Экономика

Чүй облусунундагы ишкерлер элден чогулткан сүтүн сата албай, сууга төгүп жатканы тартылган тасмалар социалдык тармактарга чыкты. Алар "Үмүт" жана "Кант сүт" заводдору сүттү түрдүү шылтоолор менен алуудан баш тартып, сууга төгүүгө аргасыз болушканын жүйө келтирүүдө. Экинчи тарап болсо чогулган сүттүн сапатына нааразы.

Сапатына сын, баага нааразылык

Фермер Бекжан Турганбаев Чүйдүн Ысык-Ата районунда 30 уй саап, күнүнө жарым тоннага чейин сүт тапшырат. Апрель айынан баштап анын уйлары сүттү арбытты. Бирок фермер аны кайда өткөрөрүн билбей турган кези. Бекжандын айтымында, жыл сайын ушул маалда сүттү кайра иштетүүчүлөр менен маселе жаралат.

“Быйыл кышында сүттүн баасы 40-45 сомго чейин көтөрүлдү. Буга чейин мындай болгон эмес. Бааны сүттү кайра иштеткен компаниялар бири-бирине атаандашып көтөрүп жиберген. Баага фермерлер эч кандай таасир эте албайт. Эми бааны кайра түшүргөнгө аракет кылып жатышат. Эл буга каршы чыгууда. Бул жерде мага окшоп уй баккандар эле чыгым тартат”.

Бекжан Тургунбаев жана ага окшогон фермерлер компаниялар менен түз иштешет. Ал эми бирин-серин уй саагандардын сүтүн жеке ишкерлер чогултуп кетет.

Сүттү элден алып, сууга төккөндөрдүн бири "Азаттыкка" өз кадамын минтип түшүндүрдү.

"Мына бүгүн эле тогуз тонна сүт сууга төгүлдү. "Кычкылы көп, ирип кетти, тиги-бу" деген шылтоо менен албай коюшту. Кечээ алты тонна, мурдагы күнү үч тонна сүттү сууга төккөнбүз. Сүттүн майлуулугун төмөндөтүп, 32-33 сомдон гана алып жатышат, 40 сомдук баа жок азыр".

Фермерлер доомат арткан "Кант сүт" менен "Үмүт и Ко" - Кыргызстандагы сүттү кайра иштетүүчү ири заводдордун бири. Алардын продукциялары чет өлкөгө чейин сатылат. "Үмүт и Ко" компаниясы соңку окуяларга байланыштуу билдирүү таратты.

“Биздин компания мурдагыдай эле сүттү 40-42 сомдон сатып алууда. Ал эми арыкка төгүлгөн сүт боюнча айта турган болсок: эгер сүт сапаттуу болсо, анда ишкерлер өзүлөрү иштетмек. Бирок анын сапаты начар. Сүт ирип кетпесин деп ар кандай химикаттарды, акиташ, кээде май да кошуп атышат”.

Ал эми фермерлер сүттүн сапаты жаз келгенде өзгөрө турганын айтышууда. Көк жаңы чыкканда саалган сүттүн майлуулугу төмөндөйт. Экинчиден, күн ысыганда бат эле ирип кетет.

Дагы караңыз

Өкмөт азык-түлүк импортуна көз карандылыкты моюнга алды

Фермер Виталий Какштыкс Сокулук районунда жүзгө жакын уй саап, күнүнө эки тоннадай сүт алат. Ал башкалардан айырмаланып уйларын жайытка чыгарбай турганын айтты.

“Менин уйларым жазында көк тиштебейт. Жайы-кышы бир тоютту берем. Мындан улам сүттүн майлуулугу өйдө-төмөн болбойт. Бирок сүттү кайра иштеткен компаниялар сүттүн сапаты начарлап кеткенин айтып жатышат. Бул бааны төмөндөтүүгө болгон аракет деп ойлойм. Эгер ушундай боло берсе, анда саан уйлардын саны азая баштайт. Кышка жакын сүт тартыш болгондо эмне кылышат?”

Фермер соңку жылдары сүт багытындагы уй багуу өзүн актабай баратканын да кошумчалады. Анткени акыркы жылдары жем, чөп кымбаттаган. Былтыркы кургакчылыкта сугат суу тартыш болуп, эгин талааларынын күйүп кеткени да тоюттун баасын көтөргөн.

Жаз келгенде көтөрүлүп, күзүндө көмүскөдө калган көйгөй

Сүттүн баасынан улам чыккан нааразылык биринчи жолу болгон жок. Жыл сайын жазында сүт багытындагы уй баккан Талас, Ысык-Көл жана Чүй облусунун фермерлери бул маселени көтөрүшөт. Буга чейин 29-мартта сүттүн баасын көтөрүүнү талап кылган элүү чакты таластык фермер акцияга чыгып, алар менен президенттин Талас облусундагы өкүлү Бакытбек Нарбеков жолуккан эле.

