызматын көргөндөн кийин «бир даам таткан жерге миң жолу салам айт» дегендей эле болуп калат. Ал эми биз шайлоодо криминалды алдыга салып жөнөйбүз, - деди ал.

Өткөн аптада «Мадина» базарында соода кылган Абдурахеман Хуфур аттуу ишкердин киши колдуу болгону талкуу жараткан. Бул кылмыш үчүн сегиз адам кармалып, алар ишкердин автоунаасына ээлик кылыш үчүн ушундай ишке барганы айтылган.

Сентябрь айында Ош шаарында мушкерлер ортосундагы чырда ок атылып, бирок анын чоо-жайы да коомчулукка айтылбаган бойдон калган.

«Азаттыктын» материалдарына пикир калтырууда төмөнкү эрежелерди так сактоону өтүнөбүз: адамдын беделине шек келтирген, келекелеген, кордогон, коркутуп-үркүткөн, басмырлаган жана жек көрүүнү козуткан пикирлерди жазууга болбойт. Эрежени сактабай жазылган пикирлер жарыяланбайт.