Дагы караңыз

Негизги тогуз азык: Кыргызстан үчөө менен гана өзүн камсыздайт

Ошол акцияга катышкандардын бири, Талды-Булак айылынын тургуну Гүлжамал Эңкилбаева мындай деди:

"Кышында сүттүн баасын 30 сомго көтөрүп коюшат. Азыр болсо 24 сомдон өткөрүп жатабыз. Азык-түлүк кымбат. Айылда уйдун көзүн карагандар көп да. Сүт арзандаганы менен андан жасалган быштак, кефир жана майлар кымбат сатылып жатат. Булар Таласта монополист болуп алышты. Кандай баа койбосун, ошол баага сатканга макул болобуз. Башка айлабыз жок".

3-майда Чүй облусунун дыйкандары жана сүт азыктарын кайра иштетүүчү ишканалардын өкүлдөрү катышкан жыйын өттү. Сүт маселесин чечүү үчүн эки жумушчу топ түзүлдү. Биринчи топ сүттү кабыл алуу тартиби менен сапатын аныктоо боюнча стандарттарды иштеп чыгат. Экинчи топ фермерлер менен сүттү кабыл алгандардын өз ара иштөө эрежелерин аныктайт.

Айыл чарба министринин орун басары Азамат Мукашев “Азаттыкка” тонналаган сүт сууга төгүлгөн окуя иликтенип жатканын айтты:

“Сүттү төгүп жаткан видео интернетке тарап кетти. Биз бул окуяны териштирип чыктык. Жыйынтыгында, сапаты начар сүт төгүлүп жатканы билинди. Заводдор азык-түлүк коопсуздугуна жооптуу. Алардын ар биринде лаборатория бар. Эки жумушчу топ сүт тармагындагы көйгөйлөрдү толугу менен чечет деп турабыз”.

Айыл чарба министрлигинин маалыматына караганда, Кыргызстанда жылына 1,7 млн. тонна сүт алынат. Анын 3000-4000 тоннасы кайра иштетилип, андан алынган сүт азыктарынын жарымы экспорттолот.

2021-жылы ишкердик чөйрө кайрадан активдешип, эми экономика өнүгөт деген үмүт пайда болгон. Министрлер кабинети быйыл ИДП 6,5 пайызга өсөт деген бийик чекти белгиледи. Бирок Украинада согуштун кесепети тийип, Кыргызстанда экономика төмөндөп, баалар асмандайт деген божомолдор айтылууда.

Эң эле кейиштүү божомолду Дүйнөлүк банк жасады. Украинадагы жаңжал жана Орусияга каршы санкциялар Кыргызстандын экономикалык өсүшүнө кыйла кедергисин тийгизүүдө дейт бул уюм өзүнүн апрелдеги серебинде. ИДПнын кыскаруусуна негизинен акча которуунун азайып кетиши себеп болушу ыктымал.

“Божомол боюнча экономика 5 % начарлайт, буга негизинен акча которуунун 33% азайышы жана инвестициялык чыгымдардын кыскарышы таасир этет”, – деп чечмеледи ДБ.

Дагы караңыз

Долларды банкта арзан, базарда кымбат кылган жагдай

Дүйнөлүк банктын эсеби боюнча, инфляция 18% жетиши мүмкүн. 2010-жылы гана (бийлик күч менен алмашылып, өлкөнүн түштүгүндө этностор аралык чыр-чатак чыккандыгына байланыштуу) мындан жогору болгон. Акча которуунун кыскарышы, азык-түлүктүн кымбатташы, өлкө ичинде жана чет өлкөлөрдө жумуш табуу мүмкүнчүлүгүнүн азайышы жакырчылыкты ого бетер оорлотуп ийиши мүмкүн деп эскертет бул институт.

Инфляция дээрлик ушул деңгээлде болорун Азия өнүктүрүү банкы да божомолдоп жатат. 2022-жылы баалар 15 % өсөт, буга негизинен газдын жана отундун кескин кымбатташы, мунун айынан тамак-аш жана башка товарлардын баасы өсүшү себеп болот дешет АӨБ адистери.

Кооптуу жагдайга карабастан, Азия өнүктүрүү банкы ИДП аз (2 %) болсо да өсөт деп күтүп жатат. Бирок Борбор Азия жана Кавказ өлкөлөрүнүн ичинен Кыргызстанда эң төмөн көрсөткүч болжолдонууда.

2020– 2021-жылдардагы ИДПнын факт жүзүндөгү көрсөткүчтөрү, ошондой эле АӨБдүн 2022–2023-жылдарга божомолу:

Бирок Азия өнүктүрүү банкынын божомолу дагы өзгөрөт. Банктагылар айткандай, апрелде жарыяланган серептин көрсөткүчтөрү кыйла эле мурун топтолгон.

“Азиянын өнүгүүсүнө сереп – 2022” отчётундагы божомолдор жыл башында жасалган эле, анткени бардык көрсөткүчтөр үчүн соңку мөөнөт 9-март болчу. Божомолдор жылдын орто ченинде жаңыртылат", – деп түшүндүрдү “Азаттыкка” АӨБдүн Кыргызстандагы туруктуу өкүлчүлүгүнүн экономика жана долбоорлорду пландоо бөлүмүнүн жетекчиси Гүлкайыр Тентиева.

Эл аралык валюта фондунун эксперттери кыйла жумшак божомол кылууда. Мурун бул уюм Кыргызстандын ИДП өсүшү 6,2 % болот деп келген эле, бирок геосаясий окуяларга жана дүйнөлүк чийки зат базарларындагы өзгөрүүлөргө байланыштуу бул көрсөткүчтү 0,9 % төмөндөттү. ЭВФ эсеби боюнча инфляция 14,2 % түзөт.

“Согуштун таасири чоң болууда”

Азия өнүктүрүү банкы Украинага Орусиянын бастырып кириши Азия өлкөлөрү үчүн эӊ олуттуу коркунуч жаратат деп эскертип жатат. Согуш азыртан эле экономикага таасир этип, чийки зат товарлар кескин кымбаттап кетти. Ал каржы базарларындагы туруксуздукту күчөттү.

“Биздин өлкөнүн экономикасы ачык, ЕАЭБдеги негизги соода шериктештеринин экономикасы менен тыгыз байланышкан, дүйнөлүк товар жана чийки зат базарларындагы кырдаалга көз каранды. Ошондуктан биздин экономикалык башкы өнөктөшүбүз болгон Орусияга каршы санкциялар биздин өлкөнүн экономикасына кыйыр болсо да кыйла чоӊ таасир этүүдө”, – дейт Кыргызстандын экономика жана коммерция министри Данияр Амангелдиев.

Экономика министрлиги 2022-жылга чоӊ үмүт артып келген эле. Бул мекеме соӊку сегиз жылдагы эң чоӊ жетишкендик – 6,5 % экономикалык өсүш болот деп күткөн.

“Экономикалык өсүштүн негизги багыты өнөр жай сектору болот, өнөр жайдагы өндүрүштүн реалдуу өсүшү 14,9 % түзөт деп болжолдонууда. Айыл чарбасындагы өсүш ылдамдыгы 2,3 % деӊгээлинде болот. Тейлөө чөйрөсүндөгү өсүш 5-6 % түзөрү күтүлүүдө”, – деп үмүттөнгөн эле декабрда министр Амангелдиев.

Экономика министрлигинин жаӊыртылган божомолу азырынча жасала элек. “Азаттыкка” министрликтегилер айткандай, эксперттер азыр жаңы эсепти тактоо менен алектенүүдө.

Бирок марттын соңунда ал кездеги тышкы иштер министри Руслан Казакбаев Министрлер кабинети жагдайдын өтө начарлап кетишине даярданып жатат деген эле.

“Биздин бийликтегилер экономиканы кубаттандыруу үчүн иштеп, бул санкциялардын кесепетин колдон келишинче азайтууга аракеттенүүдө. Бирок азыр биздин божомолдор көрсөткөндөй, экономика 5тен 10 % чейин төмөндөшү мүмкүн”, – деди ал немистердин Deutsche Welle (DW) басылмасына берген маегинде.

Казакбаев биздин өлкө өзүнүн энергетикалык жана азык-түлүк коопсуздугуна тиешелүү маселелерге катуу тынчсызданып жатат деп кошумчалаган.

Үзүлбөгөн үмүт

Кырдаалдын оордугуна карабай, биринчи айларда Кыргызстандын экономикасы дурус эле абалда келатат. Биринчи чейректе ИДП 4,4 % өстү, болгондо да бул экономиканын бардык секторлорунда байкалды.

Экономика министрлигиндегилер белгилегендей, өсүштүн негизги шарттары Кыргызстандын негизги соода өнөктөштөрү болгон кошуна өлкөлөрдүн экономикалык күч-аракетине байланышкан. Калктын вакцина алган катмарынын калыңдыгы тейлөөнүн көптөгөн секторлорундагы чектөөлөрдүн жоюлушуна өбөлгө түздү.

Эл аралык институттар келерки жылы Кыргызстандын экономикасы жакшы өсүшкө жетишет деп бир ооздон айтууда. АӨБ ИДП өсүшү 2,5 пайыз болот деп болжолдосо, Дүйнөлүк банк 3,2 пайыздан кем болбойт деп эсептейт. Бирок бул үчүн дүйнөдөгү кырдаал оңолушу, ички саясий туруктуулук болушу зарыл деп белгилейт бул уюм.

Эң жакшы божомолду Эл аралык валюта фонду жасап жатат – ал Кыргызстанда ИДПнын өсүшү 2023-жылы 5 % жетиши мүмкүн дейт.

Макаланын түп нускасын бул жерден окуй аласыз.​